Suplementacja diety dla kobiet ciężarnych i starających się o ciążę

Suplementacja polecana przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników dla kobiet, które starają się zajść w ciążę i przygotowują się do ciąży Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) uznaje, że stosowanie suplementów w celu uzupełnienia zwyczajowej diety nie jest rekomendowane w populacji zdrowych kobiet, jeżeli nie występują u nich potwierdzone w badaniach laboratoryjnych niedobory [3]. Wyjątek stanowi żelazo, kwas foliowy, witamina D, kwas dokozaheksaenowy (DHA) oraz jod, którymi dodatkowa suplementacja według PTGiP może być przydatna w określonych sytuacjach.

Żelazo

W ciąży wzrasta zapotrzebowanie kobiety na żelazo, co jest związane m.in. ze wzrostem płodu i łożyska [10]. Wyniki badań w Polsce wykazały niedoborowe spożycie żelaza w populacji młodych kobiet, a nawet u co drugiej ciężarnej diagnozowano jego niedobór [6, 7]. Podobne wyniki uzyskano w badaniu u kobiet z innych krajów europejskich [9]. Dlatego zaleca się wyrównanie jego stężenia w surowicy krwi jeszcze przed zajściem w ciążę. Niedostateczna podaż żelaza w ciąży może prowadzić do rozwoju niedokrwistości, którą według WHO można zdiagnozować, gdy stężenie hemoglobiny w surowicy krwi wynosi poniżej 11 mg/dl oraz występuje obniżone stężenie ferrytyny. Anemia u kobiety ciężarnej może zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu oraz wiązać się z niższą masą urodzeniową i zaburzeniami rozwoju poznawczego noworodka [8, 11]. 

W sytuacji gdy u kobiety przed 16. tygodniem ciąży występuje anemia z niedoboru żelaza, PTGiP rekomenduje, by zastosować suplementację w niskich dawkach, ponieważ nadmiar żelaza może zwiększać ryzyko rozwoju insulinooporności, cukrzycy ciążowej lub cukrzycy typu 2. Rekomenduje również suplementację żelazem w dawce poniżej 30 mg/dzień u kobiet po 16. tygodniu ciąży, u których nie występuje niedokrwistość, ale stężenie ferrytyny wynosi poniżej 60 µg/l, ponieważ według niektórych badań naukowych stężenie ferrytyny w granicach 60–70 µg/l może zmniejszać ryzyko rozwoju anemii [3]. 

Kwas foliowy

Zapotrzebowanie na kwas foliowy jest zależne od wieku oraz stanu fizjologicznego organizmu i wzrasta u kobiet ciężarnych. Jego niedobór w okresie przedkoncepcyjnym oraz w pierwszych etapach ciąży może prowadzić do rozwoju wad cewy nerwowej, serca oraz układu moczowego u płodu. Z kolei jego właściwa podaż może zmniejszać ryzyko rozwoju niedokrwistości megaloblastycznej, zakrzepicy, stanu przedrzucawkowego i poronienia u kobiet ciężarnych [8]. Niedobór kwasu foliowego można zdiagnozować, gdy jego stężenie w surowicy krwi wynosi poniżej 3 ng/ml [5]. PTGiP zaleca, by kobiety planujące ciążę stosowały dietę bogatą w foliany oraz dodatkowo suplementowały ją kwasem foliowym w dawce 0,4 mg/dzień okres co najmniej 12 tygodni przed koncepcją [16]. Z kolei u kobiet ciężarnych w pierwszym trymestrze zaleca się suplementację w dawce 0,4–0,8 mg/dzień, a powyżej 12. tygodnia ciąży zaleca się zwiększenie dawki do 0,6–0,8 mg dziennie, pod warunkiem że nie występuje zwiększone ryzyko wad cewy nerwowej. U kobiet, które urodziły wcześniej dziecko z wadami ośrodkowego układu nerwowego, zaleca się przyjmowanie 4 mg kwasu foliowego na dobę na minimum cztery tygodnie przed planowaną ciążą oraz przez pierwsze 12 tygodni ciąży, a następnie zmniejszenie dawki tak jak w populacji ogólnej [3]. 

Witamina D

Witamina D jest niezbędna do prawidłowego wchłaniania wapnia oraz mineralizacji kości kobiety ciężarnej oraz płodu. Ponadto może odgrywać ważną rolę w procesie rozwoju łożyska oraz utrzymaniu właściwej masy urodzeniowej noworodka [1]. Niektóre badania wskazują, że niedobór witaminy D u kobiety ciężarnej może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem astmy dziecięcej, świszczącego oddechu, infekcji dróg oddechowych, alergicznego nieżytu nosa i egzemy u dziecka [12, 13]. Ponadto odpowiednie stężenie witaminy D u kobiety w ciąży zmniejsza u niej ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego oraz bakteryjnego zapalenia pochwy, które może przyczyniać się do powikłań ciąży [16]. PTGiP zaleca suplementację diety witaminą D w ilości 1500–2000 IU/dzień u kobiet w ciąży, które nie cierpią na jej niedobór, a ich wskaźnik masy ciała (BMI) jest prawidłowy. Z kolei u kobiet z BMI powyżej 30 kg/m2 rekomenduje się zwiększenie dawki witaminy D do 4000 IU/dzień. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się jednak dostosowanie dawki do jej stężenia w surowicy krwi, co można ocenić poprzez zbadanie 25(OH)D3 [3]. 

Za niedobór witaminy D uznaje się stężenia w surowicy krwi poniżej 20–30 ng/ml [5]. 

DHA

Kwas dokozaheksaenowy w ciąży jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu – zapewnia właściwą ostrość wzroku i prawidłowy rozwój psychomotoryczny. Ponadto odpowiednia podaż kwasów tłuszczowych omega-3 zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu oraz okołoporodowej śmierci noworodków [5]. Może również wpływać na zmniejszenie ryzyka rozwoju alergii u dziecka [14]. Wyniki badań w Polsce przeprowadzone u 100 ciężarnych kobiet wykazały, że 92% z nich dostarcza mniej niż 200 mg DHA na dobę, co jest uznane za niewystarczające spożycie [15]. PTGiP rekomenduje suplementację DHA u wszystkich kobiet ciężarnych w dawce minimum 200 mg/dzień, przy czym u kobiet ciężarnych oraz planujących ciążę, które spożywają małe ilości ryb lub owoców morza, można rozważyć włączenie wyższych dawek kwasu dokozaheksaenowego. U kobiet w ciąży, u których występuje znaczne ryzyko przedwczesnego porodu, zaleca się suplementację DHA w ilości 1000 mg dziennie [3]. 

Jod

Jod to kolejny niezwykle istotny składnik mineralny, który odgrywa ważną rolę w okresie ciąży. Zapotrzebowanie na niego wzrasta, co wynika z konieczności zabezpieczenia potrzeb rosnącego płodu oraz wyrównania zwiększonego wydalania jodu z moczem u kobiet ciężarnych. Niedobór jodu może prowadzić do trwałego uszkodzenia mózgu, zaburzeń rozwoju psychomotorycznego oraz sprzyjać rozwojowi niedoczynności tarczycy u płodu [1, 5]. Z kolei niedoczynność tarczycy u kobiety ciężarnej wynikająca z niedoboru jodu może zwiększać ryzyko poronienia lub przedwczesnego porodu [4]. PTGiP zaleca suplementację diety jodem u wszystkich ciężarnych, u których nie występują zaburzenia pracy tarczycy w ilości 150–200 µg/dzień, natomiast u kobiet zmagających się z chorobami tarczycy rekomenduje się włączenie suplementacji w zależności od stężenia hormonów tarczycy oraz przeciwciał przeciwtarczycowych [3]. 

Tabela 1 przedstawia podsumowanie oraz wykaz innych składników diety niezbędnych dla kobiet będących w ciąży oraz w okresie przedkoncepcyjnym. 

Tabela 1. Składniki diety szczególnie istotne dla kobiet ciężarnych i planujących ciążę [4]

Składniki aktywne wspierające płodność – suplementy „specjalizujące się” we wzmacnianiu jakości komórek jajowych

Suplementacja w okresie ciąży i starań o ciążę odgrywa istotną rolę, jednak jak wskazują prace naukowe – może być także pomocna jako wsparcie kobiecej płodności. Według statystyk niepłodność dotyczy obecnie ok. 10–16% osób w wieku rozrodczym, a w Polsce problem ten dotyka nawet ok. miliona par [17]. 

Za jeden z ważniejszych czynników związanych z płodnością kobiet uznaje się jakość oocytów (komórek dających początek komórce jajowej) [20]. Jak się okazuje, niektóre suplementy diety mogą wpływać na wzmocnienie jakości komórek jajowych. W badaniu dotyczącym zapłodnienia in vitro u 40 kobiet stwierdzono, że te, które przed leczeniem otrzymywały suplement kwasu foliowego, miały lepszą jakość i wyższy stopień dojrzałych oocytów w porównaniu z kobietami, które nie otrzymywały kwasu foliowego [19]. Podobne wnioski zauważono w badaniu na temat skuteczności mio-inozytolu u pacjentek poddawanych indukcji owulacji, w którym wykazano, że suplementacja nim może wywierać korzystny wpływ na zwiększenie klinicznego wskaźnika ciąż u niepłodnych kobiet oraz poprawę jakości zarodków i oocytów [18]. Prace naukowe zarówno na modelu ludzkim, jak i zwierzęcym, wykazały, że suplementacja diety DHA również może zwiększać jakość oocytów oraz rezerwę jajnikową [21]. 

Odkrycia te są obiecujące, jednak jak wskazują badacze, uzasadnione są dalsze badania w tym temacie i z pewnością będzie ich z biegiem lat przybywać. 

Podsumowanie

Suplementy diety mogą wspierać organizm kobiety w okresie przedkoncepcyjnym oraz już w trakcie ciąży, jednak należy mieć na uwadze, by stosować je jako uzupełnienie, a nie zastępstwo zdrowej diety. Ponadto warto wybierać preparaty dobrej jakości pochodzące z zaufanych źródeł, posiadające rekomendacje ekspertów, oraz zawsze stosować je pod okiem lekarza prowadzącego. 

Bibliografia

1. Smoter K., Bomba-Opoń D., Wielgoś M. Żywienie ciężarnych i kobiet karmiących piersią a zdrowie dzieci. Medycyna Praktyczna. 2017; 63–66. 
2. Wendołowicz A., Stefańska E., Ostrowska L. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu. 2014; 20(3): 341–345.
3. Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P. i wsp. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2020; 5(4): 170–181.
4. Poręba R., Drews K., Karowicz-Bilińska A. i wsp. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witaminami i mikroelementami podczas ciąży. Ginekologia Polska. 2011; 7(82): 550–553.
5. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp. (red.) Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. 2020; 101–294.
6. Skolmowska D., Głąbska D. Analysis of Heme and Non-Heme Iron Intake and Iron Dietary Sources in Adolescent Menstruating Females in a National Polish Sample. Nutrients. 2019; 11(5): 1049. 
7. Dębski R., Hus I., Kotarski J. i wsp. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie profilaktyki niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza niską dawką żelaza hemowego u kobiet – stan wiedzy na 2013 rok. Ginekologia Polska. 2014; 1(85): 74–78. 
8. Makowska-Donajska M., Hirnle L. Suplementacja witaminami i składnikami mineralnymi podczas ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2017; 2(4): 166–172. 
9. Milman N., Taylor C.L., Merkel J. i wsp. Iron status in pregnant women and women of reproductive age in Europe. The American Journal of Clinical Nutrition. 2017; 106(6): 1655S–1662S. 
10. Breymann C., Milman N., Mezzacasa A. i wsp. Ferric carboxymaltose vs. oral iron in the treatment of pregnant women with iron deficiency anemia: an international, open-label, randomized controlled trial (FER-ASAP). Journal of Perinatal Medicine. 2016; 45(4): 443–453. 
11. Vázquez L., Arija V., Aranda N. i wsp. The Effectiveness of Different Doses of Iron Supplementation and the Prenatal Determinants of Maternal Iron Status in Pregnant Spanish Women: ECLIPSES Study. Nutrients. 2019; 11(10): 2418.
12. Pilz S., Zittermann A., Obeid R. i wsp. The Role of Vitamin D in Fertility and during Pregnancy and Lactation: A Review of Clinical Data. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2018; 15(10): 2241.
13. Hornsby E., Pfeffer P., Laranjo N. i wsp. Vitamin D supplementation during pregnancy: Effect on the neonatal immune system in a randomized controlled trial. Biologics and immunotherapy. 2018; 141(1): 269–278.
14. Pozostałe pozycje dostępne u autorki.
15. Furuhjelm C., Warstedt K., Fagerås M. i wsp. Allergic disease in infants up to 2 years of age in relation to plasma omega-3 fatty acids and maternal fish oil supplementation in pregnancy and lactation. Pediatric Allergy and Immunology. 2011; 22 : 505–514.
16. Wierzejska R., Jarosz M., Wojda W. i wsp. Dietary intake of DHA during pregnancy: a significant gap between the actual intake and current nutritional recommendations. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny. 2018; 69(4): 381–386.
17. Bomba-Opoń D., Hirnle L., Kalinka J. i wsp. Suplementacja folianami w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2017; 2(5): 210–214. 
18. Łukaszuk K., Kozioł K., Jakiel G. i wsp. Diagnostyka i leczenie niepłodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP). Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2018; 3(3): 112–140. 
19. Zheng X., Lin D., Zhang Y. i wsp. Inositol supplement improves clinical pregnancy rate in infertile women undergoing ovulation induction for ICSI or IVF-ET. Medicine (Baltimore). 2017; 96(49): e8842. 
20. Szymański W., Kazdepka-Ziemińska A. Effect of homocysteine concentration in follicular fluid on a degree of oocyte maturity. Ginekologia Polska. 2003; 74(10): 1392–6.
21. Politano C.A., López-Berroa J. Omega-3 Fatty Acids and Fecundation, Pregnancy and Breastfeeding. Revista Brasileira de Ginecologia e Obstetrícia. 2020; 42(3): 160–164.
22. Gaskins A.J., Chavarro J.E. Diet and Fertility: A Review. American Journal of Obstetrics & Gynecology. 2018; 218(4): 379–389.