Wsparcie widzenia – dieta i suplementacja

Upośledzenie funkcji wzroku stanowi poważny problem w skali globalnej. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia różnorodne patologie widzenia, którym można byłoby zapobiec, dotyczą co najmniej miliarda ludzi, a coraz więcej danych wskazuje na to, że czynniki związane ze stylem życia będą prowadzić do rozwoju krótkowzroczności w populacji ludzi młodych [1].
Pogorszenie funkcjonowania wzroku często idzie w parze z innymi problemami zdrowotnymi. Nasilenie zmian następuje wraz z procesami degeneracyjnymi związanymi ze starzeniem się organizmu. Prowadzenie prozdrowotnego stylu życia [2] mogłoby ustrzec wielu młodych ludzi przed nieodwracalnymi ograniczeniami widzenia w przyszłości. Niezaprzeczalne znaczenie ma odpowiednia dieta, uwzględniająca suplementację naturalnymi składnikami roślinnymi [3]. 
Wśród składników diety korzystnie wpływających na wzrok wymienia się, m.in. polifenole, karotenoidy, witaminy E i C, kwasy tłuszczowe omega-3, jak również składniki mineralne, takie jak: cynk, mangan, selen, miedź, które zapewniają właściwe działanie enzymów antyoksydacyjnych (katalazy, peroksydazy). Lista składników wspomagających wzrok jest znacznie dłuższa. W tym artykule zostały omówione niektóre z nich. Poruszono również temat wpływu diety na funkcje wzrokowe, w tym znaczenie liczby, czasu posiłków oraz ilości spożywanych kalorii.
 

Karotenoidy (luteina, zeaksantyna, beta-karoten)

Są to główne karotenoidy plamki żółtej, działające antyoksydacyjnie. Pełnią rolę filtra pochłaniającego promieniowanie UVA i UVB, zapewniając odpowiednią ostrość widzenia. Odgrywają rolę w widzeniu centralnym. Ponieważ jednak organizm ludzki nie syntetyzuje tych składników, należy zadbać o ich dostarczanie wraz z dietą. Występują w dużej ilości w zielonych warzywach liściastych, żółtkach jaj, kukurydzy, samopszy [4]. Badania wskazują, że spożycie luteiny i zeaksantyny zapobiega powstaniu zaćmy i zwyrodnieniu plamki żółtej (AMD). Suplementacja diety tymi składnikami chroni siatkówkę oka przed stresem oksydacyjnym związanym m.in. z cukrzycą [1]. 
W długoterminowym badaniu obserwacyjnym AREDS2 (ang. age-related eye disease study 2) zaobserwowano, że stosowanie beta-karotenu w suplementach zwiększało dwukrotnie ryzyko wystąpienia raka płuc. Jednocześnie zastąpienie beta-karotenu luteiną i zeaksantyną istotnie zmniejszyło to ryzyko oraz wykazało potencjalne prewencyjne działanie przed późną progresją zwyrodnienia plamki żółtej (AMD) [5].

Witaminy A, C i E

Witaminy te ze względu na właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne wykazują korzystne działanie w prewencji chorób oczu związanych z wiekiem. Duże ilości witamin antyoksydacyjnych znajdziemy w warzywach, zwłaszcza zielonych warzywach liściastych, owocach, zwłaszcza cytrusowych, jak również w orzechach, pestkach i olejach. 
W badaniach zaobserwowano, że suplementacja mieszaniną witamin A, C i E, w porównaniu ze stosowaniem tych witamin pojedynczo, skuteczniej zmniejsza ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej (AMD) i powoduje zahamowanie rozwoju tego schorzenia. Konieczne są jednak dalsze badania w celu ustalenia bezpiecznych dawek suplementów zapobiegających chorobom oczu związanym z wiekiem [6]. 
W innym badaniu nie wykazano związku między suplementacją witamin antyoksydacyjnych (beta-karoten, witamina C lub E) a ryzykiem wystąpienia lub spowolnienia postępu zaćmy związanej z wiekiem. Badacze wskazują na rozwagę w zalecaniu spożycia tych witamin powyżej dziennych norm ze względu na ewentualne działania niepożądane i niepotrzebne koszty [7].
 

Skróty: AMD – zwyrodnienie plamki żółtej oka; CR – ograniczenie kaloryczne; IF – post przerywany; DR – retinopatia cukrzycowa. Źródło: [16]

Kwasy tłuszczowe omega-3 (EPA, DHA)

Kwas dokozaheksaenowy (DHA) jest głównym lipidowym składnikiem strukturalnym błon fotoreceptorów siatkówki, której funkcjonowanie zostaje zaburzone przy niedoborach DHA. Suplementacja diety tym składnikiem łagodzi deficyty przetwarzania wzrokowego. Dowody naukowe wskazują na ochronne działanie kwasów tłuszczowych omega-3 przed patologiami siatkówki oka wynikającymi ze starzenia się organizmu oraz w prewencji stanów zapalnych i niedokrwienia [8].
Dodatkowo wskazuje się na związek spożywania kwasu dokozaheksaenowego (DHA) i eikozapentaenowego (EPA) a ryzykiem związanego z wiekiem zwyrodnienia plamki żółtej (AMD). Zaobserwowano, że spożycie EPA i DHA zapobiega pojawieniu się widocznej postaci AMD lub je opóźnia. Na ten moment brakuje jednoznacznych dowodów świadczących o prewencyjnym działaniu kwasów tłuszczowych 
omega-3 na wystąpienie zaawansowanej postaci AMD [9]. 

Likopen, kurkumina

Likopen jest karotenoidem występującym głównie w pomidorach. Zmniejsza stres oksydacyjny i zapobiega występowaniu stanów zapalnych. W badaniach zaobserwowano, że likopen neutralizował stres oksydacyjny w tkankach siatkówki oka w retinopatii związanej z cukrzycą [10]. 
Kurkumina to lipidowy polifenol, składnik kurkumy. Ma szeroki zakres właściwości, w tym przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i antymutagenne. Co więcej, zmniejsza skutki stresu oksydacyjnego w chorobach oczu związanych z wiekiem, takich jak zaćma [11] i retinopatia cukrzycowa [12]. 
 

Dieta śródziemnomorska

W badaniu oceniającym związek pomiędzy nawykami żywieniowymi a ryzykiem zwyrodnienia plamki żółtej oka (AMD) wraz z wiekiem zaobserwowano, że zmniejszenie ryzyka zaawansowanej postaci AMD było związane z ograniczeniem spożycia czerwonego mięsa na rzecz zwiększonego udziału w diecie owoców, warzyw, orzechów i chudego mięsa [13]. 
Holenderscy badacze wykazali, że stosowanie diety składającej się z 200 g warzyw i owoców dwa razy dziennie oraz ryb dwa razy w tygodniu prowadziło do istotnego zmniejszenia ryzyka wystąpienia zwyrodnienia plamki żółtej oka (AMD) [14].
Omówione w artykule składniki diety, takie jak kwasy omega-3, witaminy, karotenoidy, likopen i kurkumina, stanowią jedne z ważniejszych elementów diety śródziemnomorskiej. Wzorce żywieniowe związane ze stosowaniem tej diety mogą prowadzić do klinicznie widocznych opóźnień w utracie widzenia [15].

Wzorce żywieniowe

Prowadzone dotąd badania narządu wzroku koncentrowały się przede wszystkim na wpływie makro- i mikroskładników na prewencję chorób związanych ze wzrokiem. Obecnie coraz więcej uwagi skupia się na innych aspektach diety, które mogą mieć wpływ na funkcje wzrokowe, takie jak liczba i czas posiłków czy też ilość spożywanych kalorii (tab. 1). W 2020 r. na łamach czasopisma „Nutrients” ukazał się przegląd badań oceniających korelację między wzorcami żywieniowymi a chorobami oczu wynikającymi z wieku [16]. Najwięcej dowodów naukowych znaleziono w przypadku zwyrodnienia plamki żółtej oka (AMD) i zaćmy, zaś brakuje dowodów na związek pomiędzy retinopatią cukrzycową i jaskrą a wzorcami żywieniowymi. Badacze wskazują na potrzebę prowadzenia dalszych, randomizowanych badań klinicznych nad związkiem między odżywianiem a chorobami oczu. 

Podsumowanie

Istnieje potrzeba prowadzenia dalszych badań oceniających długoterminowe skutki stosowania suplementacji oraz określających optymalne, skuteczne ilości naturalnych składników roślinnych, które można byłoby przyjmować bez ryzyka utraty zdrowia. Dodatkowe włączenie suplementacji wydaje się mieć uzasadnienie głównie w przypadku osób szczególnie narażonych na utratę wzroku wraz z wiekiem. 

Bibliografia

1. Report of the 2030 targets on effective coverage of eye care. www.who.int/health-topics/blindness-and-vision-loss#tab=tab_1 [dostęp: 21.01.2023].
2. Edbom-Kolarz A., Marcinkowski J.T. Zmiany zwyrodnieniowe w narządzie wzroku postępujące wraz z wiekiem i możliwości działań profilaktycznych w tym obszarze. Hygeia Public Health, 2011, 46(4), s. 442–447.
3. Ikonne E.U., Ikpeazu V.O. Ugbogu E.A. The potential health benefits of dietary natural plant products in age related eye diseases. Heliyon 2020, 6(7), e04408.
4. Jakubowska D.H. Oczy zwierciadłem duszy i stanu zdrowia. Herbalism, 2020, 6(1), s. 120–129.
5. Chew E.Y., Clemons T.E., Agrón E. et al. AREDS2 Research Group. long-term outcomes of adding lutein/zeaxanthin and ω-3 fatty acids to the AREDS supplements on age-related macular degeneration progression: AREDS2 Report 28. JAMA, Ophthalmol, 2022, 140(7), s. 692–698.
6. Aoki A., Inoue M., Nguyen R. et al. Dietary n-3 fatty acid, α-tocopherol, zinc, vitamin D, vitamin C, and β-carotene are associated with age-related macular degeneration in Japan Sci Rep, 2016, 6, s. 20723.
7. Mathew M.C., Ervin A.M., Tao J. et al. Antioxidant vitamin supplementation for preventing and slowing the progression of age-related cataract. Cochrane Database Syst Rev, 2012, 6(6), CD004567. 
8. San Giovanni J.P., Chew E.Y. The role of omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acids in health and disease of the retina. Prog Retin Eye Res, 2005, 24(1), s. 87–138.
9. Wu J., Cho E., Giovannucci E.L. et al. Dietary intakes of eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid and risk of age-related macular degeneration. Ophthalmology, 2017, 124(5), s. 634–643. 
10. Li Z.Z., Lu X.Z., Ma C.C. et al. Serum lycopene levels in patients with diabetic retinopathy. Eur J Ophthalmol, 2010, 20(4), s. 719–23.
11. Manikandan R., Thiagarajan R., Beulaja S. et al. Curcumin prevents free radical-mediated cataractogenesis through modulations in lens calcium. Free Radic Biol Med, 2010, 48(4), s. 483–92.
12. Yang F., Yu J., Ke F. et al. Curcumin alleviates diabetic retinopathy in experimental diabetic rats. Ophthalmic Res, 2018, 60(1), s. 43–54.
13. Amirul Islam F.M., Chong E.W., Hodge A.M. et al. Dietary patterns and their associations with age-related macular degeneration: the Melbourne collaborative cohort study. Ophthalmology, 2014, 121(7), s. 1428–1434.
14. de Koning-Backus A.P.M., Buitendijk G.H.S., Kiefte-de Jong J.C. et al. Intake of vegetables, fruit, and fish is beneficial for age-related macular degeneration. Am J Ophthalmol, 2019, 198, s. 70–79. 
15. Agrón E., Mares J., Chew E.Y. et al. AREDS2 Research Group. Adherence to a mediterranean diet and geographic atrophy enlargement rate: age-related eye disease. Study 2 Report 29. Ophthalmol Retina, 2022, 6(9), s. 762–770.
16. Francisco S.G., Smith K.M., Aragonès G. i wsp. Dietary patterns, carbohydrates, and age-related eye diseases. Nutrients, 2020, 12(9), s. 2862.