Mgła mózgowa i inne zaburzenia pracy układu nerwowego po COVID-19

COVID-19 a wpływ na układ nerwowy – nowe badania

Minęło już ponad 12 miesięcy od zaraportowania pierwszego przypadku zachorowania na infekcję COVID-19, wywołaną koronawirusem SARS-CoV-2. Z czterech przypadków choroby, które wykryto w chińskim mieście Wuhan, niedługo potem wyniknęła światowa epidemia – pandemia koronawirusa SARS-CoV-2. Choć powszechnie mówi się zwłaszcza o jego negatywnym wpływie na funkcjonowanie układu oddechowego, to coraz więcej badań wskazuje na to, że wirus wywołujący COVID-19 jest dla nas dużo groźniejszy. Może np. powodować niekorzystne zmiany w układzie nerwowym, prowadząc do szeregu objawów neurologicznych.

Pole działania koronawirusa

Koronawirus SARS-CoV-2 to nie pierwszy przypadek wirusa wywołującego poważne choroby układu oddechowego. Na przykład znamy skutki infekcji koronawirusem MERS-CoV, który spowodował prawie 600 zgonów na terenie Środkowego Wschodu w latach 2012–2013. Okazało się, że wiele spośród 1386 znanych przypadków zachorowań na tę infekcję kończyło się nie tylko zapaleniem płuc, ale i ostrym zespołem niewydolności oddechowej oraz niewydolnością wielonarządową. Choć udokumentowano, że wirus SARS-CoV-2 powoduje przede wszystkim łagodne do umiarkowanych objawy grypopodobne ze strony układu oddechowego, wraz z gorączką, brakiem węchu, osłabieniem, to coraz więcej klinicystów ostrzega przed szerszymi skutkami tej choroby [1]. 

To jedna z głównych różnic pomiędzy koronawirusem SARS-CoV-2 a wirusem grypy – ten drugi zwykle rozwija infekcję dróg oddechowych, nie atakując innych narządów i układów w organizmie człowieka. Natomiast koronawirus SARS-CoV-2 może infekować także komórki układów: sercowo-naczyniowego, pokarmowego, nerwowego oraz skóry czy organów, takich jak nerki. Istnieją dwa główne mechanizmy, poprzez które SARS-CoV-2 może szkodliwie wpływać na ludzki organizm – pierwszy to rozwój stanu zapalnego, a drugi to zwiększanie krzepliwości krwi, podatności krwinek na agregację [2].

W 2020 r. przeprowadzono dość szerokie badanie ankietowe z udziałem prawie 4000 chorych na COVID-19. Poproszono badanych, by oceniali występowanie 66 różnych objawów przez cztery tygodnie po zachorowaniu oraz przez kolejne sześć miesięcy (razem przez siedem miesięcy od zachorowania). To badanie wskazuje na wiele ciekawych, acz niekoniecznie pozytywnych informacji związanych z infekcją COVID-19:

• Do 28 dni od zachorowania tylko 6,8% chorych przestało odczuwać jakiekolwiek objawy z listy, a aż 93,2% respondentów nadal doświadczało różnych dolegliwości przez kolejne kilka miesięcy (tab. 1).
• Spośród ankietowanych ci, którzy borykali się z zaburzeniami zdrowotnymi ponad sześć miesięcy, doświadczali średnio aż 13 różnych negatywnych objawów ze strony organizmu.
• Najczęstsze objawy, jakie towarzyszyły infekcji COVID-19 u ankietowanych, podzielono na różne kategorie, np. związaną z układem sercowo-naczyniowym, funkcjami reprodukcyjnymi.
• Wiek badanych nie był czynnikiem wpływającym na wyniki badania – choć brano w badaniu pod uwagę podział uczestników na grupy wiekowe, to częstość występowania poszczególnych powikłań nie była istotnie zależna od wieku [3]. 

Bardziej szczegółowa lista tych najczęstszych zaburzeń znajduje się w tab. 1.

SARS-CoV-2 w układzie nerwowym

Przytoczone powyżej badanie uwzględniało także szereg symptomów dotyczących układu nerwowego. Najczęściej występujące zaburzenia w tej kategorii przedstawia tab. 2.
 

Jak widać, objawy związane z COVID-19 i dotyczące układu nerwowego oraz ludzkiej psychiki są w zasadzie tak liczne, jak symptomy obecne w innych kategoriach. To pokazuje, jak duży wpływ może mieć infekcja COVID-19 na funkcjonowanie ludzkiego mózgu i obwodowego układu nerwowego. Jak to możliwe, że wirus w tak znacznym stopniu może atakować komórki nerwowe? Naukowcy wskazują, że może być kilka mechanizmów takiego „ataku”. Jeden z nich można przyrównać do konia trojańskiego – gdzie „koniem” są komórki układu odpornościowego, a w jego wnętrzu przenoszony jest wirus. I faktycznie – wykazano, że w leukocytach może być przenoszony wirus SARS-CoV-2. Inna teoria, choć nie ostatnia, mówi, że wirus ten może dostawać się do układu nerwowego poprzez atak na nerw błędny, dalej do pnia mózgu i kolejnych części tego organu [1, 3–7].

Czym jest mgła mózgowa?

Zjawisko mgły mózgowej znane jest badaczom już od kilku lat, jednak na początku wiązano je zwłaszcza z chorobami autoimmunologicznymi i współwystępującym wraz z nimi uogólnionym stanem zapalnym organizmu. Na początek podkreślę, że jest to raczej zbiór symptomów i różnorakich dolegliwości aniżeli konkretna jednostka chorobowa. Mgła mózgowa to zbiór takich objawów związanych z naszymi zdolnościami kognitywnymi, jak:

• trudności z formułowaniem myśli,
• zapominalstwo,
• niezdolność do koncentracji,
• problemy z zapamiętywaniem,
• chroniczne uczucie zmęczenia, niewyspania,
• chaotyczne, „mętne”, nieskładne procesy myślowe,
• trudności w rozwiązywaniu zadań, problemów.

Zjawisko mgły mózgowej może mieć swoje podłoże w wielu czynnikach. Na jego występowanie mają wpływ poziom stresu, dieta, ekspozycja na metale ciężkie, stosowane leki, higiena snu czy też zmiany hormonalne (np. wynikające z przechodzenia okresu menopauzy), współwystępujące choroby, przebyte infekcje. Jak widać w tabeli, zjawisko mgły mózgowej jest niestety dobrze znane osobom, które przebyły infekcję COVID-19. To najczęstszy objaw, jeśli chodzi o kategorię dotyczącą funkcji kognitywnych – w przytoczonym wcześniej badaniu wykazano, że aż ok. 85% chorych doświadczało tego rodzaju zaburzenia w trakcie lub po przebyciu infekcji. 

Co więcej, intensywność dysfunkcji kognitywnych związanych z COVID-19 rosła zwłaszcza przez pierwsze trzy miesiące od zachorowania, a w kolejnych miesiącach badania stopniowo malała. Jednak w siódmym miesiącu badania (ostatnim, w którym zbierano ankiety od badanych) nadal mniej więcej połowa z nich borykała się z symptomami dotyczącymi funkcji kognitywnych (zwłaszcza z mgłą mózgową) [3]. Niektórzy badacze twierdzą, że zjawisko mgły mózgowej, jako skutek COVID-19, to wynik neuropatii obwodowej i/lub przewlekłego niedociśnienia ortostatycznego (zbyt niskiego ciśnienia tętniczego krwi). To z kolei może być nawet konsekwencja mikrowylewów krwi do mózgu (będących jednym z powikłań COVID-19) i związanej z nimi niewydolności ośrodkowego układu nerwowego [8]. 

Podsumowanie

Fakt, że wirus SARS-CoV-2 może bezpośrednio niszczyć komórki nerwowe – a tym samym mózg człowieka – to już niestety oczywistość. Potwierdza to wiele niezależnych badań naukowych. Mimo że wśród wniosków wielu z nich możemy znaleźć informację o konieczności przeprowadzenia dalszych analiz na ten temat, wiadomo, że pandemia koronawirusa nie jest niebezpieczna tylko z uwagi na jego działanie na układ oddechowy. Żeby niepotrzebnie nie ryzykować wystąpienia niekorzystnych zmian w mózgu na skutek infekcji, pamiętajmy o zachowaniu przynajmniej podstawowych zasad higieny – zarówno w tym dosłownym znaczeniu, jak i higieny całego stylu życia. Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na COVID-19 nie wystarczy tylko regularne i dokładne mycie rąk – choć to jeden z podstawowych czynników, o których należy pamiętać. 

Warto wiedzieć, że choroby współistniejące, takie jak cukrzyca czy otyłość, to kolejne znaczące czynniki ryzyka zachorowania na COVID-19 i – co więcej – gorszego przebiegu tej infekcji. Dlatego też zacznijmy od podstaw – profilaktyki otyłości i cukrzycy, a także od odpowiedniego odżywiania swojego organizmu. Dbajmy o jak największe ograniczenie ilości przetworzonych produktów w swoim menu, a także kontrolujmy stężenie witaminy D w organizmie [9]. Redukujmy czas poświęcany na patrzenie w ekrany, które emitują szkodliwe niebieskie światło i zaburzają nasz rytm dobowy – a zamiast tego zadbajmy o higienę snu i jego odpowiednią długość. Ruszajmy się, zwłaszcza na świeżym powietrzu – choćby to miał być „tylko” spacer. Takimi właśnie – pozornie prostymi – działaniami możemy w dużej mierze zmniejszyć swoją podatność na chorobę.

Bibliografia

1. Payus A.O. i wsp. SARS-CoV-2 infection of the nervous system: A review of the literature on neurological involvement in novel coronavirus disease (COVID-19). BJBM, 2020, 20, 3.
2. Patil V. Post-Covid Syndrome- An Overlook. International Journal of PharmaO2, 2020, 2, 5, 311–314.
3. Davis H.E. i wsp. Characterizing Long COVID in an International Cohort: 7 Months of Symptoms and Their Impact. Science Open, 2020.
4. Guadarrama-Ortiz P. i wsp. Neurological Aspects of SARS-CoV-2 Infection: Mechanisms and Manifestations. Frontiers in Neurology, 2020, 11: 1039.
5. Afrin L.B. i wsp. Covid-19 hyperinflammation and post-Covid-19 illness may be rooted in mast cell activation syndrome. International Journal of Infectious Diseases, 2020, 100, 327–332.
6. Ellul M.A. i wsp. Neurological associations of COVID-19. The Lancet. Neurology, 2020, 19, 9, 767–783.
7. Niesen M. i wsp. Structural and metabolic brain abnormalities in COVID-19 patients with sudden loss of smell. Eur J Nucl Med Mol Imaging, 2021, 1–12.
8. Nowak P. Post COVID-19 syndrome associated with orthostatic cerebral hypoperfusion syndrome, small fiber neuropathy and benefit of immunotherapy: a case report. eNeurologicalSci, 2020, 21, 100276.
9. Butler M.J. i wsp. The impact of nutrition on COVID-19 susceptibility and long-term consequences. Brain Behav Immun, 2020, 87, 53–54.