Dieta niskosodowa w praktyce

Sól obecna jest w niemal każdym przetworzonym produkcie spożywczym, także w słodyczach, wyrobach cukierniczych, płatkach śniadaniowych itp. W związku z powszechnością stosowania soli ryzyko jej niedoboru praktycznie nie istnieje. Ludzie ewolucyjnie nieprzystosowani do tak dużej podaży soli, prowadzący siedzący tryb życia, a zarazem nieświadomi mnogości źródeł, z których dostarczają chlorek sodu do swojego organizmu, sami inicjują jej destrukcyjny wpływ na zdrowie.

Dieta niskosodowa 

Dieta niskosodowa jest dietą o ograniczonej ilości sodu, a w praktyce opiera się ona na dwóch kluczowych zasadach: 

1. Ograniczanie ilości spożywanego sodu poprzez zaprzestanie dosalania potraw oraz unikanie produktów przetworzonych i obfitujących w sód;
2. Zwiększenie ilości spożywanych produktów i potraw zawierających potas, wapń, magnez oraz błonnik. 

Sód jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak spożywany w nadmiarze przyczynia się do rozwoju wielu schorzeń i utrudnia leczenie występujących już dolegliwości zdrowotnych. 

Cichy zabójca

Nadmiar soli w diecie prowadzi do nadciśnienia tętniczego krwi, udarów mózgu, prawdopodobnie raka przełyku, może sprzyjać rozwojowi osteoporozy, kamicy nerkowej, a także otyłości, gdyż duże spożycie sodu prowadzi do zaburzenia metabolizmu tłuszczu (potrawy słone smakują lepiej).
Sól obciąża nerki, które wraz z sodem wydalają niezbędne związki mineralne, takie jak magnez, wapń, co prowadzi do spowolnienia metabolizmu i powoduje obrzęki przez zalegającą wodę w organizmie (zwłaszcza kończyn dolnych). 
Długotrwałe spożycie nadmiaru soli jest powiązane ze zwiększoną zachorowalnością i umieralnością z powodu chorób układu krążenia. Badania pokazują, że sód uszkadza naczynia krwionośne i mięsień sercowy, niezależnie od występowania nadciśnienia tętniczego. Nadmiar sprzyja zakażeniu Helicobacter pylori, co jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworu żołądka [1].
Wskazuje się również na związek między nadmiernym spożyciem soli a upośledzeniem funkcji poznawczych (myślenia, skupiania uwagi, kontrolowania emocji itp.), co może być przyczyną rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera.

Źródła chlorku sodu

Aż 75% dobowego spożycia chlorku sodu pochodzi z soli dodanej podczas produkcji, 10% soli – z samodzielnego dosalania potraw, a 15% to sól występująca naturalnie.
W przemyśle spożywczym wykorzystywanych jest kilka odmian soli:

• kamienna – składa się głównie z chlorku sodu oraz domieszek innych pierwiastków,
• warzona – wzbogacona o substancje przeciwzbrylające oraz jod, 
• morska – naturalnie zawiera jod, lecz jego zawartość wynosi zaledwie 0,5–5 mg/kg soli,
• himalajska – posiada barwę od białej do jasnoróżowej, w zależności od zawartości żelaza, zawiera wiele składników mineralnych i pierwiastków śladowych.

Z punktu widzenia praktycznego nie ma żadnej dodatkowej korzyści zdrowotnej z używania soli innej niż kuchenna jodowana. Kolorowane i egzotyczne sole, poza tym, że są znacząco droższe, stosowane w nadmiarze mają równie niekorzystny wpływ na organizm człowieka jak sól kuchenna [2]. Ponadto konsumenci często nie zdają sobie sprawy, jak wiele dodatków do żywności, oprócz samej soli, jest źródłem sodu (tabela 1).
 

Tabela 1. Pozostałe źródła sodu

E211 benzoesan sodu	konserwy rybne, napoje gazowane
E301 askorbinian sodu	wędliny
E316 izoaskorbinian sodu	wędliny
E325 mleczan sodu	wędliny
E331 cytrynian sodu	sery topione, konserwy rybne, napoje gazowane
E401 alginian sodu	margaryny
E452 polifosforan sodu	wędliny
E621 glutaminian sodu	zupy w proszku, przyprawy
E631 inozynian sodu	zupy w proszku, przyprawy

Zgodnie z normami WHO dopuszczalne dzienne spożycie sodu wynosi 2350 mg, co w przeliczeniu na sól kuchenną wynosi niespełna 5 g – mała łyżeczka [3].
Ilość sodu Na przelicza się na zawartość soli kuchennej NaCl według wzoru: 

Ilość sodu [g] × 2,5 = ilość soli [g]

Rodzaje diet niskosodowych

Najczęściej stosowana jest dieta małosodowa, która polega na racjonalnym wyborze produktów gotowych i ograniczeniu stosowania soli w kuchni. Ma na celu zredukowanie ilości soli poniżej 3 g/dzień, mniej niż 1200 mg sodu. Produkty zalecane i przeciwwskazane prezentuje tabela 4. 
Gdy stężenie sodu we krwi znacznie przekracza normy, należy stosować bardziej restrykcyjne warianty diety bez soli:

• dietę ubogosodową – poniżej 400 mg sodu/dzień,
• ścisłą – poniżej 50 mg sodu/dzień.
   

Tabela 2. Zawartość sodu w wybranych produktach spożywczych [6]

Produkt	Sód (mg/100 g)
łosoś wędzony	1470
kabanosy	1327
salami	1307
płatki kukurydziane	1167
ser feta	1100
paluszki słone	1093
szynka wiejska	1026
ser camembert	966
chipsy	859
ser topiony	841
ogórek kwaszony	703
ser edamski	618
tuńczyk w oleju	515
kajzerki	463

Zapotrzebowanie

Dzienne zapotrzebowanie na sód jest zależne od wieku, aktywności fizycznej i temperatury otoczenia. Im większa potliwość, tym większe wydalanie sodu. Człowiek dorosły w umiarkowanym klimacie przy aktywności fizycznej niewywołującej pocenia się powinien spożywać ok. 115 mg dziennie. Osoby przebywające w podwyższonej temperaturze potrzebują ok. 1500 mg dziennie.
Normy spożycia dla populacji Polski są następujące:

• niemowlęta do szóstego miesiąca – 120 mg/dzień,
• niemowlęta do pierwszego roku – 370 mg/dzień,
• dzieci 1–3 lat – 750 mg/dzień,
• dzieci 4–6 lat – 1000 mg/dzień,
• dzieci 7–9 lat – 1200 mg/dzień,
• chłopcy i dziewczęta 10–18 lat – 1300–1500 mg/dzień,
• mężczyźni i kobiety – 1500–1200 mg/dzień,
• ciąża i laktacja – 1500 mg/dzień [4].

Dieta niskosodowa stanowi wsparcie: 
a) w leczeniu u chorych:

• na nadciśnienie tętnicze krwi i choroby układu krążenia (redukcja spożycia soli o 6 g na dobę daje możliwość uregulowania ciśnienia bez farmakoterapii bądź pozwala na istotne obniżenie dawek przyjmowanych leków, prowadzi też do zmniejszenia częstości występowania zawałów serca o 18%, a udarów mózgu o 24%) [5],
• ze schorzeniami nerek,
• z nadwagą i otyłością,
• z zaburzeniami gospodarki elektrolitowej,
• dla chorych z marskością wątroby z wodobrzuszem;

b) dla kobiet w ciąży i mających problemy z zatrzymywaniem wody w organizmie;
c) dla dzieci do trzeciego roku życia.

Produkty, jakich należy unikać (przykłady zawartości sodu w niektórych produktach prezentuje tabela 2):

• zupy i sosy w proszku,
• kostki rosołowe i gotowe mieszanki przypraw do mięs i marynat,
• słone przekąski,
• fast food,
• wędliny, podroby, kiełbasy (suche),
• konserwy mięsne,
• żółte i pleśniowe sery,
• kiszonki,
• produkty marynowane, peklowane,
• produkty wędzone,
• jedzenie garmażeryjne, stołówkowe, dania do odgrzania,
• pieczywo pszenne,
• niektóre wody mineralne/źródlane (tabela 3).
   

Tabela 3. Zawartość sodu w wybranych wodach [7]

Nazwa marki	Sód (mg/l)
Kropla Beskidu	13,3
Żywiec Zdrój	9,15
Bonaqua	20,0
Cisowianka	10,0
Multi Vita Krynica	28,0
Nałęczowianka	10,0
Wielka Pieniawa	59

 

Tabela 4. Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie niskosodowej [9]

Żywność	O niskiej zawartości sodu	O wysokiej zawartości sodu
mięso, drób, ryby, strączki, jajka, orzechy	świeże i mrożone rodzaje mięs i ryb, jajka, surowe nasiona roślin strączkowych, orzechy niesolone	wędzone, suszone, solone, puszkowane mięso i ryby, wędliny, kiełbasy, parówki, frankfurterki, g...