Psychologiczne determinanty motywacji do zmiany nawyków żywieniowych

Motywacja jest procesem inicjowania, kierowania i podtrzymywania aktywności fizycznych oraz psychicznych, obejmującym zarówno mechanizmy wyboru określonego działania, jak i energię oraz wytrwałość reagowania [3].

Szerzej mówiąc – pojęcie motywacji odnosi się do wszystkich procesów zaangażowanych w:

• doświadczanie potrzeby czy pragnienia,
• aktywację i kierowanie organizmem poprzez selekcję, zarządzanie i podtrzymywanie zachowania nakierowanego na zaspokojenie potrzeby lub pragnienia,
• redukcję intensywności doznawanej potrzeby [4].

Najlepszym sposobem na obudzenie motywacji jest poszukiwanie tego, na czym bardzo zależy pacjentowi i koncentrowanie się na jego wartościach oraz przekonaniach. Ważnym elementem procesu motywacji jest identyfikacja celu, chyba że podejmowana czynność jest zewnętrznie kontrolowana lub nawykowa [5]. Motywacja nie jest pojęciem jednoznacznym.

W zależności od przyjętej perspektywy teoretycznej jest ona postrzegana jako „gotowość do wykonania pewnego utrwalonego wzorca zachowania”, ale także jako reakcja organizmu na pewne mechanizmy – bodźce, potrzeby, popędy. Jak wskazuje Łukaszewski, wspólne dla ujęć teoretycznych jest patrzenie na motywację jako „zespół mechanizmów powodujących uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania” [6].

Motywacja służy zmianie określonego stanu i ma charakter celowy, nawet gdy cel nie do końca jest uświadomiony przez jednostkę. Proces motywacji obejmuje cztery fazy:

• przeddecyzyjną – polegającą na formułowaniu pragnień,
• przeddziałaniową – obejmującą formułowanie planu i proces przygotowania do jego wdrożenia,
• wykonaniową – polegającą na realizacji planu i identyfikacji konsekwencji podejmowanych działań,
• podziałaniową – zawierającą ewaluację uzyskanych rezultatów [7].

Aby poznać realne potrzeby i motywacje pacjenta, należy umiejętnie zadawać pytania, uważnie słuchać tego, co mówi, oraz przede wszystkim zbudować trwałą relację opartą na zaufaniu. Niezależnie od wiedzy, doświadczenia i inspiracji należy pamiętać o indywidualnym podejściu do każdego pacjenta. Aby osiągnąć ten rodzaj relacji, należy m.in.:

• właściwie zdefiniować cel (metodą SMART),
• zaplanować realizację celu,
• zbudować relację opartą na zaufaniu i partnerstwie,
• zadbać o autorytet własny,
• odpowiednio dobrać wskaźniki kontroli,
• ufać, a zarazem kontrolować, czyli monitorować proces zmiany, pamiętając o pozytywnym wzmacnianiu [8].

Kierunek motywacji...