Niebezpieczne ftalany, czyli jak toksyny w żywności i środowisku zaburzają gospodarkę hormonalną

W obecnej dobie każdego dnia jesteśmy eksponowani na setki syntetycznych substancji, które nie pozostają obojętne dla naszego zdrowia. Jedną z grup budzących szczególne zainteresowanie badaczy są tzw. EDCs (Endocrine Disrupting Compounds), czyli związki egzogenne mające niekorzystny wpływ na układ hormonalny ludzi i zwierząt [1]. Mogą w ten sposób szkodliwie oddziaływać na układ rozrodczy, immunologiczny i nerwowy, a także na wzrost i rozwój. Pojawiają się również badania wskazujące na udział niektórych EDCs w onkogenezie, szczególnie nowotworów hormonozależnych [2]. Jednym z najczęstszych mechanizmów działania EDCs na układ endokrynny jest naśladowanie efektów biologicznych estrogenów. Mogą one wykazywać także działanie antyandrogenne [1, 3]. Do grupy EDCs zalicza się obecnie bardzo wiele substancji, takich jak dioksyny, polichlorowane bifenyle, DDT i inne pestycydy, bisfenol A czy ftalany, na które ekspozycja w codziennym życiu jest szczególnie wysoka [1]. 

Czym są ftalany?

Ftalany to sole i estry kwasu ftalowego wykorzystywane powszechnie w różnych gałęziach przemysłu jako tzw. plastyfikatory. Ich funkcją jest nadawanie tworzywom sztucznym elastyczności, co zwiększa ich wytrzymałość i poprawia parametry użytkowe [4]. Ftalany wchodzą m.in. w skład zabawek dla dzieci, ubrań, opakowań do żywności i tkanin sztucznych. Dodawane są także do licznych kosmetyków, takich jak lakiery do włosów lub do paznokci i perfumy, jako nośniki zapachu. Znalazły swoje zastosowanie również w budownictwie jako element np. podłóg, wykładzin winylowych czy w przemyśle medycznym i farmaceutycznym jako osłonki kapsułek o kontrolowanym czasie uwalniania, pojemniki na krew, zgłębniki do leczenia żywieniowego lub aparaty dializacyjne. Do niedawna wydawały się bezpieczne, ponieważ są wbudowane w strukturę polimerów plasti­ku. Okazuje się jednak, że pod wpływem promieniowania UV czy tempe­ratury (> 50°C) łatwo uwalniają się z zawierających je produktów, zanieczyszczając środowisko, żywność bądź kosmetyki [5, 6]. 

Ftalany mogą uwalniać się do środowiska szczególnie w towarzystwie tłuszczu, gdyż wykazują właściwości lipofilne [7]. Lipofilność ftalanów umożliwia im właśnie pokonywanie błon biologicznych i przedostawanie się do wnętrza komórek. Ftalany są wykrywane w sur...