Nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), obejmują głównie chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC) oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), jednak niekiedy do tej grupy schorzeń zalicza się również mniej znane mikroskopowe zapalenie jelita grubego oraz eozynofilowe zapalenie jelit. Należą one do schorzeń o przewlekłym i nawrotowym charakterze. Ich etiopatogeneza jest złożona – obejmuje czynniki genetyczne, immunologiczne, mikrobiotyczne i środowiskowe. W ostatnich latach rosnąca liczba badań wskazuje, że styl życia, w tym sposób żywienia oraz celowana suplementacja mogą istotnie wpływać na przebieg NChZJ i jakość życia pacjentów. Chociaż leczenie farmakologiczne pozostaje podstawą leczenia NChZJ, coraz częściej uznaje się rolę interwencji żywieniowych w wywoływaniu i utrzymywaniu remisji, zmniejszaniu stanu zapalnego, korygowaniu niedoborów składników odżywczych i modulowaniu mikrobiomu jelitowego. W artykule przedstawiono oparty na dowodach przegląd strategii dietetycznych i suplementacji w NChZJ, w oparciu na najnowszych badaniach naukowych.
Dział: Układ trawienny i probiotykoterapia
Mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia człowieka, a bakterie z rodzaju Bifidobacterium to jedni z jej najważniejszych reprezentantów – obecni już od pierwszych dni życia. Ich korzystny wpływ na trawienie, odporność, barierę jelitową i funkcje neuropsychiczne znajduje potwierdzenie w licznych badaniach naukowych. W artykule przedstawiono najnowsze dane dotyczące wybranych szczepów Bifidobacterium oraz ich zastosowania w probiotykoterapii, m.in. w kontekście zespołu jelita nadwrażliwego, celiakii, zaparć czy zespołu przewlekłego zmęczenia. Podkreślono znaczenie doboru konkretnych szczepów, ich udokumentowanego działania i synergii w mieszankach wieloszczepowych. Bifidobakterie, choć nie tak medialne, jak Lactobacillus, zasługują dziś na nową falę zainteresowania – jako naturalne wsparcie zdrowia jelit i całego organizmu.
Menopauza to fizjologiczny okres w życiu kobiety, związany z wieloma zmianami hormonalnymi wynikającymi z całkowitego zahamowania czynności jajników, co ostatecznie prowadzi do ustania miesiączki i utraty zdolności rozrodczych. Związany z menopauzą spadek stężenia estrogenów prowadzi również do niekorzystnych zmian w składzie ciała, wzrostu masy ciała i ryzyka kardiometabolicznego. Zmianom tym można częściowo zapobiegać stosując menopauzalną terapię hormonalną, jednak w przypadku rozpoznania nadwagi i otyłości konieczne jest wdrożenie działań terapeutycznych, których podstawę stanowi prozdrowotna modyfikacja stylu życia wsparta farmakoterapią, a w wybranych przypadkach również chirurgią metaboliczną.
Czynnościowe bóle brzucha stanowią bardzo częsty problem w gabinetach, i to nie tylko gastroenterologicznych. Ich podłoże jest wieloczynnikowe, nie do końca poznane, a pacjenci bardzo często wykazują zaburzenia o zmiennym charakterze dolegliwości. Diagnostyka jest trudna, zazwyczaj wymaga w pierwszym rzędzie wykluczenia tła organicznego, a następnie wytłumaczenia pacjentowi złożonej przyczyny bólów brzucha, które mogą być zarówno epizodyczne, jak i przewlekłe. Istotną rolę w postawieniu rozpoznania odgrywa dokładny i wnikliwy wywiad chorobowy. Leczenie jest ukierunkowane głównie na działanie spazmolityczne, zarówno doraźne, jak i przewlekłe, natomiast zawsze wskazane jest uzupełnienie terapii farmakologicznej poza neuromodulatorami i lekami rozkurczowymi o leczenie psychologiczne, psychiatryczne lub behawioralne. Pomocne może być również dobranie diety indywidualnej pod okiem wykwalifikowanego dietetyka.
Biegunka podróżnych to częsty problem zdrowotny u osób podróżujących do regionów o niskim standardzie higienicznym. Choć bakterie odpowiadają za ponad 80% zakażeń, stosowanie antybiotyków w profilaktyce jest niewskazane. Stąd też coraz większą popularność zyskuje stosowanie probiotyków, które wspomagają równowagę mikrobioty jelitowej, wspierają odporność i ograniczają kolonizację patogenów. Badania wskazują na skuteczność szczepów, takich jak Saccharomyces boulardii, Lacticaseibacillus rhamnosus GG oraz Lactiplantibacillus plantarum 299v. Probiotykoterapia rozpoczęta tydzień przed wyjazdem, stosowana w jego trakcie i kontynuowana po powrocie może istotnie zmniejszyć ryzyko wystąpienia biegunki podróżnych.
Zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (ang. Small intestinal bacterial overgrowth – SIBO) coraz częściej jest łączony z chorobami ginekologicznymi, takimi jak endometrioza i zespół policystycznych jajników (PCOS). Badania sugerują, że dysbioza jelitowa może wpływać na te schorzenia poprzez mechanizmy związane z metabolizmem estrogenów, stanem zapalnym oraz osią jelitowo-mózgową.
Dostępne są różne opcje terapii farmakologicznej cukrzycy typu 2, ale skutki uboczne (takie jak powikłania żołądkowo-jelitowe) oraz dożywotnie uzależnienie od farmakoterapii stanowią znaczne obciążenie dla pacjentów i systemu opieki zdrowotnej na całym świecie. Dlatego też opracowywane są nowe terapie skoncentrowane na bezpieczeństwie i spersonalizowanym wsparciu leczenia cukrzycy typu 2. Potencjalne zastosowanie może znaleźć tutaj maślan sodu, szczególnie w przypadku współwystępujących zaburzeń przewodu pokarmowego.
Mikrobiota jelitowa, składająca się z miliardów mikroorganizmów, odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu, wpływając na procesy trawienne, metabolizm oraz funkcjonowanie układu odpornościowego. Zaburzenia równowagi mikrobioty, określane jako dysbioza, są powiązane z licznymi schorzeniami, w tym metabolicznymi, immunologicznymi i neurodegeneracyjnymi. Nowoczesne techniki badawcze, które obejmują analizę materiału genetycznego mikrobiomu, umożliwiają dokładniejszą analizę i identyfikację potencjalnych nieprawidłowości niż tradycyjne metody hodowlane. W celu modulacji składu mikrobioty stosuje się probiotyki, prebiotyki, antybiotyki o miejscowym działaniu oraz przeszczepianie mikrobioty jelitowej, co może przywrócić stan eubiozy. Wciąż trwają badania nad optymalnymi strategiami diagnostyki i terapii mikrobioty, co otwiera nowe perspektywy w medycynie, dietoterapii i profilaktyce.
U ok. ⅓ pacjentów z WZJG w remisji klinicznej występują objawy zespołu jelita nadwrażliwego (ang. irritable bowel disease, IBS). W takiej sytuacji klinicznej można wprowadzić leczenie dietetyczne – dietę low FODMAP (warto zaznaczyć, że nie jest to terapia pierwszego rzutu) i probiotykoterapię. Zastosowanie może znaleźć tutaj mieszanka probiotyczna CDS22-formula, którą stosuje się w terapii WZJG, a także w terapii IBS. Leczenie dietetyczne oraz probiotykoterapię u pacjentów w remisji klinicznej WZJG z objawami IBS należy prowadzić pod kontrolą lekarza prowadzącego oraz dietetyka klinicznego.
Stłuszczeniowa choroba wątroby rozpoznawana jest, gdy w badaniu histologicznym cechy stłuszczenia wykazuje ponad 5% hepatocytów lub gdy w badaniu obrazowym zawartość tłuszczu w wątrobie szacowana jest powyżej 5,6%. Stłuszczeniowa choroba wątroby zwiększa ryzyko marskości i raka wątroby oraz przyczynia się do rozwoju cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych i przewlekłej choroby nerek. Mimo że wśród głównych czynników jej ryzyka nie wymienia się dysbiozy, to jednak coraz częściej podkreśla się jej rolę w patogenezie chorób układu pokarmowego, w tym i wątroby. Tym bardziej, że wątroba zaopatrywana jest w krew bogatą w produkty trawienne i składniki mikrobiologiczne, stąd bezpośrednio narażona jest na kontakt z produktami metabolizmu i rozkładu mikrobioty (szczególnie przy uszkodzonej barierze jelitowej). Produkty te mogą np. wywołać reakcję zapalną, nasilić stres oksydacyjny, wpłynąć na hemodynamikę układu wrotnego lub zintensyfikować akumulację lipidów. Stąd wydaje się, że probiotykoterapia może stanowić cenną alternatywę dotychczasowego leczenia. Tym bardziej, że przeprowadzone badania wykazują, że suplementacja preparatami wieloszczepowymi prowadzi do normalizacji aktywności aminotransferaz oraz poprawy obrazu histopatologicznego wątroby. Wydaje się więc, że właściwa modulacja składu miktrobioty może okazać się kluczowa do zapobiegania występowania i/lub leczenia stłuszczenia wątroby.
Prehabilitacja ma na celu optymalizację stanu zdrowia pacjenta przed zabiegiem medycznym poprzez multidyscyplinarne oraz spersonalizowane podejście. Można ją zdefiniować jako proces opieki, w ramach którego poprawia się zarówno stan fizyczny, jak i stan psychiczny pacjentów, by obniżyć ryzyko powikłań pooperacyjnych i ułatwić powrót do stanu sprzed operacji. Istotnym elementem procesu prehabilitacji jest odpowiednie przygotowanie pacjenta pod względem aktywności fizycznej, zdrowia psychicznego oraz redukcji stresu.
Celiakia i zespół jelita drażliwego (IBS) to schorzenia o podobnych objawach, takich jak bóle brzucha czy biegunka. Kluczowe różnice obejmują istnienie objawów alarmowych, takich jak biegunka nocna, niedokrwistość oporna na leczenie czy utrata masy ciała. Diagnostyka różnicowa, obejmująca testy serologiczne i biopsję jelita cienkiego, pozwala na wczesne rozpoznanie celiakii, co znacząco poprawia jakość życia pacjentów.