Mgła mózgowa i inne zaburzenia pracy układu nerwowego po COVID-19

Minęło już ponad 12 miesięcy od zaraportowania pierwszego przypadku zachorowania na infekcję COVID-19, wywołaną koronawirusem SARS-CoV-2. Z czterech przypadków choroby, które wykryto w chińskim mieście Wuhan, niedługo potem wyniknęła światowa epidemia – pandemia koronawirusa SARS-CoV-2. Choć powszechnie mówi się zwłaszcza o jego negatywnym wpływie na funkcjonowanie układu oddechowego, to coraz więcej badań wskazuje na to, że wirus wywołujący COVID-19 jest dla nas dużo groźniejszy. Może np. powodować niekorzystne zmiany w układzie nerwowym, prowadząc do szeregu objawów neurologicznych.

Pole działania koronawirusa

Koronawirus SARS-CoV-2 to nie pierwszy przypadek wirusa wywołującego poważne choroby układu oddechowego. Na przykład znamy skutki infekcji koronawirusem MERS-CoV, który spowodował prawie 600 zgonów na terenie Środkowego Wschodu w latach 2012–2013. Okazało się, że wiele spośród 1386 znanych przypadków zachorowań na tę infekcję kończyło się nie tylko zapaleniem płuc, ale i ostrym zespołem niewydolności oddechowej oraz niewydolnością wielonarządową. Choć udokumentowano, że wirus SARS-CoV-2 powoduje przede wszystkim łagodne do umiarkowanych objawy grypopodobne ze strony układu oddechowego, wraz z gorączką, brakiem węchu, osłabieniem, to coraz więcej klinicystów ostrzega przed szerszymi skutkami tej choroby [1]. 
To jedna z głównych różnic pomiędzy koronawirusem SARS-CoV-2 a wirusem grypy – ten drugi zwykle rozwija infekcję dróg oddechowych, nie atakując innych narządów i układów w organizmie człowieka. Natomiast koronawirus SARS-CoV-2 może infekować także komórki układów: sercowo-naczyniowego, pokarmowego, nerwowego oraz skóry czy organów, takich jak nerki.
Istnieją dwa główne mechanizmy, poprzez które SARS-CoV-2 może szkodliwie wpływać na ludzki organizm – pierwszy to rozwój stanu zapalnego, a drugi to zwiększanie krzepliwości krwi, podatności krwinek na agregację [2].
W 2020 r. przeprowadzono dość szerokie badanie ankietowe z udziałem prawie 4000 chorych na COVID-19. Poproszono badanych, by oceniali występowanie 66 różnych objawów przez cztery tygodnie po zachorowaniu oraz przez kolejne sześć miesięcy (razem przez siedem miesięcy od zachorowania). To badanie wskazuje na wiele ciekawych, acz niekoniecznie pozytywnych informacji związanych z infekcją COVID-19:

• Do 28 dni od zachorowania tylko 6,8% chorych przestało odczuwać jakiekolwiek objawy z listy, a aż 93,2% respondentów nadal doświadczało różnych dolegliwości przez kolejne kilka miesięcy (tab. 1).
• Spośród ankietowanych ci, którzy borykali się z zaburzeniami zdrowotnymi ponad sześć miesięcy, doświadczali średnio aż 13 różnych negatywnych objawów ze strony organizmu.
• Najczęstsze objawy, jakie towarzyszyły infekcji COVID-19 u ankietowanych, podzielono na różne kategorie, np. związaną z układem sercowo-naczyniowym, funkcjami reprodukcyjnymi.
• Wiek badanych nie był czynnikiem wpływającym na wyniki badania – choć brano w badaniu pod uwagę podział uczestników na grupy wiekowe, to częstość występowania poszczególnych powikłań nie była istotnie zależna od wieku [3]. 

Bardziej szczegółowa lista tych najczęstszych zaburzeń znajduje się w tab. 1.

Tabela 1. Ogólnoustrojowe objawy współwystępujące z COVID-19 [3]

Kategoria zaburzeń	Symptom z danej kategorii najczęściej występujący u chorych
ogólnoustrojowe	zmęczenie, złe samopoczucie, podwyższona temperatura ciała
funkcje reprodukcyjne	nieregularne miesiączki
układ sercowo-naczyniowy	kołatanie serca, tachykardia, ból w klatce piersiowej
układ oddechowy	duszność, suchy kaszel
tkanki skórne	tkliwość skóry, wysypka
układ odpornościowy	zwiększenie stopnia reakcji organizmu na znane już alergeny
układ mięśniowo-szkieletowy	bóle mięśniowo-stawowe, sztywność karku, skurcze mięśniowe
układ pokarmowy	biegunka, pogorszenie apetytu, nudności, bóle brzucha
inne	ból gardła, zaburzenia widzenia, problemy z połykaniem, nadwrażliwość na światło

SARS-CoV-2 w układzie nerwowym

Przytoczone powyżej badanie uwzględniało także szereg symptomów dotyczących układu nerwowego. Najczęściej występujące zaburzenia w tej kategorii przedstawia tab. 2.
 

Tabela 2. Objawy neurologiczne związane z COVID-19 [3]

Kategoria zaburzeń	Symptom z danej kategorii najczęściej występujący u chorych
układ nerwowy	lęk, drażliwość, depresja, chwiejność nastrojów
	zaburzenia równowagi, drżenie mięśni, utrata czucia
	bezsenność, płytki sen, budzenie się wskutek duszności
	mgła mózgowa, zaburzenia koncentracji, problemy z formułowaniem myśli i rozwiązywaniem zadań
	problemy z wysłowieniem się (znalezieniem właściwego słowa), problemy z komunikacją werbalną
	utrata węchu, utrata smaku
	utrata pamięci krótkotrwałej, inne problemy z pamięcią krótko- i długotrwałą

Jak widać, objawy związane z COVID-19 i dotyczące układu nerwowego oraz ludzkiej psychiki są w zasadzie tak liczne, jak symptomy obecne w innych kategoriach. To pokazuje, jak duży wpływ może mieć infekcja COVID-19 na funkcjonowanie ludzkiego mózgu i obwodowego układu nerwowego. Jak to możliwe, że wirus w tak znacznym stopniu może atakować komórki nerwowe? Naukowcy wskazują, że może być kilka mechanizmów takiego „ataku”. Jeden z nich można przyrównać do konia trojańskiego – gdzie „koniem” są komórki układu odpornościowego, a w jego wnętrzu przenoszony jest wirus. I faktycznie – wykazano, że w leukocytach może być przenoszony wirus SARS-CoV-2. Inna teoria, choć nie ostatnia, mówi, że wirus ten może dostawać się do układu nerwowego poprzez atak na nerw błędny, dalej do pnia mózgu i kolejnych części tego organu [1, 3–7].

Czym jest mgła mózgowa?

Zjawisko mgły mózgowej znane jest badaczom już od kilku lat, jednak na początku wiązano je zwłaszcza z chorobami autoimmunologicznymi i współwystępującym wraz z nimi uogólnionym stanem zapalnym organizmu. Na początek podkreślę, że jest to raczej zbiór symptomów i różnorakich dolegliwości aniżeli konkretna jednostka chorobowa. Mgła mózgowa to zbiór takich objawów związanych z naszymi zdolnościami kognitywnymi, jak:

• trudności z formułowaniem myśli,
• zapominalstwo,
• niezdolność do koncentracji,
• problemy z zapamiętywaniem,
• chroniczne uczucie zmęczenia, niewyspania,
• chaotyczne, „mętne”, nieskładne procesy myślowe,
• trudności w rozwiązywaniu zadań, problemów.

Zjawisko mgły mózgowej może mieć swoje podłoże w wielu czynnikach. Na jego występowanie mają wpływ poziom stresu, dieta, ekspozycja na metale ciężkie, stosowane leki, higiena snu czy też zmiany hormonalne (np. wynikające z przechodzenia okresu menopauzy), współwystępujące choroby, przebyte infekcje. Jak widać w tabeli, zjawisko mgły mózgowej jest niestety...