Postępowanie dietetyczne w cukrzycy typu 1

Cukrzyca typu 1, dawniej zwana insulinozależną lub młodzieńczą, stanowi około 8–10% wszystkich zachorowań na cukrzycę [3]. Ujawnia się z powodu bezwzględnego niedoboru insuliny będącego skutkiem destrukcji komórek beta wysp trzustkowych. Klinicznie ten rodzaj cukrzycy objawia się w chwili, kiedy zniszczonych zostaje 85–90% komórek beta [4]. Celem leczenia cukrzycy jest uzyskanie prawidłowych wartości glikemii wyrażonych wartością glikowanej hemoglobiny (HbA1c) ogólnie wynoszącej nie więcej niż 7,0%, prawidłowego ciśnienia tętniczego, profilu lipidowego i masy ciała. 

Leczenie cukrzycy typu 1

Podstawowym elementem terapii cukrzycy typu 1 jest substytucja insuliny. Stan normoglikemii można uzyskać, odtwarzając zarówno podstawowy poziom insulinemii, jak i jej okołoposiłkowe przyrosty. Od czasu opublikowania wyników badania Diabetes Control and Complications Trial (DCCT) rekomendowaną metodą leczenia cukrzycy typu 1 jest intensywna czynnościowa insulinoterapia (FIT). Ta metoda leczenia realizowana jest z zastosowaniem wielokrotnych podskórnych wstrzyknięć insuliny za pomocą wstrzykiwaczy typu pen lub ciągłego podskórnego wlewu insuliny prowadzonego za pomocą osobistej pompy insulinowej (OPI). W przypadku podawania insuliny za pomocą penów stosuje się dwa preparaty insuliny, tj. insulinę bazową (długo działającą) oraz doposiłkową (szybko działający analog insuliny lub krótko działającą insulinę ludzką). Analogi insuliny są częściej stosowane ze względu na redukcję ryzyka hipoglikemii, co znacznie zwiększa bezpieczeństwo i efektywność terapii [5–8].
OPI umożliwia dawkowanie insuliny w sposób bardzo precyzyjny, najbardziej zbliżony do warunków fizjologicznych, poprzez zapewnienie równomiernego wchłaniania insuliny podawanej w to samo miejsce przez całą dobę. W pompie insulinowej stosuje się szybko działający analog insuliny podawany w postaci tzw. wlewu podstawowego (baza) oraz bolusów posiłkowych [9]. 
Leczenie cukrzycy typu 1 obejmuje, oprócz elastycznej insulinoterapii, przestrzeganie zaleceń żywieniowych oraz systematyczną aktywność fizyczną. 

Tabela 1. Kryteria wyrównania metabolicznego cukrzycy [1]

Cele wyrównania metabolicznego cukrzycy
Cele wyrównania gospodarki węglowodanowej	HbA1c	≤ 7% cel ogólny  ≤ 6,5% w przypadku, gdy dążenie do celu nie jest związane ze zwiększonym ryzykiem hipoglikemii
	Glikemia na czczo, przed posiłkiem	80–110 mg/dl
	Glikemia 2 godziny po posiłku	< 140 mg/dl
Cele wyrównania gospodarki lipidowej	Stężenie cholesterolu frakcji LDL	< 115 mg/dl
	Stężenie cholesterolu nie-HDL	< 145 mg/dl
	Stężenie cholesterolu frakcji HDL	> 40 mg/dl (mężczyźni) > 50 mg/dl (kobiety)
	Stężenie triglicerydów	< 150 mg/dl
Cele wyrównania ciśnienia tętniczego	Ciśnienie skurczowe	< 130 mm Hg
	Ciśnienie rozkurczowe	< 80 mm Hg a

Ogólne zalecenia żywieniowe w cukrzycy typu 1 

Postęp medycyny i rozwiązań technologicznych, w wyniku których pojawiły się nowe generacje insulin, doskonalsze metody ich podawania oraz bardziej precyzyjne narzędzia samokontroli, spowodował, że żywienie pacjenta z cukrzycą typu 1 wcale nie musi być restrykcyjne. Postępowanie żywieniowe w cukrzycy typu 1 nie odbiega od zasad racjonalnego żywienia, skierowanego do osób zdrowych. Zalecane jest żywienie zbilansowane, urozmaicone, dostosowane do wieku, płci, rozmiarów ciała, aktywności fizycznej i stanu zdrowia pacjenta. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) głównym celem leczenia dietetycznego chorych na cukrzycę jest utrzymanie prawidłowego lub bliskiego normy stężenia glukozy w surowicy krwi w celu prewencji powikłań cukrzycy. U pacjentów z cukrzycą typu 1 z reguły nie obserwuje się nadwagi bądź otyłości, stąd nie ma konieczności stosowania u nich restrykcji kalorycznych w celu redukcji masy ciała [10]. 
Ogólne zalecenia żywieniowe w cukrzycy dotyczące ilości i jakości spożytych węglowodanów, białka, tłuszczu, mikroelementów, alkoholu i soli kuchennej wyznaczone są przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne i przedstawiono je w tabeli 2. Stanowisko American Diabetes Association (ADA) podkreśla, że nie można ustalić procentowego udziału węglowodanów, białka i tłuszczu w dziennej wartości energetycznej w diecie osób z cukrzycą. Wartości te należy zatem ustalać indywidualnie u każdego pacjenta w zależności od celów metabolicznych, wzorców kulturowych i preferencji pokarmowych [11]. Wyniki aktualnych badań wskazują na dietę śródziemnomorską jako najzdrowszy wzorzec żywienia w cukrzycy. 

Tabela 2. Zalecenia żywieniowe skierowane do osób chorujących na cukrzycę według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w 2019 r. [1]

Skład diety

Zalecenia

Węglowodany

brak wystarczających dowodów naukowych na ustalenie jednej, optymalnej ilości węglowodanów można przyjąć 45-proc. udział węglowodanów w dziennej wartości energetycznej u osób o bardzo wysokiej aktywności fizycznej możliwy jest większy udział energii pochodzącej z węglowodanów (powyżej 60%) u osób o niskiej aktywności fizycznej przy współistnieniu innych chorób można czasowo zastosować niski udział energii z węglowodanów w diecie (25–45%) w sytuacji podaży węglowodanów o niskim IG oraz dużym udziale błonnika w diecie mogą one stanowić nawet 60% wartości energetycznej diety węglowodany powinny głównie pochodzić z pełnoziarnistych produktów zbożowych, zwłaszcza o niskim IG (poniżej 55) zaleca się ograniczenie węglowodanów prostych, cukrów dodanych oraz tzw. free sugars (cukier, słodycze, miód, napoje owocowe) słodziki w dawkach rekomendowanych przez producenta  korzystną substancją słodzącą jest stewia ilość fruktozy w ciągu dnia nie powinna p...