Zaparcia czynnościowe – kompleksowe podejście dietetyczno-farmakologiczne w praktyce klinicznej

Wprowadzenie

Zaparcia należą do najczęściej zgłaszanych dolegliwości przewodu pokarmowego w praktyce klinicznej i mają charakter wieloczynnikowy. Zgodnie z Kryteriami rzymskimi IV przewlekłe zaparcie rozpoznaje się, gdy objawy utrzymują się przez co najmniej 3 miesiące i obejmują m.in. uczucie niepełnego wypróżnienia, nadmierne parcie, twardy stolec, wypróżnienia rzadsze niż 3 razy w tygodniu lub konieczność manualnej manipulacji w celu ewakuacji stolca podczas co najmniej 25% defekacji [1]. W krajach rozwiniętych problem ten dotyczy nawet 20% populacji, ze szczególnym nasileniem u kobiet, osób starszych oraz pacjentów z niską aktywnością fizyczną [2, 3]. U podstaw zaparć leżą czynniki dietetyczne (niska podaż błonnika i wody), styl życia (siedzenie, brak ruchu), zaburzenia psychosomatyczne (lęk, depresja) oraz wtórne przyczyny, w tym leki (opioidy, antycholinergiki), choroby neurologiczne czy endokrynologiczne [4]. Zaparcia wpływają negatywnie nie tylko na komfort życia, ale także mogą prowadzić do powikłań, takich jak hemoroidy, szczeliny odbytu, a w przypadkach przewlekłych – nawet do wtórnych atonii jelit [5].

Etiopatogeneza i czynniki ryzyka zaparć

Etiologia zaparć jest zróżnicowana i obejmuje zarówno pierwotne (czynnościowe), jak i wtórne przyczyny. Najczęściej mamy do czynienia z zaparciami czynnościowymi, wynikającymi z nieprawidłowego stylu życia i diety. Niska podaż błonnika pokarmowego, szczególnie frakcji rozpuszczalnych (takich jak pektyny, beta-glukany czy śluzy roślinne), istotnie wpływa na objętość stolca i jego konsystencję, a tym samym na rytm wypróżnień. W badaniu przeprowadzonym przez Eswarana i wsp. wykazano, że pacjenci z przewlekłymi zaparciami spożywali średnio o 40% mniej błonnika w porównaniu z osobami zdrowymi [6]. Równocześnie niski poziom nawodnienia dodatkowo nasila retencję wody w okrężnicy, prowadząc do twardych stolców i trudności w defekacji. U osób starszych, które często przyjmują niewystarczającą ilość płynów, zjawisko to występuje szczególnie często [7].
Ważnym czynnikiem ryzyka jest także ograniczona aktywność fizyczna. Pasaż jelitowy ulega spowolnieniu przy długotrwałym siedzącym trybie życia, co zostało potwierdzone w badaniach obserwacyjnych obejmujących osoby hospitalizowane oraz przebywające w domach opieki [8]. Zaburzenia osi jelitowo-mózgowej, w tym przewlekły stres, depresja i stany lękowe, również odgrywają rolę w patogenezie zaparć poprzez wpływ na motorykę przewodu pokarmowego i modulację układu autonomicznego [9].
Zaparcia wtórne mogą być także wynikiem zaburzeń metabolicznych i endokrynologicznych, takich jak niedoczynność tarczycy, hiperkalcemia, cukrzyca, a także chorób neurologicznych...