Nootropy – substancje potęgujące pracę mózgu

Po raz pierwszy koncepcja i sama definicja leku nootropowego została zaproponowana w roku 1972 przez Corneliu E. Guirgeę. Zsyntezował on piracetam, który wkrótce okrzyknięto lekiem nootropowym (rys. 1). 
 

Termin „nootropowy” zaczerpnięto z języka greckiego i jest on połączeniem dwóch słów: νους (nous) to rozum, a τρέπειν (trepein) – monitorowanie lub skręcanie/naginanie [1]. Współcześnie nootropy (substancje nootropowe, inaczej prokognitywne), definiowane również jako „inteligentne leki” (smart drug) czy też „wzmacniacze mózgu” (brain booster), są związkami stosowanymi we wspomaganiu leczenia funkcji poznawczych [2]. Termin ten obejmuje substancje naturalne i syntetyczne, którym przypisuje się pozytywne działanie na procesy kognitywne, takie jak uwaga, pamięć, percepcja, myślenie, język, zdolność uczenia się, funkcje psychomotoryczne i wykonawcze [3].

Nootropy usprawniają pracę mózgu, a działanie to opiera się m.in. na ich własnościach wazodylatacyjnych, przeciwzapalnych, neuroprotekcyjnych i przeciwutleniających [4]. Trzeba jednak pamiętać, że o ile substancje pochodzenia naturalnego były stosowane od wieków w celu wspierania pracy mózgu, o tyle syntetyczne substancje nootropowe powstały z myślą o leczeniu pacjentów cierpiących na zaburzenia pamięci i koncentracji, u których funkcje poznawcze zostały zachwiane w różnym stopniu – od łagodnych zaburzeń do otępienia czy chorób neurodegeneracyjnych, takich jak np. choroba Alzheimera czy Parkinsona. Leki nootropowe stosowane są także w odbudowie zdolności mentalnych u dzieci cierpiących na zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) oraz w usprawnieniu funkcji poznawczych u osób chorych na padaczkę czy po udarze mózgu.

Mechanizm działania

Wzmacnianie zdolności poznawczych wynikające z zastosowania środków nootropowych odbywa się wielotorowo. Dotychczasowa charakterystyka setek potencjalnych „wzmacniaczy” kognitywnych pozwoliła sklasyfikować je w 19 kategoriach zgodnie z mechanizmem ich działania, wobec czego wyróżniamy m.in. substancje oddziałujące z receptorami, enzymami, kanałami jonowymi, czynnikami wzrostu nerwów, transporterami...