Przewlekłe zaparcia – rola wybranych substancji roślinnych oraz miejscowych w terapii wspomagającej

Przewlekłe zaparcia: przyczyny, diagnostyka i powikłania

Przewlekłe zaparcia należą do najczęstszych dolegliwości gastroenterologicznych, występując u 12–19% populacji, częściej u kobiet i osób starszych [1]. Ich etiologia jest wieloczynnikowa – obejmuje czynniki dietetyczne (niskie spożycie błonnika i płynów), behawioralne (brak aktywności fizycznej, nieregularne nawyki toaletowe), jatrogenne (działania uboczne leków, np. opioidów, antagonistów kanału wapniowego, antydepresantów), a także zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, niedoczynność tarczycy, hiperkalcemia) i strukturalne (zwężenia, choroby anorektalne) [2].
Zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV przewlekłe zaparcia czynnościowe (ang. functional constipation – FC) rozpoznaje się, jeśli przez ≥ 3 miesiące (z początkiem objawów ≥ 6 miesięcy przed diagnozą) występują co najmniej 2 z poniższych objawów:

• wysiłek przy ≥ 25% defekacji,
• grudkowaty lub twardy stolec (typ 1–2 w skali bristolskiej) w ≥ 25% wypróżnień,
• uczucie niepełnego wypróżnienia w ≥ 25% przypadków,
• uczucie blokady anorektalnej w ≥ 25% defekacji,
• konieczność ręcznych manewrów ułatwiających defekację,
• < 3 spontaniczne wypróżnienia tygodniowo [3].
   

Objawy nie powinny spełniać kryteriów zespołu jelita nadwrażliwego z zaparciami (IBS-C), w którym zaparciom towarzyszy nawracający ból brzucha związany z defekacją [3].
Diagnostyka przewlekłych zaparć m.in. według rekomendacji AGA i ESNM powinna opierać się przede wszystkim na wywiadzie klinicznym i badaniu fizykalnym (ocena stylu życia, leków, chorób współistniejących), badaniach podstawowych (morfologia, elektrolity, glukoza, TSH, zależnie od obrazu klinicznego) i wykluczeniu przyczyn wtórnych (np. leki, choroby endokrynologiczne i neurologiczne). W przypadku braku odpowiedzi na leczenie zachowawcze stosuje się testy funkcjonalne – manometrię anorektalną, test balonowy, oznaczenie czasu pasażu markerów radiologicznych lub scyntygraficznego [4–7].
Długotrwałe zaparcia mogą prowadzić do licznych powikłań proktologicznych, obejmując:

• hemoroidy – spowodowane zwiększonym ciśnieniem śródbrzusznym i przeciążeniem naczyń odbytniczych,
• szczeliny odbytu – twarde, zbite stolce mogą powodować mechaniczne uszkodzenie anodermy, co prowadzi do powstania szczeliny odbytu i wtórnego skurczu zwieracza wewnętrznego odbytu, utrwalając błędne koło bólu i zaparcia,
• rectocele i obniżenie dna miednicy – zwłaszcza u kobiet wieloródek,
• melanosis coli – wtórne do przewlekłego stosowania antranoidów,
• nietrzymanie stolca i tzw. biegunka paradoksalna – w przewlekłym zaleganiu mas kałowych może dochodzić do nadmiernego rozciągania odbytnicy i zaburzeń funkcji zwieraczy, co sprzyja epizodom nietrzymania płynnych stolców [8–12].
   

W konsekwencji wiąże się to ze znacznym pogorszeniem jakości życia pacjenta, wpływając na funkcjonowanie społeczne, aktywność zawodową i relacje interpersonalne [13]. Objawy przewlekłych zaparć zwiększają również ryzyko rozwoju depresji oraz zaburzeń lękowych, a także prowadzą do izola...