Testosteron – wyznacznik męskiego zdrowia

Testosteron – kluczowy hormon męskości i zdrowia

Testosteron utożsamiany jest z męskością, płodnością, dobrostanem psychicznym oraz jakością życia. Często jest po prostu wyznacznikiem zdrowia mężczyzny. Od wielu lat trwa dyskusja, w jaki sposób możemy wspomagać produkcję testosteronu za pomocą suplementacji i czy w ogóle taka istnieje, oraz jak wielki wpływ może mieć styl życia na jego poziom. Przede wszystkim należy podkreślić, że interpretacje prawidłowych poziomów testosteronu należy odnieść indywidualnie do całości obrazu klinicznego pacjenta. Jakie jest samopoczucie pacjenta, jaka jest jego jakość życia, czy choruje na coś przewlekle? Zupełnie inaczej będziemy interpretować wynik 345 ng/dl u mężczyzny z dużą nadwagą, zdiagnozowaną depresją i siedzącym trybem życia niż u mężczyzny biegającego maratony z odpowiednią masą ciała i prawidłowym profilem lipidowym. 

Zacznijmy od istotnego pytania - dlaczego „testosteron w normie” to za mało [1]? W badaniu, w którym uczestniczyło 2416 mężczyzn, oznaczono w ich surowicy stężenie testosteronu. Zgodnie z tym podzielono badanych na cztery grupy: grupa 1 - całkowity testosteron: poniżej 340 ng/dl, grupa 2 - całkowity testosteron: 341-438 ng/dl, grupa 3 - całkowity testosteron: 439-549 ng/dl, grupa 4 - całkowity testosteron: powyżej 550 ng/dl. Normy laboratoryjne dla mężczyzn w Polsce to 260–1000 ng/dl. Jakie były wnioski? Grupy 1, 2 i 3 miały praktycznie takie samo ryzyko sercowych zdarzeń niepożądanych. W rzeczywistości wyższy poziom testosteronu zmniejszył częstość występowania cukrzycy, nadciśnienia i nadmiernej masy tkanki tłuszczowej. Mężczyźni z wynikami całkowitego testosteronu powyżej 550 ng/dl mieli o średnio 30% niższe ryzyko wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych. Co ciekawe, 550 ng/dl to minimalna wartość wyjściowa, w której wykazano, że całkowity testosteron chroni przed powikłaniami sercowo-naczyniowymi. Badani w tej grupie mieli również o 24% zmniejszone ryzyko przejściowego ataku niedokrwiennego lub pełnego udaru mózgu

Czynniki wpływające na poziom testosteronu i męską płodność

Czy poziom testosteronu jest skorelowany z męską płodnością [2]? W badaniu opublikowanym w 2016 r. w Szwecji, w którym brali udział młodzi mężczyźni z koncentracją plemników poniżej 20 mln/ml, wykazano że odsetek mężczyzn z niskim poziomem testosteronu był w tej grupie blisko 10-krotnie wyższy niż w grupie kontrolnej. W grupie badanych z niskim poziomem testosteronu mężczyźni wykazywali podniesione stężenia insuliny oraz cholesterolu całkowitego, a także zdecydowanie wyższą masę ciała niż grupa kontrolna. Trend spadku średniego stężenia testosteronu w całej populacji jest niestety bardzo niekorzystny: lata 1987-1989 (średnia 501 ng/dl), lata 1995-1997 (średnia 435 ng/dl), lata 2002–2004 (średnia 391 ng/dl). Widoczna jest korelacja tego spadku z negatywnym wpływem na zdrowie [3]. 

Do czynników, które mogą obniżać stężenie testosteronu, zaliczamy:

• otyłość i zespół metaboliczny [4];
• deprywacja snu - badania dotyczące pozbawienia snu przeprowadzone na studentach pokazują, że już po tygodniu snu poniżej 5 godzin na dobę poziom testosteronu może spaść o 10-15%. To dużo, jeśli weźmiemy pod uwagę, że statystycznie około 15% mężczyzn chronicznie śpi mniej niż 5 godzin [5]; 
• bezdech senny - do prawidłowej syntezy testosteronu potrzebne jest minimum 3 godziny nieprzerwanego snu. Chrapanie i bezdechy senne sprawiają że sen jest przerywany, a produkcja testosteronu słabsza [6]; 
• brak ruchu [7];
• niskie stężenie witaminy D - receptor witaminy D (VDR) i enzymy metabolizujące witaminę D znajdują się w jądrach [8]; 
• ekspozycja na toksyny (np. plastik) [9];
• czynniki zakaźne (zakażenia pasożytnicze i grzybicze) [10];
• stłuszczenie wątroby [11];
• nadużywanie alkoholu – spadek nawet o 27% już po 12 godz. od spożycia [12];
• niedoczynność tarczycy (zaburzenie pracy osi: tarczyca - przysadka mózgowa - jądra) [13];
• niektóre leki (niektóre SSRI oraz NLPZ, leki obniżające cholesterol, chemioterapia) [14]; 
• stres [15];
• chroniczny stan zapalny [16]; 
• przebyte urazy głowy (TBI) [17]. 
   

Do prawidłowej produkcji testosteronu potrzebujemy reakcji na osi podwzgórze - przysadka mózgowa - jądra, gdzie ostatecznie LH stymuluje komórki Leydiga (95% całej produkcji) do produkcji testosteronu w jądrach. W mniejszym stopniu testosteron produkowany jest też przez korę nadnerczy (5% całej produkcji). Komórki Leydiga pobierają cholesterol i przekształcają go w pregnenolon, który ostatecznie konwertuje do testosteronu. 

A co z suplementacją? Czy istnieje magiczna substancja zamknięta w tabletce, która może wpłynąć na podwyższenie stężenia testosteronu?

Tutaj niektórzy mogą być zawiedzeni, ale najlepszy efekt przyniosą podstawy:

• kwasy tłuszczowe omega-3 (działanie przeciwzapalne, redukcja stresu oksydacyjnego) [18];
• magnez (poprawa wrażliwości na insulinę, produkcja ATP, kluczowe powinowactwo testosteronu do SHBG, co skutkuje większą ilością wolnego testosteronu) [19];
• witamina D do optymalnego stężenia (50-65 ng/ml); 
• cynk – zwiększona aromataza testosteronu do estadiolu; 
• selen – wsparcie prawidłowej pracy tarczycy oraz większa produkcja testosteronu przez komórki Leydinga w jądrach [20]. 
   

Pozytywny wpływ wyżej wymienionych suplementów będzie zauważalny przy ich niedoborze. W przypadku prawidłowych poziomów nadmierna suplementacja nie zwiększy w żaden sposób poziomu testosteronu. 

Z dodatkowej suplementacji, która była badana, warto zwrócić uwagę na:

• ashwaghandę (Withania somnifera), która wykazywała poprawę zwłaszcza u niepłodnych mężczyzn, stymulując ilościowo i jakościowo seminogram oraz podnosząc poziomy testosteronu [21];
• bor – zwłaszcza w stanach przesilenia, intensywnego wysiłku fizycznego i niedoborów tego pierwiastka [22];
• tongat ali (Eurycoma longifolia) – nie wszystkie badania wykazują efektywność, pozytywny wpływ zauważalny głównie pod kątem funkcji seksualnych, libido [23];
• l-karnityna w połączeniu z acetyl-l-karnityną – widoczna poprawa głównie pod kątem satysfakcji ze współżycia, dobry nastrój psychiczny, poprawa poziomu energii, jednak bez istotnych zmian w poziomach testosteronu w surowicy [24].
   

Zdecydowanie kluczowym czynnikiem, który może poprawić naturalną produkcję testosteronu jest styl życia (nieprzerywany, dobry jakościowo sen przez 7-8 godz., ruch minimum 3-4 razy w tygodniu, unikanie przetworzonej żywności oraz redukcja stresu, tylko okazjonalne spożywanie alkoholu). Dbanie o prawidłową sylwetkę oraz brak nadmiaru tkanki tłuszczowej również wpływa efektywnie na produkcję testosteronu w jądrach.

Czy to oznacza, że można zrezygnować z suplementacji naturalnej we wsparciu testosteronu?

Przeciwnie, jednak suplementację warto ukierunkować na realne działania, celowane pod badania i obraz kliniczny pacjenta, zamiast skupiać się na gotowych preparatach jako boosterach testosteronu, ponieważ często nie są one skuteczne. Jedna osoba zyska najwięcej na preparatach polepszających jakość snu, inna na wyrównaniu niedoborów witaminy D, jeszcze inna na wsparciu zdrowia wątroby za pomocą choliny, N-acetyl-cysteiny, tauryny czy kompleksowych rozwiązań wspierających wątrobę. 

Obecnie na rynku suplementów jest bardzo dużo rozwiązań opisywanego problemu, jednak podstawą zdrowia, także w kontekście produkcji androgenów, jest styl życia. Wartościowym uzupełnieniem może być celowana suplementacja dopasowana do potrzeb danej osoby. Ewidentnie temat naturalnego wsparcia testosteronu interesuje naukowców, którzy będą prowadzić dalsze badania w tym obszarze. 

Bibliografia:

1. High serum testosterone is associated with reduced risk of cardiovascular events in elderly men: the MrOS (Osteoporotic Fractures in Men) study in Sweden, Journal of the American College of Cardiology, 2011 Oct 11, 58(16), s. 1674–1681.
2. Bobjer J. High prevalence of hypogonadism and associated impaired metabolic and bone mineral status in subfertile men. Clin Endocrinol (Oxf), 2016 Aug, 85(2), s. 189–95.
3. A population-level decline in serum testosterone levels in American men. J Clin Endocrinol Metab, 2007 Jan, 92(1), s. 196–202. Epub 2006 Oct 24.
4. The interactions between hypothalamic-pituitary-adrenal axis activity, testosterone, insulin-like growth factor I and abdominal obesity with metabolism and blood pressure in men. Int J Obes Relat Metab Disord, 1998 Dec, 22(12), s. 1184–96.
5. Effect of 1 week of sleep restriction on testosterone levels in young healthy men. JAMA, 2011 Jun 1, 305(21), s. 2173–2174.
6. The relationship between sleep disorders and testosterone in men. Asian J Androl, 2014 Mar-Apr, 16(2), s. 262–265.
7. Testosterone physiology in resistance exercise and training: the up-stream regulatory elements. Sports Med, 2010 Dec 1, 40(12), s. 1037–53.
8. Pilz S., Frisch S., Koertke H. et al. Effect of vitamin D supplementation on testosterone levels in men. Horm Metab Res, 2011 Mar, 43(3), s. 223–225.
9. Rubin B.S. Bisphenol A: an endocrine disruptor with widespread exposure and multiple effects. J Steroid Biochem Mol Biol, 2011 Oct, 127(1–2), s. 27–34.
10. Michail S. Lionakis M.D., Sc.D. et al. Endocrine and metabolic manifestations of invasive fungal infections and systemic antifungal treatment, Mayo Clin Proc, 2008 Sep, 83(9), s. 1046–60.
11. Serum testosterone and non-alcoholic fatty liver disease in men and women in the US. Liver Int, 2018 Nov, 38(11), s. 2051–2059.
12. A population-level decline in serum testosterone levels in American men. J Clin Endocrinol Metab, 2007 Jan, 92(1), s. 196–202. Epub 2006 Oct 24.
13. Kumar A., Shekhar S., Dhole D. Thyroid and male reproduction. Indian J Endocrinol Metab, 2014 Jan–Feb, 18(1), s. 23–31.
14. Park Y.-M. Serum prolactin levels in patients with major depressive disorder receiving selective serotonin-reuptake inhibitor monotherapy for 3 months: a prospective study, Psychiatry Investig, 2017 May, 14(3), s. 368–371.
15. Chronic stress inhibits testosterone synthesis in Leydig cells through mitochondrial damage via Atp5a1. J Cell Mol Med, 2022 Jan, 26(2), s. 354–363.
16. Stellato R.K., Feldman H.A., Hamdy O. et al. Testosterone, sex hormone-binding globulin, and the development of type 2 diabetes in middleaged men: prospective results from the Massachusetts male aging study. Diabetes Care. 2000, 23, s. 490–494.
17. Wagner J., Dusick J.R., McArthur D.L. et al. Acute gonadotroph and somatotroph hormonal suppression after traumatic brain injury. J Neurotrauma, 2010 Jun, 27(6), s. 1007–1019.
18. Hosseini B., Nourmohamadi M., Hajipour S. et al. The effect of omega-3 fatty acids, epa, and/or dha on male infertility: a systematic review and meta-analysis. J Diet Suppl, 2018 Feb 16, s. 1–12.
19. Long S., Romani A.M.P. Role of cellular magnesium in human diseases. Austin J Nutr Food Sci, 2014 Nov 18, 2(10), s. 1051.
20. Wu Q., Rayman M.P., Lv H. et al. Low population selenium status is associated with increased prevalence of thyroid disease, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2015Nov 1, 100(11), s. 4037–4047.
21. An investigation into the stress-relieving and pharmacological actions of an ashwagandha (Withania somnifera) extract: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Medicine (Baltimore), 2019 Sep, 98(37), e17186.
22. Plasma boron and the effects of boron supplementation in males. Environ Health Perspect, 1994 Nov, 102 Suppl 7, s. 73–7.
23. Carnitine versus androgen administration in the treatment of sexual dysfunction, depressed mood, and fatigue associated with male aging. Urology, 2004 Apr, 63(4), s. 64–6.
24. Effect of Eurycoma longifolia standardised aqueous root extract-Physta® on testosterone levels and quality of life in ageing male subjects: a randomised, double-blind, placebo-controlled multicentre study. Food Nutr Res, 2021 May 19, s. 65.