Zespół cieśni nadgarstka i przewlekły zespół
bólowy pleców
Zespół cieśni nadgarstka (ang. carpal tunnel syndrome; CTS) to bolesny stan spowodowany obrzękiem i stanem zapalnym nadgarstka i ścięgien palców otaczających nerw pośrodkowy. Nerw ten (zwany także kanałem nadgarstka) znajduje się po wewnętrznej stronie dłoni. Nerw pośrodkowy zapewnia zdolność odczuwania kciuka, palca wskazującego, palca długiego i części palca serdecznego. Dostarcza impuls do mięśnia idącego do kciuka. Zapalenie może być przyczyną obrzęku powodującego ucisk prowadzący do drętwienia, osłabienia i mrowienia z boku dłoni w pobliżu kciuka. Zespół cieśni nadgarstka może się pogłębić, jeśli nadgarstek jest wielokrotnie nadmiernie rozciągany. Powtarzający się ruch nadgarstka przyczynia się do powiększenia obrzęku i ucisku nerwu pośrodkowego. Może to być wynikiem ułożenia nadgarstków podczas korzystania z klawiatury lub myszy, długotrwałym narażeniem na wibracje podczas używania narzędzi ręcznych lub elektronarzędzi oraz każdego innego powtarzającego się ruchu, który nadmiernie rozciąga nadgarstek tak jak podczas pisania na klawiaturze. Kobiety są trzy razy bardziej narażone na zespół cieśni nadgarstka niż mężczyźni. Zespół cieśni nadgarstka jest najczęściej diagnozowany w wieku 30-60 lat. Niektóre stany chorobowe zwiększają ryzyko jego rozwoju, w tym cukrzyca, wysokie ciśnienie krwi, choroby tarczycy i zapalenie stawów. Czynniki związane ze stylem życia, które mogą zwiększać ryzyko zespołu cieśni nadgarstka, obejmują: palenie tytoniu, duże spożycie soli, siedzący tryb życia i wysoki wskaźnik masy ciała (BMI) [1].
POLECAMY
Przewlekły ból krzyża (ang. chronic low back pain; CLBP) definiuje się jako ból, który utrzymuje się przez 12 tygodni lub dłużej, nawet po leczeniu urazu lub pierwotnej przyczyny ostrego bólu. CLBP wpływa znacząco na wydolność funkcjonalną i aktywność zawodową. Oddziałują na niego czynniki psychologiczne takie jak stres, depresja i/lub lęk. W ostatniej dekadzie częstość występowania CLBP u dorosłych wzrosła o ponad 100% i nadal dramatycznie wzrasta w starzejącej się populacji, dotykając zarówno mężczyzn, jak i kobiety we wszystkich grupach etnicznych. Częściej występuje u kobiet oraz palaczy [2, 3].
Dieta i suplementacja
Zapalenie nie zawsze jest zjawiskiem niekorzystnym. Ostre zapalenie jest w rzeczywistości ważną odpowiedzią immunologiczną, która pomaga leczyć urazy lub zwalczać choroby. Ale przewlekłe stany zapalne występujące w zdrowych tkankach lub trwające długi czas mogą powodować uszkodzenia i przyczyniać się do wielu chorób przewlekłych, w tym raka, chorób serca, cukrzycy, choroby Alzheimera i depresji. Przewlekłe zapalenie może również odgrywać rolę w stanach, takich jak zapalenie stawów lub ból pleców. Cytokiny, które są prozapalnymi białkami, wzrosną przy nieprawidłowej diecie. Cytokina związana z bólem kanału nadgarstka to czynnik martwicy nowotworu alfa (TNFa). Ponieważ stan zapalny odgrywa tak istotną rolę w zespole cieśni nadgarstka oraz przewlekłym bólu pleców, ważne jest, by unikać pewnych pokarmów, które mogą wpływać na stan zapalny w organizmie. Do najbardziej prozapalnych składników i produktów zalicza się: cukier rafinowany, alkohol, nasycone kwasy tłuszczowe, kwasy tłuszczowe trans, białą mąkę pszenną, rafinowane węglowodany oraz nadmiar kofeiny. Alkohol i kofeina zaburzają sen, a są naukowe dowody na to, że nawet jedna nieprzespana noc przyczynia się do zaostrzenia toczących się w organizmie stanów zapalnych.
Przyczyną szkód są też wywołane niewłaściwym sposobem odżywiania niedobory składników odżywczych: witaminy D, kwasów omega-3 i różnych mikroskładników [4, 5]. Podskórny obrzęk tylnej części lędźwiowej potencjalnie wiąże się ze spożyciem soli w diecie z niespecyficznym bólem krzyża. Sól jest również czynnikiem pośredniczącym w przejściowym związku między LBP a wieloma chorobami współistniejącymi [6]. W badaniu 7686 osób dorosłych wykazano, że przestrzeganie diety z wyższą zawartością białka miało działanie ochronne na przewlekłą częstość występowania LBP. Dieta wysokobiałkowa powinna być zawsze stosowana pod kontrolą lekarza i dietetyka, łączy się bowiem z wysokim spożyciem mięsa. Ze względu na zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych i dla jeszcze lepszego efektu prewencyjnego należy uwzględniać w diecie pacjenta również roślinne źródła białka. Ponadto w cytowanym badaniu odkryto, że przestrzeganie diety o wysokiej wartości energetycznej wiązało się ze większym prawdopodobieństwem przewlekłego LBP [7].
Sposób gotowania niektórych potraw może również doprowadzić do pogłębienia się stanu zapalnego. Metaanaliza z 2017 r. opublikowana w „Scientific Reports” wykazała,że smażenie, pieczenie, grillowanie mięsa, ryb i jaj wytwarza związki zwane końcowymi produktami zaawansowanej glikacji (ang. advanced glycation end-procucts; AGE). Chociaż organizm naturalnie wytwarza AGE i znajdują się one w surowych produktach zwierzęcych, gotowanie, zwłaszcza w wysokich temperaturach, tworzy nowe AGE. Wysokie poziomy związków w tkankach i krwi mogą wywołać reakcję zapalną. Oprócz tego podejrzewa się, że te mogą odpowiadać za zwiększenie stanu zapalnego w organizmie [8].
Dieta przeciwzapalna
Badania zidentyfikowały wpływ wielu czynników dietetycznych na stres oksydacyjny. Może wynikać on z wielu procesów fizycznych i biochemicznych, w tym z promieniowania UV, palenia tytoniu i zanieczyszczenia powietrza. Wykazano, że niektóre składniki diety zarówno zwiększają ilość wolnych rodników, jak i hamują system obrony antyoksydacyjnej, prowadząc w ten sposób do zachwiania równowagi w lokalnym środowisku, co prowadzi do stresu oksydacyjnego. Diety, takie jak dieta zachodnia, charakteryzujące się zwiększonym spożyciem przetworzonych węglowodanów i tłuszczów nasyconych, zostały powiązane ze zwiększonym poposiłkowym stresem oksydacyjnym w krótkim okresie i przewlekłym podwyższeniem markerów stresu oksydacyjnego w długim okresie. W badaniu z wykorzystaniem bazy danych National Health and Nutrition Examination (NHANES) z lat 2003–2004 oceniono dietę 3966 osób za pomocą ankiety. Jej uczestnicy zostali poproszeni o przypomnienie sobie wszystkich produktów spożywczych, które zjedli w ciągu 24 godzin. Według artykułu opublikowanego w 2019 r. w „Advances in Nutrition” naukowcy wykorzystali do badań Dietary Inflammatory Index (DII), miarę opartą na prawie 2000 badaniach różnych pokarmów
i ich wpływie na różne markery stanu zapalnego. U osób, które miały najbardziej zapalną dietę, prawdopodobieństwo wystąpienia bólu krzyża było o 42% większe w porównaniu z grupą z dietą najmniej prozapalną [9]. Dieta przeciwzapalna bazuje przede wszystkim na zielonych warzywach liściastych, owocach jagodowych, pełnoziarnistych produktach zbożowych, tłustych rybach morskich oraz przyprawach [10]. Jednak w prewencji i leczeniu zespołu cieśni nadgarstka i przewlekłego bólu pleców znaczenie mają konkretne składniki diety.
Kwasy tłuszczowe omega-3 – ALA (kwas alfa liponowy)i GLA (kwas gamma-linolenowy)
Zaczerwienienie i obrzęk obszarów ciała zwykle występuje z powodu uwalniania eikozanoidów omega-6 (AA) i cytokin. Spożywanie większej ilości EPA/DHA (kwas eikozapentaenowy/ kwas dokozaheksaenowy) może zapewnić podobny efekt do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które powodują hamowanie postawania metabolitów kwasów tłuszczowych omega-6. Kwasy tłuszczowe omega-3 (EPA/ DHA 3000 mg dziennie) zmniejszają drętwienie i ból ze statystycznie istotną różnicą w leczeniu łagodnego do umiarkowanego CTS [11, 12, 13]. Dlatego też w diecie pacjenta należy uwzględnić tłuste ryby morskie (łosoś, tuńczyk, śledź, makrela, halibut, sum), olej rybi, orzechy włoskie, nasiona chia, nasiona konopne, olej rzepakowy, olej lniany, algi morskie oraz rekomendować odpowiednią suplementację. Suplementacja olejem rybim hamuje cytokiny zapalne, takie jak TNF-alfa i IL-1 beta oraz eikozanoidy prozapalne/proagregacyjne, takie jak tromboksan-2 i prostaglandyna E2. Spożywanie nadmiaru olejów z nasion będących źródłem kwasów omega-6 może mieć odwrotny skutek [11, 12, 13]. Wśród kwasów tłuszczowych właściwości przeciwzapalne wykazuje również kwas gamma-linolenowy (GLA). Bogatym źródłem GLA jest olej z wiesiołka (EPO), olej z ogórecznika, olej z czarnej porzeczki czy olej z nasion konopi. GLA powoduje wzrost wydzielania PGE1 i PGI2, poprawia ukrwienie nerwów oraz warunkuje właściwą szybkość przewodzenia impulsów elektrycznych przez neurony. Suplementacja ALA (600 mg) oraz GLA (360 mg) w badaniach przynosi korzyści w leczeniu zespołu cieśni nadgarstka oraz w przewlekłym zespole bólowym pleców [12, 14].
Antyoksydanty - honokiol
Przeciwutleniacze dietetyczne można znaleźć w szerokiej gamie dostępnych bez recepty witamin i suplementów, a także w pełnych produktach spożywczych, takich jak jagody, owoce, orzechy, czekolada, warzywa i zielona herbata. Jednak obecnie dostępne badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy przeciwutleniacze otrzymywane w diecie są metabolizowane w sposób, który uzupełnia wrodzony system obrony antyoksydacyjnej organizmu, a tym samym minimalizuje stres oksydacyjny [15]. Honokiol jest bioaktywnym produktem naturalnym uzyskanym z wielu gatunków drzew rodzaju Magnolia spp. Ten obiecujący związek bioaktywny wykazuje szeroki zakres aktywności terapeutycznych i biologicznych, właściwości neuroprotekcyjne, przeciwskurczowe, przeciwdepresyjne, przeciwnowotworowe, przeciwzakrzepowe, przeciwdrobnoustrojowe, przeciwbólowe i przede wszystkim przeciwzapalne. Niektóre z jego mechanizmów wykazujących działanie farmakologiczne obejmują apoptozę chorych komórek, zmniejszenie ekspresji wadliwych białek, takich jak P-glikoproteiny, hamowanie stresu oksydacyjnego oraz supresję cytokin prozapalnych (TNF-α, IL-10 i IL-6). Dodatkowo honokiol w badaniach wykazuje zdolność do zmniejszania objawów depresji oraz poprawy snu [16, 17].
Witaminy z grupy B
Witaminy z grupy B, a zwłaszcza B1, B2, B5, B6 i B12 pomagają w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Podawanie witaminy B6 pacjentom z łagodnym do umiarkowanego CTS w dawce 120 mg/dobę nie wywołuje szkodliwych skutków ubocznych i łagodzi wiele objawów klinicznych, obejmujących nasilenie bólu, drętwienie rąk, osłabienie rąk, mrowienie dłoni oraz niezdarność w posługiwaniu się przedmiotami [18]. Witamina B6 zmniejsza średnie opóźnienie czuciowe nerwu pośrodkowego, zwiększa średnią amplitudę czuciową nerwu pośrodkowego i prędkość przewodzenia nerwu pośrodkowego [18]. Przegląd badań klinicznych z zastosowaniem większych, farmaceutycznych dawek witaminy B12 (> 100 μg/dawkę) w leczeniu bólu wykazał wiele korzystnych efektów, w tym regenerację nerwów i hamowanie enzymów cyklooksygenazy i innych szlaków sygnalizacji bólu również w obrębie krzyża [19].
Przyprawy
Przyprawy i zioła mają silne działanie przeciwzapalne. Zwłaszcza po zjedzeniu czosnku i kurkumy ilość markerów zapalnych we krwi (m.in. białka CRP) wyraźnie spada. Podobnie działają też goździki, imbir, cynamon, oregano, szałwia, majeranek, pieprz cayenne. Związki zawarte w przyprawach, np. kurkumina, mogą być przyjmowane w postaci suplementów. Doustna suplementacja kwasem alfa-liponowym, fitosomem kurkuminy i witaminami z grupy B dwa razy dziennie,zarówno przed, jak i po operacji, jest bezpieczna i skuteczna u pacjentów z CTS, u których zaplanowano chirurgiczne odbarczenie nerwu pośrodkowego [20].
Podsumowanie
Związane z pracą przeciążenia w postaci zespołu cieśni nadgarstka, przewlekłych nieswoistych bólów pleców, a także smartfonowej epidemii - smartfonowy kciuk, łokieć selfie oraz SMS-owa szyja - dotyczą coraz większego odsetka populacji. Wciąż zbyt mało pacjentów oraz dietetyków zdaje sobie sprawę z roli diety przeciwzapalnej i odpowiedniej suplementacji w leczeniu tych schorzeń. Niezbędne jest wprowadzenie w diecie wytycznych dotyczących stosowania produktów przeciwzapalnych oraz regularnej suplementacji głównie antyoksydantów, w tym nowego w świecie dietetyki honokiolu.
Bibliografia
1. Gać P. Neurologiczne choroby zawodowe w Polsce. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka,
2011, 7/8, s. 20–23.
2. Domżał T.M. Przewlekłe nieswoiste bóle krzyża – stara dolegliwość czy nowa choroba
neurologiczna? Pol Przegl Neurol, 2007, 3(4), s. 216–227.
3. Allegri M., Montella S., Salici F. Mechanisms of low back pain: a guide for diagnosis and
therapy. F1000Research, 2016, 5.
4. Hébert J.R., Shivappa N., Wirth M.D. Perspective: The dietary inflammatory index (DII)
– Lessons learned, improvements made, and future directions. Adv Nutr, 2019 Mar, 10(2),
s. 185–195.
5. Wenjie G., Jie L., Yudong G. Case-control study on individual risk factors of carpal tunnel
syndrome. Exp Ther Med, 2018 Mar, 15(3), s. 2761–2766.
6. Brown R.B. Non-specific low back pain, dietary salt intake, and posterior lumbar subcutaneous
edema, Int J Environ Res Public Health, 2022 Aug, 19(15), s. 9158.
7. Pasdar Y., Hamzeh B., Karimi S. Major dietary patterns in relation to chronic low back
pain, a cross-sectional study from RaNCD cohort. , 2022, 21, s. 28.
8. Baye E., Kiriakova V., Uribarri J. Consumption of diets with low advanced glycation end
products improves cardiometabolic parameters: meta-analysis of randomised controlled
trials. Scientific Reports, 2017, 7, s. 2266.
9. Enrico V.T., Mugford G., Gao Z., et al., Dietary Inflammatory Index and Low Back Pain
in an adult population of the US, https://www.rehabmedicine.pitt.edu/sites/default/files/
enrico.pdf
10. Janice K. Kiecolt-glaser stress, food, and inflammation: psychoneuroimmunology and
nutrition at the cutting edge. Psychosom Med, 2010 May, 72(4), s. 365–369.
11. Paecharoen S., Wongsuphasawat K., Tantiyavarong P. Efficacy of omega-3 fatty acids in the
treatment of carpal tunnel syndrome: A randomized double-blind controlled trial. J Med
Assoc Thai, 2020, 103(2), s. 106–14.
12. DiGeronimo G., Caccese A.F., Caruso L., Soldati A. Treatment of carpal tunnel syndrome
with alpha-lipoic acid. Eur Rev Med Pharmacol Sci, 2009 Mar–Apr, 13(2), s. 133–9.
13. DiNicolantonio J.J., O’Keefe JH. Importance of maintaining a low omega–6/ omega–3 ratio
for reducing inflammation. Open Heart, 2018, 5, e00094.
14. Ranieri M., Sciuscio M., Cortese A.M. et al. The use and alpha-lipoic acid (ALA), gamma
linolenic acid (GLA) and rehabilitation in the treatment of back pain: effect on health-related
quality of life. International Journal of Immunopathology and Pharmacology, 2009,
22(3_suppl), s. 45–50.
15. Kaushik A.S., Strath L.J., Sorge R.E. Dietary interventions for treatment of chronic pain:
oxidative stress and inflammation. Pain and Therapy, 2020, 9, s. 487–498.
16. Rauf A., Olatunde A., Honokiol M.I. A review of its pharmacological potential and therapeutic
insights. Phytomedicine, 2021 Sep, 90, s. 153647.
17. Woodbury A., Ping Yu S., Ling W. Neuro-modulating effects of honokiol: A review. Front
Neurol, 2013, 4, s. 130.
18. Talebi M., Andalib S., Bakhti S. Effect of vitamin B6 on clinical symptoms and electrodiagnostic
results of patients with carpal tunnel syndrome. Adv Pharm Bull, 2013 Dec, 3(2),
s. 283–288.
19. Buesing Scott., Costa M., Schilling J.M. Vitamin B12 as a treatment for pain. Pain Physician,
2019 Jan, 22(1), E45–E52.
20. Pajardi G., Bortot P., Ponti V. Clinical usefulness of oral supplementation with alpha-lipoic
acid, curcumin phytosome, and B-group vitamins in patients with carpal tunnel syndrome
undergoing surgical treatment. Evid Based Complement Alternat Med, 2014, s. 891310.
