Megadawki z suplementów. Część I. Górne tolerowane poziomy spożycia. Witaminy

W artykule przedstawiono górne tolerowane poziomy spożycia witamin, ich rolę w organizmie, skutki niedoboru oraz nadmiaru. W przypadku składników mineralnych zostaną one opisane w części II publikacji w kolejnym numerze. 

Suplementy diety – podstawowe korzyści i zagrożenia

Suplementacja diety może stanowić wartościowy sposób na uzupełnienie, w uzasadnionych przypadkach, niedoborowego jadłospisu. Na podstawie obecnego stanu wiedzy można rozważyć stosowanie suplementów diety przez osoby na dietach niskoenergetycznej, eliminującej niektóre składniki pokarmowe, u kobiet w ciąży oraz po menopauzie i u osób starszych. Poza chorobami przebiegającymi z zaburzeniami wchłaniania, wymiotami, obniżeniem apetytu (m.in. mukowiscydoza, pacjenci po operacjach bariatrycznych), długotrwałym stresem warto pamiętać, że również nadużywanie alkoholu, narkotyków i palenie tytoniu, co dotyczy też biernego palenia, może powodować zmniejszoną przyswajalność witamin i składników mineralnych oraz zaburzać ich metabolizm. W tych przypadkach warto rozważyć suplementację diety. Należy mieć na uwadze możliwość interakcji stosowanych składników z lekami oraz dietą, a także to, że nie zawsze więcej znaczy lepiej i może wiązać się to z ryzykiem niekorzystnych działań dla zdrowia. Dlatego przed zastosowaniem suplementów warto ocenić sposób żywienia, stan odżywienia, styl życia, współistniejące choroby i stosowane leki. W przypadku witamin i składników mineralnych należy też sprawdzić, czy stosowane dawki nie stwarzają ryzyka dla zdrowia [1]. 
Działanie witamin, skutki ich niedoboru oraz nadmiaru przedstawiono w tab. 1. Z kolei poniżej opisano podstawowe informacje związane z górnym tolerowanym poziomem spożycia, a jego wartości dla witamin umieszczono w tab. 2 (wytyczne europejskie EFSA – European Food Safety Authority – Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) oraz tab. 3 (wytyczne amerykańskiego Instytutu Medycyny (Institute of Medicine) oraz Żywności i Żywienia (Food and Nutrition Board). 

Górny tolerowany poziom spożycia – Tolerable Upper Level Intake 

Tolerable Upper Level Intake nazywany także bezpiecznym poziomem spożycia (Upper Safe Level) często oznaczany jest skrótem UL. Stanowi on najwyższy tolerowany biologicznie poziom zwyczajowego spożycia danego składnika ze wszystkich źródeł (żywność, w tym wzbogacona, woda pitna, suplementy), który nie wywołuje niepożądanych skutków zdrowotnych u niemalże wszystkich osób (97,5%) w danej populacji. Jeśli zwyczajowe spożycie jest większe niż UL, stwarza to potencjalne ryzyko wystąpienia niekorzystnych efektów zdrowotnych [1–3]. 
Brak ustalenia wartości UL oznacza dwie sytuacje, tj. albo nie ma wystarczających pewnych danych pochodzących z badań w odpowiednio dużej grupie osób, które pozwoliłyby ten poziom ustalić, albo składnik jest bardzo bezpieczny. W tym drugim przypadku wyniki badań wskazują, że stosowanie nawet wielokrotnie większych niż normy dawek nie powodowało działań niepożądanych. Na poziomie unijnym UL ustala EFSA (European Food Safety Authority) [2, 3]. 
Należy podkreślić, że wartość UL dotyczy spożycia każdej możliwej formy chemicznej składników odżywczych, które dopuszczono do stosowania w suplementach lub do fortyfikacji żywności lub występującej w niej naturalnie. Istnieje jednak kilka wyjątków. W przypadku magnezu należy brać pod uwagę jedynie podaż z suplementów. Z kolei UL dla witaminy A ma dotyczyć jedynie retinolu i jego estrów, witaminy E – alfa-tokoferolu, natomiast niacyny i folianów – wszystkich form syntetycznych, tj. obecnych w spożytej żywności wzbogaconej i suplementach diety [1–3]. 
Wartości UL opracowano na podstawie ogólnego modelu przeprowadzania oceny ryzyka dla czynników biologicznych i chemicznych opracowanego przez FAO/WHO (Food and Agriculture Organization of the United Nations Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa/World Health Organization – Światowa Organizacja Zdrowia).
Bierze on pod uwagę pełnione przez składniki odżywcze funkcje w organizmie, ryzyko ich niedoboru i...