Beta-karoten – jak wpływa na zdrowie skóry i chroni przed szkodliwym działaniem promieniowania UV

Wpływ beta-karotenu na zdrowie skóry

Beta-karoten pełni wiele istotnych funkcji biologicznych. Jest efektywnie działającym neutralizatorem wolnych rodników tlenowych (zwłaszcza tlenu singletowego) oraz naturalnym przeciwutleniaczem [2, 3]. Dzięki niemu poprawia się ogólny wygląd skóry, a zmarszczki stają się mniej widoczne [4]. Dodatkowo stanowi dla organizmu ochronę przed atakiem drobnoustrojów. Nawet niewielki niedobór witaminy A aktywuje metaplazję keratynocytów nabłonka. Zjawisko nadmiernego rogowacenia i złuszczania się nabłonków sprzyja przyleganiu bakterii i ich zasiedlaniu, co zwiększa ryzyko rozwoju zakażenia [5]. Beta-karoten hamuje również procesy starzenia się skóry wywoływane dymem papierosowym [6].

W kontekście beta-karotenu warto wspomnieć o jego roli w przeciwdziałaniu fotostarzeniu. Fotostarzenie to odległe skutki wieloletniego wystawiania skóry na promieniowanie ultrafioletowe (UV) bez skutecznej ochrony. Zaliczamy do nich degradację włókien kolagenowych, powstawanie przebarwień i teleangiektazje [7]. Za wiele niekorzystnych zmian związanych z procesami starzenia się skóry, m.in. za fotostarzenie, są odpowiedzialne wolne rodniki, które powstają podczas ekspozycji skóry na promieniowanie UV. Beta-karoten skutecznie radzi sobie z wywoływanymi przez nie uszkodzeniami [8].

Właściwości fotoprotekcyjne beta-karotenu

Beta-karoten posiada właściwości fotoprotekcyjne, które wykorzystuje się w terapii dermatoz świetlnych. Poza tym zapobiega uszkodzeniom skóry spowodowanymi promieniami UVA [2]. Mimo niskiej stabilności jest popularnym składnikiem kosmetyków do opalania. Po jego miejscowym zastosowaniu skóra zyskuje pomarańczowy odcień. Dodatkowo substancja ta jest niekiedy używana jako dopełnienie filtrów przeciwsłonecznych (ang. sun protection factor, SPF) [9]. 

Samo zaaplikowanie preparatu z beta-karotenem odpowiada zastosowaniu kosmetyku z SPF=2 (niski faktor), dlatego niezbędne jest dodatkowe stosowanie preparatów z filtrem ochronnym. Badania wskazują, że karotenoidy – likopen i beta-karoten – chroniąc skórę przed promieniami UV, działają synergistycznie w ochronie skóry przed promieniowaniem i wykazują potencjał antyoksydacyjny [10].

Beta-karoten – źródła pokarmowe

Badania epidemiologiczne dostarczają jednoznacznych dowodów na to, że dieta bogata w warzywa i owoce może poprawiać stan skóry, zwiększać stężenie karotenoidów w skórze i zmniejszać ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów [1, 11, 12]. 

Zwłaszcza pomarańczowe, czerwone i ciemnozielone produkty roślinne bogate są w beta-karoten (tab. 1). Natka pietruszki, boćwina, szczaw i szczypiorek zawierają również znaczne ilości beta-karotenu, jednak ze względu na to, że są spożywane w niewielkich ilościach, nie uznaje się ich za dobre źródło tej prowitaminy. W przeciwieństwie do roślin ludzie nie mogą samodzielnie wytwarzać beta-karotenu i musi on być dostarczany wraz z dietą. Istotny jest fakt, że organizm ludzki konwertuje beta-karoten do witaminy A wyłącznie w granicach potrzeb fizjologicznych, więc nie należy martwić się ryzykiem przedawkowania tej prowitaminy. Jako jedyne dotychczas zaobserwowane działanie niepożądane wskazuje się, że przy nadmiernym spożyciu beta-karotenu może pojawić się żółto-brązowe zabarwienie skóry. Jest to stan przejściowy i ustępuje wraz ze zmianą diety i złuszczaniem się warstwy naskórka. Warto wspomnieć, że im większa różnorodność warzyw i owoców w diecie, tym większe prawdopodobieństwo, że zapotrzebowanie na beta-karoten zostanie pokryte. Co ciekawe, biodostępność beta-karotenu ze świeżo wyciskanego soku z marchewki jest większa niż z surowej marchewki. Dzieje się tak dlatego, że rozkład ścian komórkowych roślin pod wpływem ogrzewania lub hydrolizy enzymatycznej nie powoduje strat, a zwiększa biodostępność beta-karotenu [13].

Tabela 1. Zawartość beta-karotenu w produktach żywnościowych, wartości podane na 100 g produktu [14, 15, 16]

Beta-karoten – bezpieczeństwo

Beta-karoten jest bezpieczny dla większości osób, również dla kobiet w ciąży i mam karmiących piersią. Z kolei witamina A w czystej postaci wykazuje właściwości teratogenne i należy kontrolować jej spożycie z dietą u kobiet ciężarnych i podczas laktacji [17]. Food and Drug Administration (FDA) wymienia beta-karoten jako bezpieczny składnik w barwieniu produktów spożywczych. Możemy znaleźć go w składach produktów spożywczych pod nazwą E160a [6].

Beta-karoten – suplementacja diety

Suplementacja diety beta-karotenem na kilka miesięcy przed planowaną ekspozycją (np. urlopem, wyjazdem do ciepłych krajów) zalecana jest głównie z tego względu, że najpierw nasz organizm wykorzysta ten związek do produkcji witaminy A i uzupełnienia jej niedoborów. Uznaje się, że średnie dzienne zapotrzebowanie na beta-karoten wynosi 6 mg/dobę, jednak głównie biorąc pod uwagę fakt, że jest on prowitaminą – źródłem do produkcji witaminy A [18]. Przyjmując syntetyczny beta-karoten w postaci suplementów diety – tabletek lub kapsułek – trzeba pamiętać, że biodostępność tej formy jest około 5 razy większa niż biodostępność tej samej ilości z marchewki. W celu zwiększenia przyswajalności beta-karotenu z żywności należy podczas przygotowywania potraw dodawać tłuszcz, np. skropić oliwą zupę krem z dyni, dodać olej rzepakowy do surówki z tartej marchewki. Co istotne, duże dawki syntetycznego beta-karotenu blokują przyswajanie innych karotenoidów. Naturalny beta-karoten jest też do 10 razy bardziej biodostępny niż syntetyczny, dlatego istotne jest sprawdzanie źródła pochodzenia karotenoidów na etykiecie preparatu [19].

Na podaż beta-karotenu z suplementów diety powinny zwrócić uwagę osoby palące, ponieważ udowodniono, że suplementacja beta-karotenu przez palaczy zwiększa ryzyko zapadalności na nowotwory płuc (beta-karoten oddziałuje niekorzystnie w przypadku kontaktu z wolnymi rodnikami pochodzącymi z dymu papierosowego) [20].

Beta-karoten w kosmetykach

Witamina A oraz inne retinoidy dzięki swojej wysokiej aktywności biologicznej znalazły szerokie zastosowanie w kosmetykach przeciwstarzeniowych, a także w leczeniu takich problemów skórnych jak łuszczyca, trądzik i owrzodzenia. W kosmetologii najczęściej stosowany jest retinol w postaci palmitynianu (ang. retinyl palmitate) oraz retinal (ang. retinal) i beta-karoten (ang. beta-carotene). Beta-karoten stosowany zewnętrznie, szczególnie ten zamknięty w liposomach, ma zdolności wnikania w głąb naskórka. Związek ten dobrze penetruje skórę, normalizuje keratynizację, pobudza aktywność mitotyczną oraz enzymatyczną, dzięki czemu powstają nowe komórki skóry. Ponadto stymulując komórki tuczne, pobudza tworzenie nowych naczyń krwionośnych. Poprzez zwiększenie liczby fibroblastów oraz innych komórek tkanki łącznej następuje wzrost intensywność syntezy kolagenu [4]. 

Beta-karoten nadaje kosmetykom pomarańczowy kolor i może być stosowany jako środek barwiący we wszystkich kosmetykach produkowanych na terenie Unii Europejskiej [6].

Podsumowanie

Niezaprzeczalnie podaż beta-karotenu z dietą korzystnie oddziałuje na zdrowie, poprawia stan skóry, zapobiega przebarwieniom i niweluje oznaki starzenia. Aby korzystać z jego dobroczynnego wpływu i uzyskać efekt cery muśniętej słońcem musi być przyjmowany doustnie. Stosowany zewnętrznie nie będzie tak samo skuteczny. Protekcyjne działanie beta-karotenu przed skutkami promieniowania UV, takimi jak fotostarzenie, uzyskamy, jeśli będziemy dbać o właściwy poziom tej prowitaminy zarówno przed, jak i w trakcie opalania, pamiętając jednocześnie o aplikowaniu na skórę filtrów przeciwsłonecznych. Chociaż zagadnienie wpływu beta-karotenu spożywanego z dietą na stan skóry i ochronę przed promieniowaniem UV nie jest jeszcze do końca poznane, nie zmienia to faktu, że stosowanie w codziennej diecie zarówno różnokolorowych owoców, jak i warzyw przyczynia się do polepszenia ogólnego stanu zdrowia, a także chroni organizm przed wieloma poważnymi chorobami.

Bibliografia dostępna u autorki.