Gotu kola – azjatyckie remedium na problemy skórne, stres i kondycję mózgu

Właściwości i zastosowanie gotu koli 

Gotu kola jest cenioną rośliną medycyny ajurwedyjskiej, zapoczątkowanej ponad 3000 lat temu w południowo-wschodniej Azji, a szczególnie w Indiach. Uważana jest tam za roślinę o właściwościach rewitalizujących i spowalniających procesy starzenia się organizmu. Choć na pierwszy rzut oka wygląda dość niepozornie, istotna liczba doniesień naukowych wykazała, że może mieć ona wszechstronne zastosowanie kliniczne. Gotu kola jest powszechnie znana ze swego działania usprawniającego pracę umysłu, a także z korzystnego wpływu na krążenie, w szczególności przy niewydolności żylnej, oraz na problemy skórne i trudno gojące się rany. Należy także do roślin adaptogennych, które w ostatnim czasie cieszą się ogromnym zainteresowaniem naukowców, dietetyków oraz osób aktywnych fizycznie.

Czym są adaptogeny?

Termin „adaptogen“ stworzył w 1947 roku Mikołaj Lazarev, sowiecki lekarz i badacz, który poszukiwał substancji zwiększających odporność na stres. Szczególne zainteresowanie wzbudził w nim związek chemiczny dibazol o takim właśnie działaniu. Lazarev nazwał go „adaptogenem” od łacińskiego słowa adaptare, czyli „dostosowywać się, dopasowywać”, ponieważ zaobserwował, że istotnie wspomaga organizm w warunkach stresu. 

Obecnie uważa się, że rośliny adaptogenne to takie, które wykazują normalizujący wpływ na organizm ludzki. Co istotne, ich działanie nie powinno pobudzać ani blokować normalnych funkcji ustroju. Przyjmowanie adaptogenów pozwala organizmowi przystosować się do szeregu niesprzyjających czynników środowiska, takich jak: chłód, upał, pragnienie, głód, infekcja, promieniowanie jonizujące, niedostatek tlenu (hipoksja) czy duży wysiłek fizyczny [1]. Warto dodać, że rośliny, których działanie istotnie przyczynia się do wzmocnienia organizmu, zyskały nazwę „adaptogeny” także dlatego, że produkują i zawierają w sobie kompozycje substancji chemicznych pozwalających samej roślinie adaptować się do ekstremalnie niekorzystnych warunków środowiska, w jakim żyje.

Charakterystyka i występowanie wąkroty azjatyckiej

Gotu kolę, lub zgodnie z nomenklaturą linneuszowską Centella asiatica, spotyka się  w tropikalnych i subtropikalnych krajach południowo-wschodniej Azji – w Indiach, Chinach, Japonii, Malezji i Indonezji, a także w Afryce Południowej, w Australii, na Madagaskarze oraz w Ameryce Południowej i Środkowej. Najlepiej rośnie w rejonach wilgotnych, lecz spotyka się ją także w słonecznych miejscach w pobliżu kamieni lub kamiennych murów na wysokości 
do 700 m n.p.m. Nazwa rośliny ściśle związana jest z jej wyglądem. Centella wywodzi się od łacińskiego słowa centum, 
które oznacza liczbę sto i prawdopodobnie może odnosić się do obfitości liści rośliny. W języku syngaleskim gotu oznacza kształt kielicha, zaś kola – liść. Wygląd gotu koli i rodzaj znajdujących się w niej substancji aktywnych zależny jest od warunków środowiska, w którym rośnie. W zasadzie cała roślina stanowi surowiec leczniczy: zarówno zielone, podkowiaste, pływające liście, masywne korzenie, jak i czerwone kwiaty oraz strąki z nasionami.

Skład chemiczny

Gotu kola obfituje w znaczne ilości pięciocyklicznych saponin triterpenowych. Jest to grupa związków szeroko rozpowszechnionych w środowisku naturalnym. W królestwie roślin można je znaleźć w ponad 500 gatunkach. W wąkrotce zidentyfikowano: azjatykozyd, madekasozyd, centellozyd, bramozyd, braminozyd, tankunizyd, scefoleozyd oraz kwas azjatykowy, kwas bramikowy, kwas tankunikowy, kwas madekasowy i kwas centelikowy. Związki te syntetyzowane są podczas wzrostu i rozwoju rośliny, stanowią jej wtórne metabolity i co najważniejsze – wpływają bezpośrednio na jej aktywność farmakologiczną [3]. Oprócz wymienionych saponin w wąkrotce występują również: monoterpeny, seskwiterpeny, związki poliacetylenowe, flawonoidy oraz cukry (glukoza i ramnoza). Ponadto roślina ta jest źródłem magnezu oraz witamin: A, C, E oraz K [4].

Korzystny wpływ na uszkodzenia skóry i jej kondycję

Doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach laboratoryjnych wykazały, że miejscowe podanie preparatów (wyciągów alkoholowych oraz związków wyizolowanych) z gotu koli zwiększa proliferację komórkową (tworzenie nowych komórek) i syntezę kolagenu w miejscu zranienia. Obserwowano także wyższą kontrakcję ran, krzyżowe usieciowanie kolagenu oraz szybszą epitelializację w porównaniu z badaną grupą kontrolą [5, 6, 7]. 
Gotu kola ma zastosowanie także w leczeniu ran pooparzeniowych. Wykazano, że miejscowe zastosowanie azjatykozydu nawet w bardzo małych dawkach (od 1 ng do 10 pg) podwyższa poziom chemoatraktantu monocytu proteiny-1 (MCP-1), naczyniowego śródbłonkowego czynnika wzrostu (VEGH) i interleukiny-1B (IL-1B) [8,9]. W efekcie dochodzi do wzrostu stężenia międzykomórkowej fibronektyny i syntezy kolagenu, a w konsekwencji – do większej wytrzymałości na rozciąganie nowo powstałej skóry [9].
Saponiny zawarte w gotu koli są szczególnie skuteczne w poprawianiu wyglądu i kondycji skóry, w związku z czym roślina ta budzi żywe zainteresowanie firm kosmetycznych i farmaceutycznych. Azjatykozyd zwiększa syntezę kwasu hialuronowego, dzięki czemu następuje wzrost nawilżenia i napięcia skóry, działa przeciwzapalnie i antybakteryjnie – przyspiesza leczenie zmian trądzikowych. Związek ten, podobnie jak estrogeny, usprawnia metabolizm fibroblastów, syntezę kolagenu i elastyny. Pozostałe trójterpenowe składniki tej leczniczej rośliny, oprócz stymulacji syntezy kolagenu, wykazują działanie przeciwobrzękowe. W efekcie obserwuje się wygładzenie zmarszczek, wzrost gęstości i elastyczności skóry, przyspieszenie bliznowacenia skóry i zmianę struktury blizn (np. rozstępów). Ekstrakt z gotu koli wzmacnia także ścianki naczyń krwionośnych. Stosowany jest często w profilaktyce opuchnięć i cieni pod oczami oraz w pielęgnacji cery naczynkowej. Łagodzi również skutki ukąszeń owadów [10,11].
Wykazano także efektywność kremów zawierających wspomniane triterpeny w zapobieganiu tworzenia się cellulitu, rozstępów skórnych u kobiet ciężarnych oraz w przeciwdziałaniu fotostarzenia [11, 12].

Pozytywne działanie na układ naczyniowy

Działanie gotu koli nie ogranicza się tylko do poprawy stanu skóry. Opisano także jej pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, w tym żylaki. Roślina ta działa wzmacniająco na układ naczyniowy i okołonaczyniową tkankę łączną, wzmaga syntezę kolagenu, a w konsekwencji poprawia elastyczność naczyń krwionośnych oraz krążenie krwi [13]. Przeprowadzone badania wykazały także, że frakcja triterpenowa gotu koli polepsza parametry mikrokrążenia, takie jak przezskórne ciśnienie parcjalne CO2 i O2, ponadto zmniejsza obrzęki i usprawnia odpowiedź żylno-tętniczą. U pacjentów, którym podawano triterpeny z wąkrotki azjatyckiej zaobserwowano zmniejszenie uczucia ciężkości oraz bólu i obrzęku kończyn dolnych [14]. 
Frakcja triterpenowa Centella asiatica powoduje także polepszenie przesączania włośniczkowego i zmniejszanie obrzęku stawu skokowego u pacjentów z nadciśnieniem żylnym. Działa także korzystnie w mikroangiopatii cukrzycowej, poprawiając mikrokrążenie i obniżając przepuszczalność kapilarną [15].

Działanie neuroprotekcyjne i uspokajające

Zarówno eksperymenty z udziałem zwierząt, jak i przeprowadzone badania kliniczne z wykorzystaniem wyciągów oraz substancji wyizolowanych z gotu koli, wykazały ich ochronne działanie na układ nerwowy. Zaobserwowano korzystny wpływ tych substancji na komórki nerwowe oraz ich rolę w zapobieganiu chorobom psychicznym.
Stwierdzono, że wyciąg z gotu koli zmniejsza tempo wytwarzania wolnych rodników i hamuje ekscytotoksyczność (proces uszkadzania neuronów przez glutaminian i podobne związki chemiczne) wobec hipokampa. Wykazano także znaczne podwyższenie poziomu enzymów o działaniu antyoksydacyjnym (katalazy oraz dysmutazy ponadtlenkowej), co potwierdza jej rolę w hamowaniu procesów neurodegeneracyjnych [16]. Inna grupa badaczy analizowała także ochronne działanie kwasu azjatykowego oraz jego pochodnych (wydzielonych z gotu koli) na komórki korowe. Przeprowadzone badanie również wykazało, że związki te wzmacniają komórkowy mechanizm obrony oksydacyjnej, przez co stają się efektywne w ochranianiu neuronów przed działaniem oksydacyjnym wywołanym nadmiarem glutaminianów [17]. 
Gotu kola największą popularność zdobyła jako suplement diety poprawiający pamięć i koncentrację, co ma ugruntowane uzasadnienie naukowe. Jak dowiedziono, aktywuje ona uwalnianie neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF) – białka, które pobudza proces powstawania nowych neuronów [18]. Przeprowadzone na zwierzętach doświadczenia wykazały ponadto korzystny wpływ wodnego wyciągu z gotu koli na rozwój komórek nerwowych i zwiększenie sprawności mózgu [19]. Udokumentowano także jej rolę w plastyczności synaptycznej i komunikacji między komórkami nerwowymi. Zaobserwowano wzrost długości dendrytów oraz zdolność odnowy aksonów pod wpływem wyciągu ze świeżych liści i ekstraktu z ziela tej rośliny [20, 21]. 
Wyniki badań kilku grup naukowców dowiodły, że gotu kola wykazuje także działanie neuroprotekcyjne w kontekście chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera. W jej przebiegu dochodzi do powstawania złogów toksycznego β-amyloidu oraz wzrostu aktywności enzymów rozkładających acetylocholinę: acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy. Przeprowadzone na zwierzętach doświadczenia pozwoliły zaobserwować, że ekstrakt pozyskany z tej rośliny zmniejsza przypadki śmierci neuronów, zapobiega tworzeniu się złogów β-amyloidu w hipokampie oraz zmniejsza kluczowy w rozwoju demencji – stres oksydacyjny. Zaobserwowano także spadek aktywności acetylocholinoesterazy oraz butyrylocholinoesterazy. Wyniki tych analiz wskazują na możliwość wykorzystania ekstraktu z gotu koli w zapobieganiu rozwojowi choroby Alzheimera oraz obniżeniu neurotoksyczności β-amyloidu [22, 23, 24]. 
Prócz swoich właściwości neuroprotekcyjnych gotu kola wykazuje także działanie terapeutyczne po udarze mózgu. Ekstrakt z tej rośliny okazał się bardziej skuteczny w poprawie zdolności pamięciowych i poznawczych po udarze niż powszechnie stosowany kwas foliowy [25]. 
Wyciągi z Centella asiatica oddziałują także łagodząco na ośrodkowy układ nerwowy – mają działanie uspokajające, antydepresyjne, przeciwdrgawkowe i przeciwbólowe. Udokumentowano, że wyciąg wodny z tej rośliny zmniejsza spontaniczną aktywność u myszy i wydłuża czas snu zwierząt. Za to działanie odpowiedzialne są dwa glikozydy – bramozyd i braminozyd [26]. Ponadto badania porównujące działanie jej wyciągu wodnego i diazepamu (leku psychotropowego z grupy benzodiazepin) dowiodły, że wyciąg wodny redukuje aktywność spontaniczną w takim samym stopniu jak diazepam. Ekstrakt z gotu koli zmniejszał także wywoływane u myszy drgawki i działał łagodniej w porównaniu do diazepamu [27]. 

Działanie antybakteryjne

Za sprawą polskich naukowców wykazano, że ekstrakt alkoholowo-wodny z gotu koli wykazuje działanie bakteriostatyczne wobec wszystkich badanych bakterii Gram-dodatnich (13 szczepów) i Gram-ujemnych (8 szczepów) wyizolowanych z ran o różnym pochodzeniu. Badany wyciąg nie wykazał działania drażniącego, a wyniki uzyskanych badań dowiodły, że aplikowany miejscowo krem lub żel, zawierający 5% badanego ekstraktu z ziela gotu koli (5 mg na 1 g preparatu), może znaleźć zastosowanie w leczeniu zakażonych ran [28]. Ponadto z badań przeprowadzanych na myszach wynika, że wyciąg z liści tej rośliny wykazuje działanie hamujące wzrost Helicobacter pylorii [29]. 

Dawkowanie i suplementacja

Istnieje wiele metod stosowania gotu koli. Znane są okłady miejscowe, można również przyjmować tabletki lub pić napary. Dozwolone jest jednoczesne stosowanie okładów oraz preparatów do stosowania wewnętrznego. Oczywiście, dawka ekstraktu, wyciągu lub suplementu z gotu koli uzależniona jest ściśle od schorzenia, na jakie ekstrakt ma działać. Dane podane w literaturze wskazują, że preparat z gotu koli o działaniu terapeutycznym powinien zawierać co najmniej 10% substancji czynnych, czyli triterpentynów. 
Przeciwwskazania do stosowania
Przeprowadzone badania wykazały, że przyjmowanie preparatów z wąkroty azjatyckiej w niskich dawkach przez okres maksymalnie sześciu miesięcy jest względnie bezpieczne, niemniej zaleca się zachowanie ostrożności, gdyż wysokie dawki są toksyczne i mogą prowadzić do uszkodzenia wątroby. Najczęściej występującymi skutkami ubocznymi są wysypka, niestrawność, nudności, zawroty głowy i senność. Szczególną ostrożność należy zachować przy podawaniu preparatu dzieciom, kobietom w ciąży oraz karmiącym piersią. Stosowania gotu koli nie powinno się łączyć z przyjmowaniem środków uspokajających takich jak benzodiazepiny. Gotu kola nie jest także polecana osobom z niskim ciśnieniem tętniczym krwi [3]. 
Szeroko udokumentowane działanie lecznicze gotu koli budzi zainteresowanie naukowców, o czym świadczą liczne badania. Niemniej, by możliwe było precyzyjne określenie bezpieczeństwa i skuteczności działania tej rośliny w nowych aspektach terapeutycznych, konieczna jest kontynuacja wielokierunkowych badań biologicznych i chemicznych z jej użyciem.

Bibliografia:

1. Baj T. Zioła w homeostazie organizmu. Magazyn Aptekarski 2008; 9: 8–11.
2. Bylka W., Znajdek-Awiżeń P., Studzińska-Sroka E., Brzezińska M. Centella asiatica in cosmetology. Advances in Dermatology and Allergology/Postępy Dermatologii I Alergologii. 2013; 30(1): 46–49. doi:10.5114/pdia.2013.33378.
3. Gohil K.J., Patel J.A., Gajjar A.K. Pharmacological Review on Centella asiatica: A Potential Herbal Cure-all. Indian Journal of Pharmaceutical Sciences. 2010; 72(5): 546–556. doi:10.4103/0250-474X.78519.
4. Sushma T., Sangeeta G., Gambir I.S. Centella asiatica: a concisse drug review with probable clinical uses. J Stress Physiol Biochem 2011; 7: 39–44.
5. Maquart F.X., Chastang F., Simeon A. i wsp. Triterpenes from Centella asiatica stimulate extracellular matrix accumulation in rat experimental wounds. Eur J Dermatol 1999; 9(4): 289–96.
6. Suguna L., Sivakumar P., Chandrakasan G. Effect of Centella asiatica extract on dermal wound healing in rats. Indian J Exp Biol 1996; 34: 1208–11.
7. Shetty B.S. i wsp. Effect of Centella asiatica L. (Umbelliferae) on normal and dexamethasone-suppressed wound healing in rats. Int J Low Extrem Wounds 2006; 5: 137–43.
8. Shetty B.S., Pemmineti S. Evaluation of Centella asiatica leaf extract for wound healing in streptozotocin induced diabetic rats. Res J Pharm,Biol Chem Sci 2013; 4: 1082–90
9. Kimura Y., Sumiyoshi M., Samukawa K-I i wsp. Facilitating action of asiaticoside at low doses on burn wound repair and its mechanism. Eur J Pharmacol 2008; 584: 415–23. 
10. Król D., Wąkrota azjatycka (Centella asiatica L.) – właściwości lecznicze, „Postępy Fitoterapii“ 2010; 2.
11. Ratz-Łyko A., Arct J., Pytkowska K. Moisturizing and Antiinflammatory Properties of Cosmetic Formulations Containing Centella asiatica Extract. Indian J Pharm Sci. 2016 Jan–Feb;78(1): 27–33.
12. Bylka W., Znajdek-Awiżeń P., Studzińska-Sroka E. i wsp. Centella asiatica in cosmetology. Post Dermatol Alergol 2013; 30(1): 46–9.
13. Garcia Hernandez J.A., Madera Gonzalez D., Padilla Castillo M. Use of specific anti-stretch mark cream for preventing or reducing the severity of striae gravidarum. Randomized, doubleblind controlled trial. Intern J Cosm Sci 2013; 35: 233-7
14. Chong N.J., Aziz Z. A systematic review of the efficacy of Centella asiatica for improvement of the signs and symptoms of chronic venous insufficiency (Review). Evid-Based Complement Altern Med 2013; 2013: article number 627182.
15. Incandela I., Cesarone M.R., Cacchio M. i wsp. Effects of the total triterpenic fraction of Centella asiatica in chronic venous insufficiency and in high-perfussion microangiopathy. Angiology 2001; 52(Suppl. 2): 9–13.
16. Incandela L., Belcaro G., Cesarone M.R. i wsp. Treatment of diabetic microangiopathy and edema with total triterpenic fraction of Centella asiatica: a prospective, placebo-controlled randomized study. Angiology 2001; 52(Suppl. 2): 27–31
17. Ramanathan M., Sivakumar S., Anandvijayakumar P.R. i wsp. Neuroprotective evaluation of standardized extract of Centella asiatica in monosodium glutamate treated rats. Indian J Exp Biol 2007; 45(5): 425–31.
18. Lee M.K., Kim S.R., Sung S.H. i wsp. Asiatic acid derivatives protect cultured cortical neurons from glutamateinduced excitotoxicity. Res Commun Mol Pathol Pharmacol 2000; 108 (1–2): 75–86.
19. Husnul Khotimah, Sutiman B. Sumitro, Mulyohadi Ali, M. Aris Widodo. Standardized Centella Asiatica Increased Brain- Derived Neurotrophic Factor and Decreased Apoptosis of Dopaminergic Neuron in Rotenone-Induced Zebrafish. „GSTF Journal of Psychology“ 2015.
20. Rao S.B., Chetana M., Uma Devi P. Centella asiatica treatment during postnatal period enhances learning and memory in mice. Physiol Behav 2005; 86(4): 449–57.
21. Mohandas Rao K.G., Muddanna Ra, Gurumadhava Rao S. Centella asiatica (L.) leaf extract treatment during the growth spur period enhances hippocampal CA3 neuronal dendritic arborization in rats. Evid-Based Complement Alternat Med 2006; 3: 349–57.
22. Soumyanath A., Zhong Y.P., Gold S.A. i wsp. Centella asiatica accelerates nerve regeneration upon oral administration and contains multiple active fractions increasing neurite elongation in vitro. J Pharm Pharmacol 2005; 57: 1221–9.
23. Dhanasekaran M., Holcomb L.A., Hitt A.R., Tharakan B., Porter J.W., Young K.A., Manyam B.V. Centella asiatica extract selectively decreases amyloid beta levels in hippocampus of Alzheimer’s disease animal model. Phytother Res. 2009 Jan; 23(1): 14–9.
24. Mook-Jung I.,Shin J.E., Yun S. i wsp. Protective effects of asiaticoside derivatives against beta-amyloid neurotoxicity. J Neurosci Res 1999; 58(3): 417–25.
25. Orhan I.E., Atasu E., Senol F.S. i wsp. Comparative studies on Turkish and Indian Centella asiatica (L.) Urban (Gotu kola) samples for their enzyme inhibitory and antioxidant effects and phytochemical characterization. Ind Crops Prod 2013; 47: 316–22.
26. Farhana K.M., Malueka R.G., Wibowo S., Gofir A. Effectiveness of Gotu Kola Extract 750 mg and 1000 mg Compared with Folic Acid 3 mg in Improving Vascular Cognitive Impairment after Stroke. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM. 2016; 2016: 2795915.
27. Cheng C.L., Guo J.S., Luk J., Koo M.W. The healing effects of Centella extract and asiaticoside on acetic acid induced gastric ulcers in rats. Life Sci. 2004 Mar 19; 74(18): 2237–49.
28. Wijeweera P., Armason J.T., Koszycki D. i wsp. Evaluation of anxiolytic properties of Gotu Kola – (Centella asiatica) extracts and asiaticoside in rat behavioral models. Phytomed 2006; 13(9–10): 668–76.
29. Kędzia B, Bobkiewicz-Kozłowska T, Furmanowa M i wsp. Badania nad właściwościami biologicznymi wyciągów z ziela Centella asiatica (L.) Urban. Herba Pol 2007; 53:34-44.
30. Zheng H-M, Choi M-J, Kim JM, Lee KW, Park YH, Lee DH. In vitro and In vivoAnti-Helicobacter pylori Activities of Centella asiatica Leaf Extract. Preventive Nutrition and Food Science. 2016;21(3):197-201. doi:10.3746/pnf.2016.21.3.197.