Bifidobacterium – powrót do korzeni mikrobiomu. Dlaczego właśnie te bakterie zasługują na większą uwagę w probiotykoterapii?

Już od momentu narodzin w jelitach człowieka zaczyna się rozwijać unikalny ekosystem bakterii, czyli mikrobiom. Jego skład to coś bardzo indywidualnego – zależy m.in. od sposobu porodu, karmienia, a później także od wieku, płci, diety, stosowanych leków, stylu życia, poziomu stresu, snu czy aktywności fizycznej [1].
Mikrobiota jelitowa pozostaje z nami przez całe życie i pełni wiele ważnych funkcji – wspiera trawienie, odporność, metabolizm i ochronę przed chorobami. Ale ta równowaga jest bardzo wrażliwa. Może zostać zaburzona przez różne czynniki, prowadząc do tzw. dysbiozy – stanu, w którym dobre i złe bakterie są w niekorzystnych proporcjach [2].
Dysbioza nie jest tylko teoretycznym problemem – coraz więcej badań pokazuje jej związek z takimi chorobami, jak nieswoiste zapalenia jelit (IBD), zespół jelita nadwrażliwego (IBS), cukrzyca typu 2, celiakia czy otyłość. Dlatego utrzymanie zdrowej mikrobioty jest dziś uznawane za jeden z fundamentów profilaktyki i leczenia wielu schorzeń [3].
Jak można wspierać mikrobiotę? Kluczową rolę odgrywa dieta – to, co jemy, bezpośrednio wpływa na to, jakie bakterie „rządzą” w naszych jelitach. Niektóre produkty sprzyjają namnażaniu dobrych drobnoustrojów, inne mogą wzmacniać te mniej korzystne [4]. Warto też pamiętać o probiotykach (czyli „dobrych” bakteriach) i prebiotykach – substancjach, które wspomagają ich wzrost i aktywność, gdyż razem tworzą potężne narzędzie wspierające zdrowie jelit i całego organizmu [5].
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które – jeśli są podawane w odpowiedniej ilości – mogą przynieść wymierne korzyści zdrowotne. Taką definicję zaproponowały już w 2002 r. dwie światowe organizacje: WHO i FAO [6]. Do dziś uznaje się ją za aktualną i bardzo praktyczną. Ważne jest, że ta definicja zakłada nie tylko obecność żywych bakterii, ale także ich odpowiednią dawkę i konkretny wpływ na zdrowie.
Międzynarodowe Stowarzyszenie Naukowe ds. Probiotyków i Prebiotyków (ISAPP) również potwierdza tę definicję, podkreślając, że probiotyk probiotykowi nierówny – istotne są konkretne szczepy i ich udokumentowane działanie. Dlatego nie wystarczy, że produkt „zawiera bakterie” – ważne jest, jakie dokładnie i czy zostały one dobrze przebadane [7].
Probiotyki znajdziemy m.in. w fermentowanej żywności (jak jogurty, kefiry czy kiszonki), ale dostępne są także jako suplementy diety i preparaty lecznicze. Włączając je do diety, możemy wpłynąć na wiele aspektów zdrowia – nie tylko jelit.
Probiotyki mogą:

• ograniczać namnażanie się chorobotwórczych bakterii [8],
• zmniejszać stany zapalne w jelitach [9],
• wspierać naszą odporność [10],
• pomagać przywrócić równowagę mikrobioty (czyli tzw. eubiozę) [11].
   

Dodatkowo coraz więcej badań potwierdza ich inne właściwości – m.in. przeciwdziałanie cukrzycy, działanie antyoksydacyjne (czyli „antystarzeniowe”), wsparcie w infekcjach czy nawet ochrona przed tworzeniem się biofilmu bakteryjnego [12–14].
To wszystko sprawia, że probiotyki zyskują coraz większą popularność jako element wspierający terapię wielu chorób – zwłaszcza tych związanych z jelitami, takich jak zespół jelita nadwrażliwego (IBS), nieswoiste zapalenia jelit (IBD) czy biegunki po antybiotykach [15]. Właśnie w tych przypadkach szczególnie dobrze widać ich zdolność do przywracania równowagi mikrobiomu i łagodzenia stanu zapalnego [16].

Potencjał terapeutyczny gatunków bifidobakterii

Bakterie z rodzaju Bifidobacterium to gram-dodatnie, beztlenowe, nieprzetrwalnikowe bakterie, zazwyczaj o rozgałęzionym kształcie, przypominające pałeczki. Ponieważ ten gatunek bakterii jest głównie beztlenowy i zazwyczaj rozwija się bez dostępu tlenu. Jelito grube stanowi dla nich idealne środowisko [17].
Bifidobakterie, takie jak Bifidobacterium bifidum, B. longum, B. lactis (znane dawniej jako B. animalis subsp. lactis) oraz B. breve, to jedne z pierwszych pożytecznych bakterii, które zasiedlają układ pokarmowy człowieka tuż po narodzinach [18]. 
Ich obecność w jelitach jest szczególnie ważna już od pierwszych dni życia. Niektóre gatunki potrafią rozkładać specjalne cukry zawarte w mleku matki (tzw. oligosacharydy), których organizm niemowlęcia sam nie potrafi strawić [19]. Dzięki temu nie tylko wspomagają trawienie, ale też wspierają rozwój mikrobiomu i odporności.
Korzyści zdrowotne wynikające z obecności bifidobakterii są bardzo szerokie. Pomagają one regulować działanie układu odpornościowego, wzmacniają barierę jelitową i utrudniają chorobotwórczym bakteriom przyczepianie się do ścian jelit. Dodatkowo wytwarzają ważne dla zdrowia związki – m.in. witaminy, kwas octowy i kwas mlekowy. Te z kolei wspierają produkcję innych korzystnych substancji, takich jak kwas masłowy, który odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia jelit [20, 21].
Co ciekawe, niektóre bifidobakterie są zdolne do produkcji neuroprzekaźników, np. GABA – substancji, która wpływa na redukcję stresu i wspiera zdrowie psychiczne [22]. To właśnie dlatego coraz więcej badań skupia się na bifidobakteriach jako naturalnych „terapeutach” – wspomagających nie tylko trawienie, ale także odporność, samopoczucie i ogólną kondycję organizmu.
Manipulowanie składem mikrobioty jelitowej, np. przez suplementację odpowiednimi szczepami bifidobakterii, uznaje się dziś za obiecującą strategię wspierającą zdrowie. Trwają intensywne badania nad mechanizmami ich działania oraz skutecznością takiego podejścia w profilaktyce i leczeniu wielu chorób [23].
Ważne jest, by probiotyk posiadał tzw. świadectwo pochodzenia – numer identyfikacyjny szczepu, co daje pewność, że został on przebadany i posiada udokumentowane działanie kliniczne. Szczepy Bifidobacterium różnią się właściwościami – jedne wykazują silne działanie przeciwzapalne, inne wspierają barierę jelitową lub mają wpływ na oś mózg–jelita. Istnieje też coraz więcej danych o synergii między poszczególnymi szczepami, co w przypadku probiotykoterapii uzasadnia stosowanie formulacji wieloszczepowych. Poniżej przedstawiono jak różne szczepy Bifidobacterium mogą wspierać organizm człowieka.

Bifidobacterium animalis subsp. lactis BS01 – wsparcie dla jelit, odporności i samopoczucia

To dobrze przebadany szczep probiotyczny, który wyróżnia się na kilku ważnych polach:

a) Korzyści dla jelit i trawienia:

• poprawa perystaltyki jelit i ułatwienie wypróżnień – badania na ochotnikach wykazały, że stosowanie BS01 przez 30 dni zwiększa częstotliwość wypróżnień, poprawia konsystencję stolca i zmniejsza dolegliwości związane z zaparciami (np. wzdęcia, dyskomfort) [24, 25];
• wzmocnienie bariery jelitowej (ang. leaky gut) – szczep ten pomaga przywrócić integralność jelitowej struktury, zmniejszając napięcia i przeciekanie w obrębie śluzówki [26].
   

b) Wzmocnienie odporności i działanie antyoksydacyjne:

• wzmacnianie naturalnej odporności – w badaniach in vitro BS01 pobudza komórki odpornościowe, m.in. wpływając na monocyty, co może wspierać naszą naturalną ochronę przeciw drobnoustrojom [27, 28];
• wsparcie leczenia dermatoz w tym atopowego zapalenia skóry [29].
   

c) Korzyści dla nastroju i snu – w ramach większych mieszanek probiotycznych zawierających BS01 odnotowano korzystny wpływ na jakość snu i samopoczucie psychiczne [30].
Suplementacja probiotyczna z udziałem szczepu Bifidobacterium lactis BS01 i Lactobacillus acidophilus LA02 może wpływać na gospodarkę mineralną organizmu – u młodych, zdrowych kobiet zaobserwowano zmiany w poziomach wapnia i potasu. To pokazuje, że działanie probiotyków wykracza poza sam układ pokarmowy i może mieć znaczenie także dla równowagi elektrolitowej i ogólnego metabolizmu [31].

Bifidobacterium bifidum BB01 
Szczep probiotyczny uznawany za gastroenterologiczny, który odpowiada za przywrócenie równowagi mikrobiomu jelitowego [32].

Bifidobacterium breve BR03 
Szczep gastroenterologiczny wykorzystywany przeciw zaparciom. Wykazuje działanie przeciwzapalne, zmniejszające dyskomfort żołądkowo-jelitowy i hamujące patogennej bakterii E. coli [35].
Szczep Bifidobacterium breve BR03, zwłaszcza w połączeniu ze szczepem B632, wykazuje obiecujący wpływ na kolkę u niemowląt karmionych butelką [36]. W kontrolowanym, randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą zaobserwowano, że taka mieszanka probiotyczna może zmniejszać objawy kolki i przeciwdziałać rozwojowi niekorzystnych bakterii, zwłaszcza z grupy Enterobacteriaceae [36]. 
Włączenie szczepów Bifidobacterium breve BR03 w mieszankach probiotycznych wykazuje potencjał terapeutyczny w łagodzeniu stanu zapalnego u dzieci z celiakią. Badania kliniczne wykazały, że taka probiotyczna interwencja może obniżać poziomy TNF-α – 
cytokiny odpowiedzialnej za nasilenie reakcji zapalnych – oraz wspierać korzystną modulację mikrobioty jelitowej. Co istotne, efekty te obserwowano nawet u dzieci stosujących dietę bezglutenową, co sugeruje, że sama eliminacja glutenu nie wystarcza do pełnej regeneracji równowagi jelitowej, a probiotyki mogą stanowić cenne uzupełnienie terapii [37, 38].
Wyselekcjonowana mieszanka probiotyczna, zawierająca m.in. 
Bifidobacterium lactis BS01, Bifidobacterium breve BR03, Bifidobacterium longum BL03 i Lactobacillus rhamnosus GG, wykazała potencjał wspierający w łagodzeniu objawów neuropsychicznych u pacjentów z zespołem przewlekłego zmęczenia i zapaleniem mózgu oraz rdzenia kręgowego. W badaniu klinicznym odnotowano poprawę jakości snu oraz funkcji poznawczych, co potwierdza znaczenie osi jelito–mózg i wskazuje, że odpowiednia probiotykoterapia może wspierać nie tylko trawienie, ale także samopoczucie psychiczne [30].

Bifidobacterium longum BL03 
To jeden z lepiej przebadanych szczepów bifidobakterii, który wspiera zdrowie jelit na wielu poziomach. Badania wykazały jego skuteczność w łagodzeniu zaparć, poprawie pasażu jelitowego oraz działaniu przeciwzapalnym w obrębie przewodu pokarmowego [39]. Co ciekawe, szczep ten w modelach labolatoryjnych i na zwierzętach wykazuje także zdolność do metabolizowania szczawianów – związków, które w nadmiarze mogą sprzyjać powstawaniu kamieni nerkowych. To sprawia, że BL03 może mieć również potencjalne zastosowanie w profilaktyce urologicznej, szczególnie u osób z tendencją do kamicy nerkowej [40].

Bifidobacterium adolescentis 
To jedna z najczęściej występujących bakterii w jelicie grubym dorosłych – według przeglądu opublikowanego w „Beneficial Microbes” (Vol. 14, Nr 6) [43], obecna u około 60–80% zdrowych osób, w zagęszczeniu sięgającym 10⁹–10¹⁰ komórek na gram kału. Mikroorganizm ten wyróżnia się zdolnością do rozkładu skrobi opornej i innych trudno strawnych węglowodanów pochodzenia roślinnego. Dzięki bogatemu zestawowi enzymów i transporterów uczestniczy w ich rozkładzie, wspierając tym samym inne korzystne bakterie w procesie tzw. cross-feeding, czyli wymiany składników odżywczych wewnątrz mikrobioty [41].
Badania na komórkach i modelach zwierzęcych wskazują, że B. adolescentis może wspomagać [44]:

• barierę jelitową (zapobiegając „przeciekaniu” jelita),
• modulować układ odpornościowy,
• produkować neuroprzekaźniki (np. GABA) i witaminy.
   

Co ważne, niższy poziom tej bakterii kojarzy się w badaniach obserwacyjnych z takimi problemami zdrowotnymi, jak zapalne choroby jelit (IBD), zespół jelita nadwrażliwego (IBS), celiakia, mukowiscydoza, infekcje Helicobacter pylori, cukrzyca typu 1 i 2, zespół metaboliczny, stłuszczeniowa choroba wątroby oraz alergie [41].

Szczep Bifidobacterium infantis
Przegląd z 2020 r. pt. Bifidobacterium longum Subspecies infantis (B. infantis) in Pediatric Nutrition: Current State of Knowledge wskazuje, że ten szczep jest doskonale dopasowany do mikrobiomu niemowląt karmionych piersią. Dzięki unikalnej zdolności do trawienia oligosacharydów mleka matki (HMO), B. infantis dominuje w jelitach niemowląt, wspiera rozwój układu odpornościowego, wzmacnia barierę jelitową oraz zwiększa produkcję korzystnych krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) – szczególnie octanu [43].

Podsumowanie

Rosnąca liczba dowodów naukowych potwierdza, że bakterie z rodzaju Bifidobacterium powinny zajmować centralne miejsce w probiotykoterapii. Ich wielokierunkowe działanie, potwierdzone badaniami szczepozależnymi, sprawia, że są cennym narzędziem zarówno w profilaktyce, jak i wsparciu terapii wielu schorzeń. Wraz z postępem badań klinicznych warto dążyć do jeszcze większej precyzji w doborze probiotyków i popularyzacji preparatów o udokumentowanej skuteczności.
 

Bibliografia

1. Milani C., Duranti S., Bottacini F. et al.The First Microbial Colonizers of the Human Gut: Composition, Activities, and Health Implications of the Infant Gut Microbiota. Microbiol Mol Biol. 2017; 81: 10. 1128/mmbr.00036-17.
2. Thursby E., Juge N. Introduction to the human gut microbiota.Biochem J. 2017; 474: 1823–36.
3. Guinane C.M., Cotter P.D. Role of the gut microbiota in health and chronic gastrointestinal disease: understanding a hidden metabolic organ. Therap Adv Gastroenterol. 2013; 6: 295–308.
4. Perler B.K., Friedman E.S., Wu G.D. The role of the gut microbiota in the relationship between diet and human health. Annu Rev Physiol. 2023; 85: 449–68.
5. Yadav M.K., Kumari I., Singh B. et al.Probiotics, prebiotics and synbiotics: Safe options for next-generation therapeutics.Appl Microbiol Biotechnol. 2022; 106: 505–21.
6. Hill C., Guarner F., Reid G. et al. Expert consensus document. The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic.Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2014; 11: 506–14.
7. Gibson G.R., Hutkins R., Sanders M.E. et al.Expert consensus document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (ISAPP) consensus statement on the definition and scope of prebiotics.Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2017; 14: 491–502.
8. Rahman M.N., Barua N., Tin M.C.F. et al.The use of probiotics and prebiotics in decolonizing pathogenic bacteria from the gut; a systematic review and meta-analysis of clinical outcomes. Gut Microbes. 2024; 16: 2356279.
9. Li C., Peng K., Xiao S. et al.The role of Lactobacillus in inflammatory bowel disease: from actualities to prospects.Cell Death Discov. 2023; 9: 361.
10. Mousa W.K., Mousa S., Ghemrawi R. et al. Probiotics modulate host immune response and interact with the gut microbiota: shaping their composition and mediating antibiotic resistance.Int J Mol Sci. 2023; 24: 13783.
11. Hemarajata P., Versalovic J. Effects of probiotics on gut microbiota: mechanisms of intestinal immunomodulation and neuromodulation. Therap Adv Gastroenterol. 2013; 6: 39–51.
12. Galdeano C., Cazorla S.I., Lemme Dumit J.M., Vélez E., Perdigón G. Beneficial effects of probiotic consumption on the immune system. Ann Nutr Metab. 2019; 74: 115–24.
13. Majeed M., Nagabhushanam K., Arumugam S., Majeed S., Ali F.Bacillus coagulansMTCC 5856 for the management of major depression with irritable bowel syndrome: a randomised, double-blind, placebo controlled, multi-centre, pilot clinical study. Food Nutr Res. 2018; 62.
14. Nataraj B.H., Ali S.A., Behare P.V., Yadav H. Postbiotics-parabiotics: the new horizons in microbial biotherapy and functional foods. Microb Cell Fact. 2020; 19: 168.
15. Martyniak A., Medyńska-Przęczek A., Wędrychowicz A. et al.Prebiotics, probiotics, synbiotics, paraprobiotics and postbiotic compounds in IBD.Biomolecules. 2021; 11: 1903.
16. Mazziotta C., Tognon M., Martini F. et al.Probiotics mechanism of action on immune cells and beneficial effects on human health.Cells. 2023; 12: 184.
17. Baffoni L., Stenico V., Strahsburger E. et al.Identification of species belonging to theBifidobacterium genusby PCR-RFLP analysis of a hsp60 gene fragment.BMC Microbiol. 2013; 13: 149.
18. Jäger R., Mohr A.E., Carpenter K.C. et al.International society of sports nutrition position stand: probiotics. J Int Soc Sports Nutr. 2019; 16: 62.
19. Browne H.P., Shao Y., Lawley T.D. Mother-infant transmission of human microbiota. Curr Opin Microbiol. 2022; 69: 102173.
20. Schöpping M., Gaspar P., Neves A.R. et al. Identifying the essential nutritional requirements of the probiotic bacteriaBifidobacterium animalisandBifidobacterium longumthrough genome-scale modeling.NPJ Syst Biol Appl. 2021; 7: 47.
21. Alessandri G., Ossiprandi M.C., MacSharry J. et al. Bifidobacterial dialogue with its human host and consequent modulation of the immune system.Front Immunol. 2019; 10: 2348.
22. Duranti S., Ruiz L., Lugli G.A. et al.Bifidobacterium adolescentisas a key member of the human gut microbiota in the production of GABA.Sci Rep. 2020; 10: 14112.
23. Tojo R., Suárez A., Clemente M.G. et al.Intestinal microbiota in health and disease: role of bifidobacteria in gut homeostasis.World J Gastroenterol. 2014; 20: 15163–76.
24. Del Piano M. et al.The use of probiotics in healthy volunteers with evacuation disorders and hard stools. A double blind, randomized, placebo-controlled study. J Clin Gastroenterol. 2010; 44(8): 30–34.
25. Del Piano M. et al.The use of probiotics in the treatment of constipation in the elderly.CIBUS. 2005; 1(1): 23–30.
26. Bocchio F., Mancabelli L., Milani C. et al.Compendium ofBifidobacterium-based probiotics: characteristics and therapeutic impact on human diseases.Microbiome Res Rep. 2024; 4(1): 2. PMID: 40207278; PMCID: PMC11977362.
27. Mogna L. et al. Micronized Cells of the Probiotic StrainBifidobacterium lactisBS01 Activate Monocyte Polarization: A New Approach.J Clin Gastroenterol. 2018; 52: 57–61.
28. Pregliasco F. et al. A New Chance of Preventing Winter Diseases by the Administration of Symbiotic Formulations.J Clin Gastroenterol. 2008; 42(2): 224–233.
29. Manzotti G. & H., Enrico & Fassio F. Probiotics as a Novel Adjuvant Approach to Atopic Dermatitis. Journal of Contemporary Immunology.2014; 1: 57–66. 10.7726/jci.2014.1007.
30. Wallis A. et al. Open-label pilot for treatment targeting gut dysbiosis in myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: neuropsychological symptoms and sex comparisons.J Transl ed. 2018; 16: 24.
31. Czajeczny D., Kabzińska-Milewska K., Wójciak R.W.Bifidobacterium lactisBS01 andLactobacillus acidophilusLA02 supplementation may change the mineral balance in healthy young women. J. Elem.2021; 26(4): 849–859.
32. Del Piano M. et al.In Vitro Sensitivity of Probiotics to Human Pancreatic Juice.J Clin Gastroenterol. 2008; 42(3). (LA02, LPC00).
33. Del Piano M. et al.The use of probiotics in the treatment of constipation in the elderly CIBUS. 2005; 1(1): 23–30.
34. Nicola S. et al. Interaction between probiotics and human immune cells: the prospective anti-inflammatory activity ofBifidobacterium breveBR03.AgroFOOD. 2010; 21(2): 44–47.
35. Mogna L. et al. Assessment of the In Vitro Inhibitory Activity of Specific Probiotic Bacteria Against Different Escherichia coli strains.J Clin Gastroenterol. 2012; 46: 29–32.
36. Giglione E. et al. The Association ofBifidobacterium breveBR03 and B632 is Effective to Prevent Colics in Bottle-fed Infants: A Pilot, Controlled, Randomized, and Double-Blind Study. J Clin Gastroenterol. 2016; 50(2). Proceedings from the 8th Probiotics, Prebiotics & New Foods for Microbiota and Human Health meeting held in Rome, Italy on September 13–15, 2015: 164–167.
37. Primec M. et al. Clinical intervention usingBifidobacteriumstrains in celiac disease children reveals novel microbial modulators of TNF-a and short-chain fatty acids.Clinical Nutrition. 2018: 1–9.
38. Klemenak M. et al. Administration of decreases the production of TNF-αin children with celiac disease.Dig Dis Sci. 2015.
39. Del Piano M. et al.In Vitro Sensitivity of Probiotics to Human Pancreatic Juice (LA02, LPC00, LP01, LR04, BR03, BL03 and BA02).J Clin Gastroenterol. 2008; 42(3).
40. Mogna L. et al. Screening of different probiotic strains for their in vitro ability to metabolise oxalates: any prospective use in humans? (LPC09, LA02, LP01, LRE02, BR03, BL03) J Clin Gastroenterol. 2014; 48: 91–95.
41. Leser T., Baker A.Bifidobacterium adolescentis– a beneficial microbe. Beneficial Microbes. 2023; 14(6): 525–551.
42. Duranti S., Milani C., Lugli G.A. et al.Evaluation of genetic diversity among strains of the human gut commensal Bifidobacterium adolescentis. Scientific Reports. 6: 23971.
43. Chichlowski M., Shah N., Wampler J.L., Wu S.S., Vanderhoof J.A.Bifidobacterium longumSubspecies infantis(B. infantis) in Pediatric Nutrition: Current State of Knowledge. Nutrients. 2020; 12: 1581.