Trany w odporności dziecka. Rola układu odpornościowego i rodzaje odporności

Środowisko zewnętrzne charakteryzuje się bogactwem mikrobiologicznym. Obecność niektórych z mikroorganizmów jest korzystna dla człowieka (np. Bifidobacterium), kontakt z innymi może nieść za sobą przykre konsekwencje zdrowotne (np. Staphylococcus aureus) [1]. Układ immunologiczny pełni funkcję ochronną przed szkodliwym działaniem mikroorganizmów. Wyróżnia się odporność wrodzoną (nieswoistą) oraz nabytą (swoistą). Odporność wrodzona stanowi pierwszą linię obrony przed patogenami i jest obecna od momentu narodzin (np. enzymy w wydzielinach błon śluzowych) [2], natomiast odporność nabyta charakteryzuje się dużą specyficznością limfocytów, a także zapamiętywaniem patogenów (szczepienie). Oba rodzaje odporności wzajemnie na siebie oddziałują i uzupełniają się [1].

Wykształcenie odporności u dziecka

Wykształcanie odporności u dziecka zaczyna się w życiu płodowym [2–4]. Immunoglobuliny IgG przedostają się przez łożysko do krwi płodu, umożliwiając odpowiedź humoralną (działającą poprzez kompleks receptorowy limfocytów B). Ich stężenie zanika zupełnie między szóstym a ósmym miesiącem życia niemowlęcia [1]. Wraz z mlekiem matki do krwi dziecka przedostają się immunoglobuliny IgA, które chronią przewód pokarmowy i stanowią pierwszą linię obrony przeciwko patogenom wnikającym przez błony śluzowe [1]. Szczegółowe informacje dotyczące zawartości i rodzajów przeciwciał w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia niemowlęcia przedstawia wykres 1.
 

Na prawidłowe wykształcenie odporności u dziecka wpływają m.in. stan odżywienia matki, odpowiednia podaż białka, mikro- i makroskładników w diecie dziecka, ekspozycja na patogeny [2–4]. 

Wspomaganie odporności dietą

Immunomodulacja to proces stymulacji układu immunologicznego za pomocą czynników zewnętrznych [5–7]. Dzielimy je na czynniki stymulujące pracę układu odpornościowego (wzmagające) lub hamujące go (supresyjne). Do immunomodulatorów należą m.in. składniki żywności [4, 8]. Zgodnie z koncepcjami programowania żywieniowego odpowiednie żywienie podczas ciąży oraz w dwóch pierwszych latach życia dziecka może zaprogramować prawidłowe działanie układu immunologicznego [4, 9]. Wymienia się szereg składników odżywczych, które wspomagają kształtowanie odporności u dzieci. Najistotniejsze z nich to: kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, witaminy A, C, E, D, cynk, żelazo, selen [5–7,10].
Nieprawidłowo zbilansowana dieta może przyczynić się do zaburzeń odporności [11, 12]. Niezbędna może okazać się suplementacja diety (np. dzieci niedożywionych) [5, 10]. Dostarczenie organizmowi składników immunostymulujących w odpowiednich ilościach może poprawić odpowiedź immunologiczną [5–7].

Tran    

Tran to koncentrat oleju otrzymywany z wątroby dorsza atlantyckiego lub innych ryb z rodziny dorszowatych (oleje otrzymywane m.in. z wątroby rekina nie powinny nosić miana tranu) [12–14]. Tran jest najczęściej wybieranym suplementem przez rodziców, którzy uzasadniają jego wybór przekonaniem, że jego zażywanie poprawia odporność dziecka, koncentrację czy zapobiega występowaniu zespołu nadpobudliwości ruchowej (attention-deficit hyperactivity disorder – ADHD) [13]. 
Tran jest bogatym źródłem kwasów omega-3, szczególnie kwasu dokozaheksaenowego (DHA) oraz eikozapentaenowego (EPA) [12, 13]. Wykazano, że tłuszcz rybi dostarczany w diecie korzystnie wpływa na zawartość tych kwasów w błonach komórek, które uczestniczą w procesach zapalnych (monocyty, neutrofile). Tym samym zmniejsza produkcję związków o charakterze prozapalnym (np. cytokiny, eikozanoidy). Prowadzone analizy potwierdziły również pozytywny wpływ suplementacji kobiet w ciąży olejem rybim na zmniejszenie ryzyka wystąpienia astmy u dziecka (mimo że konieczne jest określenie dawki suplementacyjnej) [14]. Pojedyncze prace wskazują także na skuteczność suplementacji kwasami tłuszczowymi wielonienasyconymi (Polyunsaturated Fatty Acids – PUFA) w zapobieganiu infekcji układu oddechowego [12].
PUFA, w który bogaty jest tran, odgrywają niezmiernie ważną rolę w rozwoju dziecka [10, 12, 15]. Stymulują rozwój układu nerwowego, funkcji poznawczych, narządu wzroku oraz mowy. Kwasy omega-3 pomagają w zapobieganiu wystąpienia i leczeniu nadwagi, otyłości oraz cukrzycy typu 2. Działają kardioprotekcyjnie, przeciwzapalnie, antydepresyjnie i odnajdują swoje zastosowanie w leczeniu ADHD [12, 15].
Tran stanowi bogate źródło witaminy A, która odgrywa ważną rolę w procesach widzenia, stymuluje prawidłowy rozwój organizmu oraz dojrzewanie i różnicowanie komórek układu immunologicznego (np. limfocytów) [6, 7]. Odpowiednia podaż witaminy A pomaga utrzymać ciągłość błon śluzowych, chroniąc przed wnikaniem drobnoustrojów, reguluje produkcję mucyny (wydzieliny o działaniu ochronnym dla komórek wyściełających drogi pokarmowe, oddechowe i moczowo-płciowe) [7]. Niedobór witaminy A zaburza funkcjonowanie układu odpornościowego, prowadzi do atrofii grasicy, śledziony i węzłów chłonnych [6, 7]. Niedoborom witaminy A towarzyszy niedożywienie białkowo-energetyczne, co dodatkowo pogłębia problemy z upośledzoną odpornością [6, 7]. 
 

Tabela 1. Normy na witaminę A, D i E opracowane na podstawie Jarosz M. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017

Wiek dziecka (lata)	Witamina A (µg)		Witamina D (µg)	Witamina E (mg)
	RDA	AI	AI	AI
0–0,5		350	10	4
0,5–1		350	10	5
1–3	400		15	6
4–6	450		15	6
7–9	500		15	7
chłopcy 10–12	600		15	10
chłopcy 13–15	900		15	10
chłopcy 16–18	900		15	10
dziewczęta 10–12	600		15	8
dziewczęta 13–15	700		15	8
dziewczęta 16–18	700		15	8

Kolejną witaminą, którą znajdziemy w tranie, jest witamina D posiadająca szerokie właściwości immunomodulujące: zmniejsza skłonność do występowania reakcji alergicznych poprzez osłabienie zdolności komórek dendrycznych do prezentowania antygenu [5–7]. 
Wskazuje się również jej rolę w eliminacji patogenów, walce z infekcjami wirusowymi i w wykorzystaniu w terapii chorób autoimmunizacyjnych [16–18]. Udowodniono, że u dzieci chorujących na atopowe zapalenie skóry lub astmę często występuje niedobór witaminy D [16, 17]. 
Tran zawiera również witaminę E wykazującą działanie stymulujące odpowiedź odpornościową humoralną. Jest antyoksydantem – pomaga zwalczać w organizmie szkodliwe wolne rodniki, chroni przed stresem oksydacyjnym, a przez to zmniejsza stan zapalny organizmu [6, 7]. 

Dawkowanie i krótki przegląd preparatów

Zgodnie z wytycznymi American Academy of Pediatrics nie ma potrzeby podawania zdrowym dzieciom suplementów diety [17]. Jednakże suplementacja tranem może być wskazana przy spożywaniu przez dzieci mniej niż dwóch porcji ryb tygodniowo [13]. 
Większość preparatów dostępnych na polskim rynku zawiera od 300 mg do 550 mg oleju r...