Biodostępność witaminy B12 – znaczenie formy suplementacji

Charakterystyka witaminy B12 

Witamina B12, czyli kobalamina została wyizolowana z wątroby w 1948 r. Jej budowę zaś opisano dopiero w 1956 r. [1]. W jej składzie znajdziemy układ korynowy. Jest on zbudowany z czterech zredukowanych pierścieni pirolowych, z centralnym atomem kobaltu. W składzie kobalaminy znajduje się układ korynowy, zbudowany z czterech zredukowanych pierścieni pirolowych, z centralnie umieszczonym atomem kobaltu [2]. Witamina B12 występuje w różnych formach, takich jak cyjanokobalamina, metylokobalamina, hydroksykobalamina i adenozylokobalamina. 

Cyjanokobalamina jest jedną z najczęściej stosowanych form witaminy B12 w suplementacji. Jest to syntetyczna forma witaminy B12, która składa się z cząsteczki witaminy B12 połączonej z jonem cyjanku. Cyjanokobalamina jest stabilna i ma długi okres trwałości, co sprawia, że jest szeroko dostępna. W organizmie jon cyjanku zostaje odłączony od cząsteczki, uwalniając czystą witaminę B12. Następnie witamina B12 może być przyswajana przez organizm i wykorzystywana do wielu ważnych funkcji, takich jak produkcja czerwonych krwinek, funkcjonowanie układu nerwowego, a także metabolizm [3]. 

Metylokobalamina jest naturalną i biologicznie aktywną formą witaminy B12. W tej formie witamina B12 występuje w organizmach zwierząt i roślin. Składa się z cząsteczki witaminy B12 połączonej z grupą metylową [4]. Metylokobalamina pełni wiele istotnych funkcji w organizmie. Jest niezbędna do produkcji DNA, syntezy czerwonych krwinek oraz funkcjonowania układu nerwowego. Ponadto metylokobalamina jest zaangażowana w metabolizm aminokwasów, a także w przekształcanie homocysteiny w metioninę. W porównaniu z innymi formami witaminy B12 wykazuje więcej korzyści. Przede wszystkim jest już w biologicznie aktywnej formie, co oznacza, że nie wymaga konwersji w organizmie jak np. cyjanokobalamina. Dlatego może być lepiej wykorzystywana przez organizm. Metylokobalamina jest także dobrze tolerowana i uważana za bezpieczną formę suplementacji [4, 5]. Niektóre badania sugerują, że metylokobalamina może być bardziej stabilna oraz łatwiej magazynowana w organizmie niż inne formy witaminy B12. Osoby, które mają trudności w przekształcaniu innych form witaminy B12 w aktywną postać biologiczną, mogą korzystać z suplementacji metylokobalaminą. Jest to szczególnie ważne dla osób z mutacją genetyczną MTHFR, które mają utrudnioną zdolność do przekształcania cyjanokobalaminy w metylokobalaminę [6].

Hydroksykobalamina tak samo jak metylokobalamina jest naturalną formą witaminy B12. Składa się z cząsteczki witaminy B12 połączonej z grupą hydroksylową. Bierze udział w produkcji czerwonych krwinek, zachowaniu zdrowia układu nerwowego, odgrywa rolę w przekształcaniu homocysteiny w metioninę, co jest istotne dla metabolizmu aminokwasów [4]. 

Jedną z głównych zalet jest jej długie utrzymywanie się w organizmie. Po podaniu suplementu z hydroksykobalaminą witamina B12 jest stopniowo uwalniana, co pozwala na utrzymanie jej stabilnego poziomu przez dłuższy czas. To sprawia, że jest często stosowana w leczeniu niedoborów [7]. Jest również preferowaną formą suplementacji u osób, które mają problemy z przekształcaniem innych form witaminy B12, takich jak cyjanokobalamina, w biologicznie aktywne formy [1, 8].

Adenozynokobalamina, znana również jako adenosylokobalamina, jest również naturalną formą witaminy B12. Zbudowana jest z cząsteczki witaminy B12 połączonej z grupą adenozynową. Odgrywa ważną rolę w organizmie jako koenzym dla enzymów uczestniczących w reakcjach metabolicznych. Jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, produkcji DNA oraz syntezy czerwonych krwinek [9, 10].

W przeciwieństwie do innych form witaminy B12, adenozynokobalamina występuje naturalnie w organizmie, ale nie jest tak powszechnie dostępna w formie suplementów [1]. 

Skutki niedoboru

Niedobór wiąże się z wieloma ciężkimi dla organizmu konsekwencjami. Należą do nich niedokrwistość megaloblastyczna, w której czerwone krwinki zwiększają swoją objętość, zaburzenia neurologiczne tj. drętwienie kończyn, zaburzenia równowagi, trudności w chodzeniu, problemy z pamięcią oraz koncentracją, zaburzenia psychiczne prowadzące do depresji, lęków, drażliwości, zmian nastroju, nieprawidłowości w układzie pokarmowym powodujące utratę apetytu, ból brzucha, zaparcia, a także biegunki. U niemowląt i małych dzieci niedobór witaminy B12 może prowadzić do opóźnień rozwojowych oraz problemów ze wzrostem. Niedobór kobalaminy może także zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń sercowo-naczyniowych, takich jak miażdżyca, udar lub zawał serca [5, 8]. 

Biodostępność witaminy B12

W sytuacjach, w których dochodzi w organizmie do niedoboru witaminy B12, należy w pierwszej kolejności zdiagnozować przyczynę, a następnie zastosować suplementację, uwzględniając biodostępność witaminy B12, czyli zdolność organizmu do wchłaniania i wykorzystania tej witaminy. Ta może zależeć od wielu czynników, jednym z nich jest typ suplementu. Warto zauważyć, że metylokomalamina i hydroksyobalamina są uważane za bioaktywniejsze niż cyjanokobalamina. Oprócz tego, faktorem o dużym znaczeniu jest obecność produkowanego w żołądku czynnika wewnętrznego (IF), umożliwiającego absorbcję kobalaminy. Może to być zależne od różnych czynników. Pierwszym z nich jest podana forma witaminy. Biodostępność może się różnić w zależności od formy suplementu, przy czym metylokobalamina i hydroksykobalamina są uważane za bardziej bioaktywne niż cyjanokobalamina. Następny faktor to obecność czynnika wewnętrznego (IF), który produkowany jest w żołądku i umożliwia absorpcję kobalaminy. Niedobór IF może prowadzić do zaburzeń jej wchłaniania [11]. 

Ważne jest również funkcjonowanie przewodu pokarmowego, ponieważ celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna czy zaburzenia wchłaniania mogą wpływać na biodostępność witaminy B12. Istotną rolę odgrywa styl życia. Dieta wegańska lub niskosodowa, która wyklucza produkty pochodzenia zwierzęcego lub zawiera niewielkie ilości soli, może zwiększać ryzyko niedoboru witaminy B12. Również nadużywanie alkoholu, palenie papierosów czy nieracjonalna dieta mogą wpływać negatywnie na biodostępność witaminy B12. Niektóre choroby, takie jak niedoczynność tarczycy, niewydolność nerek czy niedokrwistość, mogą również mieć znaczenie w przyswajaniu kobalaminy. W takich przypadkach suplementacja może być konieczna [12]. Kolejnym czynnikiem są interakcje leków. Inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol) czy leki przeciwpadaczkowe (np. fenytoina) mogą zmniejszać biodostępność witaminy B12 poprzez zmianę pH żołądka [13]. Niektóre osoby mogą mieć genetyczne predyspozycje do zaburzeń wchłaniania witaminy B12, co może wpływać na jej biodostępność. Każdy z tych czynników może mieć istotne znaczenie dla skuteczności suplementacji diety witaminą B12 i jej odpowiedniego przyswajania przez organizm [14, 15]. 

Suplementacja 

Witamina B12 jest dostępna w postaci suplementów, które pozwalają na uzupełnienie jej niedoboru. Na rynku farmaceutycznym znaleźć można tabletki, kapsułki, płyny doustne, zastrzyki oraz plastry transdermalne. Tabletki i kapsułki to najpopularniejsza postać forma suplementacji witaminą B12. Są one łatwe do połknięcia i dostępne w różnych dawkach. Forma ta jest wygodna i praktyczna w użyciu, a przy okazji szeroko dostępna w sklepach z suplementami. Suplementy w postaci płynów są łatwe do spożycia i mogą być szczególnie korzystne dla osób, które mają trudności z połykaniem tabletek. Płyny często są dostępne w różnych smakach i dawkach, co ułatwia ich stosowanie, szczególnie u dzieci i osób starszych. Inną metodą suplementacji witaminą B12 jest podawanie zastrzyków. Taką postać stosuje się w przypadku ciężkich niedoborów, zaburzeń wchłaniania lub gdy inne rodzaje formy suplementów nie są skuteczne. Zastrzyki są wykonywane przez lekarza i mogą być podawane domięśniowo lub podskórnie. Plastry transdermalne zawierające witaminę B12 umożliwiają wchłanianie przez skórę. Jest to alternatywna opcja dla osób, które mają trudności z połykaniem tabletek lub preferują inny sposób dostarczania witaminy B12. Plastry są wygodne w użyciu i zapewniają stałe uwalnianie witaminy B12 [1, 16]. 

Wybór najlepszej formy suplementacji witaminą B12 zależy od stylu życia, stosowanej diety, wieku czy stanu fizjologicznego organizmu. Osoby, które nie spożywają produktów pochodzenia zwierzęcego, tzn. są na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej, powinny skoncentrować się na łatwo przyswajalnych formach witaminy B12. Należy do nich m.in. metylokobalamina oraz adenozynokobalamina i mogą być preferowaną formą dla wegan. Często wybieranym suplementem jest również cyjanokobalamina. Wszystkie trzy formy są dostępne w postaci tabletek, kapsułek lub płynów [17, 18]. Osoby starsze mogą mieć trudności z wchłanianiem witaminy B12 z pożywienia. W takich przypadkach będzie zalecana forma suplementacji, która jest łatwa do wchłonięcia. Dobrym wyborem mogą być suplementy w postaci płynów [1]. Kobiety w ciąży i karmiące piersią mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B12. W tej grupie zalecana forma suplementacji to cyjanokobalamina lub metylokobalamina. Można je stosować w postaci tabletek lub kapsułek. Ważne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu zdiagnozowania niedoboru oraz ustalenia odpowiedniej dawki i formy suplementu [18]. Osoby z zaburzeniami wchłaniania, takimi jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy celiakia, mogą mieć trudności z przyswajaniem witaminy B12. W takich przypadkach mogą być konieczne suplementy w postaci zastrzyków lub plastry transdermalne, które umożliwiają wchłanianie bezpośrednie [19]. Jeśli natomiast występuje niedobór witaminy B12, mogą być konieczne zastrzyki, które zapewniają szybkie i skuteczne podanie witaminy bezpośrednio do organizmu. Najczęściej stosowane są zastrzyki z hydroksykobalaminy lub cyjanokobalaminy [5, 18]. 

Bibliografia

1. Mziray M., Domagała P., Żuralska R. i in. Witamina B12 – skutki niedoboru, zasadność terapii i suplementacji diety u osób w wieku podeszłym. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 3(48), 2016.
2. Rzepka Z., Słaby S., Wrześniok D. Kobalamina – właściwości biomedyczne i niedobór w ujęciu biochemicznym. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2021, 75, s. 563–572.
3. Ross A.C., Caballero B., Cousins R.J. et al. Cobalamin (vitamin B12). Modern Nutrition in Health and Disease. 11th ed. Baltimore, MD: Lippincott Williams & Wilkins, 2014, s. 369–89.
4. Kosmider A., Czaczyk K. Witamina B12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 5(72), s. 17–32.
5. Thakkar K., Billa G. Treatment of Vitamin B12 deficiency – methylcobalamine? Cyancobalamine? Hydroxocobalamin? – Clearing the confusion. Eur J Clin Nutr, 2015, 69(1), s. 1–2.
6. Solomon L.R. Disorders of cobalamin (Vitamin B12) metabolism: Emerging concepts in pathophysiology, diagnosis and treatment. Blood Rev, 2007, 21, s. 113–30.
7. Katarzyńska J. Potencjał aplikacyjny witaminy B12 i jej analogów. Eliksir, 2016, 2(4).
8. Miller J.W., Garrod M.G., Rockwood A.L. et al. Measurement of total vitamin B12 and holotranscobalamin, singly and in combination, in screening for metabolic vitamin B12 deficiency. Clin Chem, 2006, 52, s. 278–285. 
9. Warren M.J., Raux E., Schubert H. L. et al. The biosynthesis of adenosylcobalamin (vitamin B12). Nat Prod Rep, 2002, 19(4), s. 390–412.
10.  Scott A. I., Roessner C.A. Biosynthesis of cobalamin (vitamin B12). Biochem Soc Trans, 2002 Aug, 30(4), s. 613–20.
11. Solomon L.R. Disorders of cobalamin (Vitamin B12) metabolism: Emerging concepts in pathophysiology, diagnosis and treatment. Blood Reviews, 2007, 21(3), s. 113–130.
12. O’Leary F., Samman S. Vitamin B12 in Health and Disease. Nutrients, 2010 Mar, 2(3), s. 299–316. 
13. Andres E., Serraj K., Zhu J. et al. The pathophysiology of elevated vitamin B12 in clinical practise. Q J Med 2013, 106, s. 505–515.
14. Zubowska M., Zalewska-Szewczyk B., Stengert W. et al. Ciężki niedobór witaminy B12 o nieznanej etiologii u 10-miesięcznej dziewczynki. Hematologia, 2011, 2(2), s. 92–97.
15. Rzepka Z., Maszczyk M., Wrześniok D. Biologiczna rola kobalaminy: przyczyny i skutki hipokobalaminemii na poziomie molekularnym, komórkowym, tkankowym i organizmu. Postepy High Med Dosw (online), 2020, 74, s. 443–451.
16. Rizzo G., Lagana A.S., Rapisarda A.M.C. et al. Vitamin B12 among vegetarians: status, assessment and supplementation. Nutrients, 2016, 8(12), s. 767.
17. Niklewicz A., Smith A.D., Smith A. et al. The importance of vitamin B12 for individuals choosing plant-based diets. Eur J Nutr, 2023, 62(3), s. 1551–1559.
18. Halczuk K., Karwowski B.T. Witamina B12 – czy jest nam potrzebna? Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne 2022, 78(9).
19. Dholakia K.R., Dharmarajan T.S., Yadav D. Vitamin B12 deficiency and gastric histopathology in older patients. World J Gastroenterol, 2005 Dec 7, 11(45), s. 7078–7083.