Postępowanie dietetyczne przy chorobach nowotworowych

Znaczenie żywienia w chorobie nowotworowej

Nie ulega wątpliwości, że zindywidualizowane poradnictwo dietetyczne powinno stanowić jeden z podstawowych elementów terapii wspomagającej leczenie pacjentów onkologicznych, nigdy natomiast nie może zastąpić całkowicie leczenia. Najnowszy raport World Cancer Research Fund i American Institute for Cancer Research potwierdza istotny wpływ sposobu odżywiania na zachorowalność na choroby nowotworowe i wyniki leczenia [2]. Prawidłowa dieta może istotnie wpływać na szybszą rekonwalescencję, sprawniejsze działanie układu odpornościowego, mniejszą liczbę powikłań oraz zmniejszenie rozwoju wyniszczenia nowotworowego. To wszystko w ostateczności przekłada się na sprawę kluczową – poprawę jakości życia chorego i jego rodziny. Zdaniem ekspertów ocena stanu odżywienia i idąca za nią porada żywieniowa powinny być dostępne dla każdego pacjenta w momencie rozpoznania choroby nowotworowej, w trakcie leczenia przeciwnowotworowego i po jego zakończeniu, w trakcie leczenia paliatywnego, a także w ramach profilaktyki pierwotnej i wtórnej [3].

Żywienie przy nowotworach piersi

Nowotwory piersi są najczęstszymi nowotworami wśród kobiet i stanowią 21,7% wszystkich zachorowań. Ich szczyt przypada pomiędzy 55. a 64. rokiem życia, ale już po 35. roku życia obserwujemy zwiększające się ryzyko zachorowania. Wartości te lokują nowotwory piersi na drugim miejscu wśród wszystkich nowotworowych przyczyn zgonów [4]. Wzrastająca liczba dowodów naukowych wskazuje na wpływ czynników żywieniowych na wzrost ryzyka rozwoju choroby, zwłaszcza dieta typu zachodniego, nadmierne spożycie tłuszczów zwierzęcych, wysokie spożycie mięsa czerwonego i przetworzonego, wysokie spożycie żelaza, niskie spożycie świeżych warzyw i owoców oraz fitoestrogenów, tj. izoflawonów, lignanów [5]. 
W trakcie leczenia nowotworu piersi kluczowe wydaje się utrzymanie prawidłowej masy ciała (zarówno niedowaga, jak i nadwaga będą oddziaływały negatywnie) [6], a także dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych. Jeśli nie występują dodatkowe schorzenia, dieta powinna opierać się na zasadach racjonalnego żywienia. Należy zwrócić uwagę na jakość diety, ograniczyć spożycie cukrów oraz tłuszczów nasyconych. Rekomendowane jest natomiast spożycie tłuszczów rybich i roślinnych bogatych w kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, które wykazują działanie hamujące kancerogenezę [7], a także w ciągu dnia średnio 5–9 porcji warzyw i owoców, bogatych w błonnik pokarmowy i antyoksydanty [8, 9]. Ponadto zwraca się uwagę na korzyści płynące z ograniczenia spożycia białka zwierzęcego [9, 10]. W przypadku nowotworu piersi warto także zwrócić uwagę na indeks glikemiczny posiłków. Badania potwierdzają związek pomiędzy dietą o wysokim indeksie glikemicznym a częstotliwością występowania tego nowotworu. Prawdopodobnie związane jest to z podwyższonym stężeniem insuliny, która poprzez stymulowanie insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1) może wpływać na wzrost guza nowotworowego [11].

Żywienie po operacjach w obrębie głowy i szyi 

Zmiany złośliwe zlokalizowane w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego i oddechowego zaliczane są do nowotworów obszaru głowy i szyi. Należą do nich m.in. nowotwory krtani, gardła, języka, zatok przynosowych czy ślinianek. Częstość występowania związana jest z wiekiem (wzrost zachorowalności po 50. r.ż.) oraz płcią – u mężczyzn nowotwory te występują znacznie częściej niż u kobiet. Palenie tytoniu jest istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na nowotwory głowy i szyi. Regularni palacze są sześciokrotnie bardziej narażeni na wystąpienie nowotworów tej grupy, natomiast u osób, u których zdiagnozowano nowotwór krtani, palenie tytoniu zwiększa ryzyko zgonu 20-krotnie [12]. Czynnikami ryzyka są także: nadkonsumpcja alkoholu (szczególnie w połączeniu z regularnym paleniem), narażenie na promieniowanie jonizujące i UV oraz kontakt z wirusem brodawczaka ludzkiego. Dieta bogata w retinol, beta-karoten i alfa-tokoferol prawdopodobnie obniża ryzyko wystąpienia nowotworów obszaru głowy i szyi.
Leczenie nowotworów głowy i szyi oparte jest na resekcji guza oraz radioterapii. W większości przypadków radioterapię poprzedza rekonstrukcja usuniętych tkanek. W wyniku obu operacji pacjenci mają ograniczoną możliwość spożywania pokarmów. W okresie okołooperacyjnym żywienie prowadzone jest przez sondę nosowo-żołądkową, do której podawane są posiłki miksowane, przetarte przez sito oraz rozcieńczone. W przypadku, gdy resekcji podlega znaczny obszar tkanek możliwe jest prowadzenie żywienia poprzez przezskórną endoskopową gastrostomię (PEG). Pacjenci, u których zachowane zostało prawidłowe przełykanie, prowadzeni są na diecie płynnej lub płynno-papkowatej. Taki sposób żywienia stosowany jest również w trakcie radioterapii, gdy okolica napromieniana ulegnie oparzeniu. Dieta ta zwykle nie pokrywa dziennego zapotrzebowania energetycznego pacjenta, powinna więc być stosowana jak najkrócej. Podaż energii mniejsza niż 25 kcal/kg m.c./dzień związana jest z występowaniem niedożywienia w omawianej grupie pacjentów. Należy pamiętać, że pomimo płynnej konsystencji dieta osób z nowotworami głowy i szyi powinna być wysokobiałkowa i wysokoenergetyczna. Istnieje wiele metod wzmacniania posiłków będących składnikami diety płynnej. Są to m.in. dodawanie żółtka ugotowanego wcześniej na twardo jaja (pacjentom onkologicznym nigdy nie podajemy surowych produktów), mleka w proszku, mleka kokosowego, śmietanki, masła, olejów, awokado. Dobór powinien być uzależniony od aktualnego stanu zdrowia, obciążenia pozostałych narządów, stosowanego leczenia. W przypadku obniżania masy ciała należy rozważyć włączenie do diety wysokobiałkowych preparatów odżywczych. Posiłki przygotowywane dla pacjentów z nowotworami w obrębie głowy i szyi nie powinny drażnić błony śluzowej termicznie ani chemicznie. Zakazane są więc potrawy bardzo gorące i bardzo zimne, a także zupy wzbogacone dodatkiem ostrych przypraw [13].
Resekcja ślinianek jest przykładem wymagającym szczególnego planu żywieniowego. Po operacji obowiązuje dieta p...