Włosy (pili) są wytworami warstwy podstawnej naskórka w postaci zrogowaciałych włókien. Głównym ich budulcem jest twarde spoiste białko fibrylarne – keratyna – wytwarzane przez keratynocyty. Włos zbudowany jest z części zewnętrznej, czyli łodygi (scapus pili), która wystaje ponad powierzchnię skóry, a także z części znajdującej się poniżej, w mieszku włosowym, zwanej korzeniem włosa (radix pili). Kolbowato rozszerzona dolna część korzenia włosa tworzy opuszkę (cebulka włosa, bulbus pili), która usytuowana jest na brodawce (papilla pili) [1, 2]. Poprzez brodawkę włosa liczne naczynia krwionośne dostarczają substancji odżywczych i budulcowych potrzebnych do wzrostu włosa. Ponadto do mieszka włosowego przylega przewód gruczołu łojowego, poniżej którego znajduje się mięsień przywłośny, pełniący rolę termoregulacyjną oraz ułatwiający wydzielanie się łoju z gruczołów łojowych. Przy przyczepie mięśnia przywłośnego występuje tzw. wybrzuszenie, zawierające bardzo aktywne nabłonkowe komórki macierzyste, z których w wyniku podziału powstaje włos [3, 4, 5].
Tabela 1. Wybrane składniki odżywcze mające korzystny wpływ na poprawę stanu skóry głowy i włosów [29]
POLECAMY
| Składniki odżywcze | Źródła |
| Witamina B1 | drożdże, ziarna zbóż, mięso wieprzowe, fasola biała, mąka pszenna z pełnego ziarna, soja |
| Witamina B2 | drożdże, grzyby, makrela, marchew, seler, sery, mleko, jaja, cielęcina, brokuły, pietruszka, rośliny strączkowe oraz mięso |
| Witamina B5 | kalafior, kapusta, fasola, warzywa zielone, mięso, grzyby, soja, jaja, mleczko pszczele, pyłek pszczeli, pomarańcze, grejpfruty oraz ryby morskie |
| Witamina B6 | cytryna, marchew, gruszki, szpinak i ziemniaki |
| Witamina B7 | drożdże, brązowy ryż, żółtko jaj, kalafior, podroby, drób, owoce morza, szpinak, soja oraz grejpfruty |
| Witamina A i β-karoten | żółtko jaj, marchew, szpinak, dynia, sałata, brokuły, zielony groszek, melony, pomarańcze, mleko, sery, ryby, mięso |
| Witamina C | czarna porzeczka, maliny, jagody, owoce cytrusowe, kapusta kiszona, papryka, jarmuż, natka pietruszki, a także szpinak |
| Witamina E | jaja, masło, nasiona słonecznika, soi, dyni, oleje (słonecznikowy, lniany, sezamowy), oliwa z oliwek, orzechy, pieczywo pełnoziarniste |
| NNKT | ryby, owoce morza, algi, olej lniany, siemię lniane, olej słonecznikowy, orzechy włoskie, jaja |
| Żelazo | mięso wołowe, wieprzowe, podroby mięsne (wątróbka), kaczka, żółtko jaj, brokuły, szpinak, kasza jaglana oraz soczewica |
| Miedź | kakao, nasiona słonecznika, orzechy laskowe oraz włoskie, pestki dyni, wątróbka, płatki owsiane, natka pietruszki, kasza gryczana i czekolada gorzka |
| Cynk | ostrygi, imbir, ciecierzyca, orzechy, kiełki pszenicy, nasiona dyni oraz wołowina |
| Selen | orzechy, podroby, ryby |
| Krzem | ziarna zbóż, kasza jęczmienna i jaglana, skrzyp polny |
Charakterystyka skóry głowy
Charakterystyczną cechą skóry głowy jest duża liczba gęsto rozmieszczonych mieszków włosowych oraz większa produkcja sebum niż w innych partiach ciała, co jest związane z większą ilością gruczołów łojowych. Ponadto skóra głowy zawiera dwa razy tyle wody co skóra innych obszarów. Jej powierzchnię zasiedlają bakterie, a także grzyby, m.in. z gatunku Malassezia, tworzące jej mikrobiom [6, 7, 8]. Dość ciepłe i ciemne środowisko owłosionej skóry głowy sprzyja ich rozwojowi. Wrażliwość tej okolicy oraz ekspozycja na niekorzystne czynniki zewnętrzne skutkują podrażnieniami i trudnymi do wyleczenia stanami zapalnymi. Dodatkowo nieodpowiednia pielęgnacja, częste stosowanie intensywnie oczyszczających i wysuszających szamponów wraz ze słabym nawodnieniem i odżywieniem organizmu prowadzą do wielu chorób, na przykład łuszczycy, atopowego zapalenia skóry, grzybicy, łupieżu oraz do chorób ropnych, takich jak zakażenie mieszka włosowego, zaburzenia w pracy gruczołów łojowych oraz do łojotokowego zapalenia skóry [6, 9, 10].
Właściwe odżywianie a stan skóry głowy i włosów
Problemy ze skórą głowy i wypadającymi włosami mogą wynikać z zaburzeń hormonalnych, chorób przewlekłych, nieodpowiedniej pielęgnacji, jak również niezbilansowanej diety. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe skutkują niedoborami składników pokarmowych, kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym skóry i jej wytworów. Niedobory wynikające z restrykcyjnych diet, których skuteczność oparta jest na dużym deficycie kalorycznym, manifestują się osłabieniem struktury włosa, utratą sprężystości oraz zwiększeniem łamliwości [11]. Efektem nagłej utraty masy ciała lub zmniejszonego spożycia białka jest ostre łysienie telogenowe (TE) [12], a także rozproszone łysienie typowe przy niedoborze niacyny [13]. Badania wykazały również potencjalny związek między niedoborami żywieniowymi a przewlekłym TE, łysieniem androgenowym (AGA), łysieniem typu żeńskiego (FPHL) oraz łysieniem plackowatym (AA) [14, 15].
Składniki odżywcze wpływające na prawidłowy stan skóry i włosów
Podstawowe składniki odżywcze mające swój udział w cyklu wzrostu włosa, procesach regeneracyjnych oraz funkcjonowaniu mieszków włosowych to m.in. witaminy z grupy B, witaminy A, C, E, mikroelementy (żelazo, miedź, cynk) oraz niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Tabela 1 przedstawia wybrane składniki odżywcze wywierające korzystny wpływ na poprawę stanu skóry głowy i włosów. W poprawie kondycji skóry głowy i włosów bardzo istotne są także aminokwasy siarkowe, znajdujące się w produktach będących bogatymi źródłami białka [16, 17]. Wzmacniają one macierz włosa, chronią przed uszkodzeniami, zwiększają potencjał regeneracyjny skóry. Siarka stanowi bowiem integralny składnik kolagenu.
Witaminy z grupy B, jako niezbędne koenzymy gwarantujące prawidłowy przebieg wielu procesów metabolicznych, mają wpływ na stan skóry i błon śluzowych, są niezbędne do wzrostu włosa, umożliwiają m.in. poprzez udział w wytwarzaniu energii przyrost łodygi włosa [16, 18]. Witaminy: B1 (tiamina), B2 (ryboflawina), a także B6 (pirydoksyna) uczestniczą w metabolizmie aminokwasów stanowiących materiał budulcowy włosa. Witamina B5 (kwas pantotenowy) stymuluje keratynocyty do syntezy białka budulcowego – keratyny. Ponadto wspiera pigmentację włosów, pomaga zachować odpowiednią ich wilgotność, zdolność do absorpcji wody oraz sprężystość [19, 20]. Witamina B7 (biotyna) jest niezbędna do aktywności wielu układów enzymatycznych. Zawiera siarkę, co determinuje jej znaczenie w prawidłowym wzroście włosów oraz utrzymaniu dobrej kondycji skóry głowy. Dzięki biotynie w macierzy włosa powstają mostki disiarczkowe, będące rusztowaniem spajającym aminokwasy w obrębie łańcuchów keratyny, co wzmacnia macierz włosa, spaja łodygę włosa na całej długości oraz zwiększa odporność włosów na uszkodzenia. Ponadto biotyna reguluje metabolizm tłuszczów, zapobiegając tym samym występowaniu łojotoku oraz łupieżu, a także korzystnie wpływa na stan korzeni włosów oraz tempo ich wzrostu [11, 16, 19, 20, 21].
Witamina A (retinol) to jeden z najsilniejszych antyoksydantów. Dzięki zdolności stymulowania mieszków włosowych do wzrostu oraz modulowania składu chemicznego lipidów syntetyzowanych przez gruczoły łojowe poprawia stan skóry głowy i włosów. Ponadto witamina A korzystnie wpływa na funkcjonowanie cebulek włosowych oraz warunkuje prawidłowe rogowacenie komórek macierzy włosa, przez co włosy stają się silne i gęste. Niedobór retinolu objawia się suchością włosów, ich łamliwością i podatnością na rozdwajanie. Dodatkowo może prowadzić do nadmiernego rogowacenia naskórka, tzw. hiperkeratozy, która objawia się łuszczeniem oraz intensywnym wypadaniem włosów [11, 16, 20, 22].
Witamina C (kwas askorbinowy) jest również silnym przeciwutleniaczem, zapobiegającym szkodliwemu działaniu stresu oksydacyjnego i wolnych rodników. Dodatkowo, jako kofaktor enzymów uczestniczących w stabilizacji i krzyżowaniu włókien kolagenowych, jest niezbędna w procesie syntezy kolagenu. Niedobór witaminy C powoduje pogorszenie funkcjonowania cebulek włosowych, w których wytwarzana jest keratyna. Wówczas proces tworzenia białek keratynowych ulega zaburzeniu, co objawia się łamliwością i suchością włosów oraz powoduje rozdwajanie się ich końcówek [16, 19, 23, 24].
Witamina E (tokoferol), podobnie jak witaminy A oraz C, należy do silnych antyoksydantów. Zabezpiecza naturalne wydzieliny gruczołów łojowych przed jełczeniem i odparowywaniem wody, a w ten sposób znacząco poprawia nawilżenie skóry głowy i włosów. Tokoferol może przyspieszać podziały komórkowe macierzy włosa, dzięki czemu włosy rosną szybciej. Ponadto rozszerza naczynia krwionośne, co wpływa na lepsze odżywienie i wzmocnienie włosów [11, 16, 19].
Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny oraz enzymów odpowiadających za kondycję włosów i skóry głowy, m.in. niezbędnych do syntezy kolagenu hydroksylaz katalizujących hydroksylację reszt proliny i lizyny. Dodatkowo oddziałuje na mieszki włosowe, odgrywając ważną rolę w podziałach komórkowych, a także bierze udział w procesach regulujących pracę gruczołów łojowych. Niedobór żelaza powoduje osłabienie, a w konsekwencji nadmierne wypadanie włosów. Stają się one łamliwe i podatne na uszkodzenia [11, 16].
Miedź natomiast powoduje, że włosy mają prawidłową budowę. Jej niedobór skutkuje osłabieniem i odbarwieniem włosów oraz zaburzeniem ich struktury [25, 26].
Cynk to jeden z mikroelementów o dużym znaczeniu dla kondycji włosów i skóry głowy. Uaktywnia enzymy kontrolujące metabolizm białek, które zawierają w swojej cząsteczce wiązania dwusiarczkowe. Ponadto ma istotny wpływ na powstawanie keratyny, stanowiącej główny składnik budulcowy włosów. Niedobór cynku skutkuje nadmiernym ich wypadaniem, a także hiperkeratozą skóry głowy [11, 16, 21].
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) także odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowego stanu skóry głowy i włosów oraz poprawie ich witalności. Warunkują one prawidłową funkcję płaszcza hydrolipidowego, co umożliwia zatrzymywanie wody w głębokich warstwach naskórka i skóry właściwej. Chroni to przed odwodnieniem, przesuszeniem, nadmiernym rogowaceniem skóry głowy i łamliwością włosów. Dodatkowo posiadają właściwości przeciwzapalne, chroniąc skórę głowy przed infekcjami. NNKT oddziałują ponadto na poprawę krążenia, co poprawia odżywienie i dotlenienie włosów, wzmagając ich wzrost i hamując wypadanie. Włosy stają się gładkie, lśniące i mocniejsze [11, 27].
Pierwiastki, takie jak selen i krzem, również mają istotny udział w utrzymaniu odpowiedniej kondycji skóry głowy i włosów. Selen dzięki właściwościom przeciwutleniającym ma działanie opóźniające procesy starzenia się komórek, zapewnia włosom elastyczność i sprężystość oraz zapobiega ich wypadaniu [11, 16]. Krzem natomiast uczestniczy w biosyntezie nukleotydów DNA oraz RNA, jak również wchodzi w skład kolagenu, który warunkuje prawidłowe funkcjonowanie skóry głowy i włosów [28].
Powyższe składniki najlepiej dostarczać z dietą. W przypadku braku możliwości pokrycia zapotrzebowania można zastosować odpowiednią suplementację.
Podsumowanie
Gęste i lśniące włosy to atrybut ludzkiej estetyki. Prawidłowo skomponowane pod względem odżywczym posiłki mają elementarne znaczenie w dążeniu do posiadania zdrowych, mocnych i gęstych włosów. Wiele mówi się o pielęgnacji włosów i skóry głowy za pomocą odpowiednich preparatów do użytku zewnętrznego. Poprawę stanu włosów i skóry głowy można jednak przede wszystkim uzyskać poprzez dostarczenie do organizmu odpowiednich składników odżywczych, które istotnie wpływają na funkcjonowanie mieszków włosowych i prawidłowy cykl wzrostu włosa oraz warunkują zdrowy wygląd włosów. Prawidłowe żywienie, a także ewentualna suplementacja brakujących składników odżywczych przyczyniają się również do zapobiegania schorzeniom skóry głowy, takim jak grzybica, łuszczyca czy też hiperkeratoza.
Bibliografia
- Woźniak W. Anatomia Człowieka. Wyd. Elsevier, Wrocław 2008, 73–74.
- Gołąb B. Podstawy anatomii człowieka. PZWL, Warszawa 2008, 279–280.
- Waugh A., Grant A. Ross & Wilson Anatomia i Fizjologia Człowieka w warunkach zdrowia i choroby. Wyd. Elsevier, Wrocław 2010, 376–377.
- Kołodziejczak A. Kosmetologia. PZWL, Warszawa 2019, 66–70.
- Styczeń P. Włosom na ratunek. Art of Beauty. 2015; 2: 32–35.
- Bednarek M., Musiał C. Najczęstsze problemy pacjenta trychologicznego – choroby skóry głowy. Kosmetologia Estetyczna. 2019, 3(8), 393–396.
- Jazienicka I., Chodorowska G., Budzyńska J. Włosy – fizjologia i zaburzenia struktury, Dermatol. Estet. 2006, 2 (43), 90.
- Jagielski P., Rup E., Macura A.B., Bielecki J. Charakterystyka grzybów z rodzaju
