Postępowanie żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT) i przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to dość częste choroby przewodu pokarmowego, ze stosunkowo wysoką śmiertelnością. W Polsce, w porównaniu z innymi krajami europejskimi, zachorowalność jest wysoka i ciągle rośnie. W obu jednostkach chorobowych postępowanie żywieniowe odgrywa kluczową rolę w procesie leczenia i opiece nad pacjentem [1].

Trzustka – podstawy anatomii i fizjologii

Trzustka (łac. pancreas) to po wątrobie drugi co do wielkości gruczoł trawienny i dokrewny. Wewnątrzwydzielnicza (endokrynna) część trzustki odpowiada za wytwarzanie hormonów, których zadaniem jest m.in. utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi: insuliny, glukagonu, somatostatyny oraz polipeptydu trzustkowego. Komórki wysp trzustkowych produkują i wydzielają hormony bezpośrednio do krwi [2, 3]. Część zewnątrzwydzielniczą tworzą gruczoły pęcherzykowe, które produkują enzymy trawienne: trawiące białka (proteazy: trypsyna, chymotrypsyna), tłuszcze (lipaza) i cukry (amylaza). Sok trzustkowy zawierający enzymy trawienne i kwaśny wodorowęglan uwalniany jest przewodami trzustkowymi do dwunastnicy [4].

Leczenie żywieniowe w stanach zapalnych trzustki

Ostre zapalenie trzustki to stan zapalny gruczołu, wymagający zawsze leczenia szpitalnego [5], a wdrożenie odpowiedniego leczenia żywieniowego jest niezwykle istotne już w początkowej fazie choroby. Kontynuacja dietoterapii w okresie zdrowienia ma natomiast znaczący wpływ na ostateczny stan chorego. Specjalne żywienie ma na celu zmniejszenie dolegliwości związanych z niewydolnością trzustki, stopniowe przywracanie sprawności narządu i ograniczenie ryzyka nawrotu choroby oraz jej powikłań [5–8]. 
W pierwszych dobach zawsze rozpoczyna się od intensywnego dożylnego nawadniania pacjenta i głodówki. Wynika to z tego, że w OZT wewnątrzkomórkowa aktywacja enzymów trawiennych jest podstawowym czynnikiem uszkadzającym komórki trzustki. Pokarm w żołądku i dwunastnicy z kolei jest najsilniejszym czynnikiem bodźcowym stymulującym trzustkę do czynności wydzielniczej, a to pogarsza przebieg choroby. O wznowieniu odżywiania pacjenta oraz drodze podania żywienia decyduje się w zależności od przebiegu choroby [9, 10].
W postaci łagodnej OZT u chorych prawidłowo odżywionych, zazwyczaj po 3–4-dniowej głodówce, nie są wymagane specjalne restrykcje, a żywienie doustne rozpoczyna się w momencie ustąpienia bólu i wzdęć oraz powrotu perystaltyki, a także gdy unormuje się aktywność alfa-amylazy. 
Zaleca się dietę niskokaloryczną, ubogotłuszczową, łatwostrawną w postaci płynnej lub stałej, jeśli pacjent dobrze ją toleruje, i o małej objętości (200–300 ml). Rozpoczyna się od die...