Spożywanie restrykcyjne pokarmów u osób stosujących dietę ubogoenergetyczną.

Świadomość społeczeństwa dotycząca choroby rozwija się bardzo powoli i często jest ona budowana na błędnych przekonaniach nie informacjach potwierdzonych naukowo [2]. Sytuację utrudnia także fakt, że człowiek spożywa pokarm nie tylko z perspektywy biologicznej z powodu dostarczenia do organizmu niezbędnej energii oraz z potrzeby odżywczej, czyli dostarczania do organizmu związków egzogennych na przykład aminokwasów egzogennych. Pokarm oprócz funkcji biologicznych pełni także funkcje psychologiczne. Funkcje jedzenia to także zaspokajanie potrzeby smaku, jedzenie często sprawiać przyjemność, pełni funkcję towarzyską, integruje rodzinę, stanowi element tradycji (potrawy wigilijne), religii, jest ważnym elementem uroczystości, czasami może być czynnikiem zmniejszającym napięcie nerwowe [3].

Nie wszystkie psychologiczne funkcje pokarmu można określić jako pozytywne, wiele z nich przyczynia się do wzrostu masy ciała. W związku z tym podstawą wydaje się być wykształcenie umiejętności odróżniania stanów głodu od zwyczajnej chęci psychologicznej przyjęcia pokarmu. Odróżnienie tych dwóch sytuacji jest istotnym elementem samokontroli.Ważnym elementem świadomości pacjenta w tej sytuacji jest jego deklaracja. Gdy podczas spożywania pokarmów informujemy, że jesteśmy głodni, przekładamy odpowiedzialność na potrzeby biologiczne. Jeśli informujemy, o spożyciu potraw z innych powodów to wykształcamy w sobie odpowiedzialność za rodzaj spożywanych produktów żywnościowych [4].

Ważną rolę w wyborze pokarmu ma zmysł smaku. Wrodzone preferencje smakowe człowiek wykazuje dla potraw tłustych i słodkich, upodobania kulinarne także bardzo mocno są związane z kulturą, w której wzrastamy. Skłonność do wyborów żywieniowych opartych wyłącznie na walorach smakowych ma dużą zależność z otyłością [4]. 

Psychologia już od dawna zajmuje się poznaniem aspektów przyczyniających się do wzrostu masy ciała. Jedną z pierwszych teorii była teoria Schachtera mówiąca o tym, że osoby otyłe spożywają pokarm, gdy działają na nie bodźce zewnętrzne (zapach, barwa pokarmu, pora dnia) a osoby szczupłe, gdy działają na nie bodźce wewnętrzne (skurcz żołądka, uczucie głodu, hipoglikemia) [5]. Natomiast teoria progowa głodu, jedzenia i otyłości Polivy i Hermana zakłada, że podstawą fizjologiczną kontrującą jaką ilość pokarmu jesteśmy w stanie spożyć jest strefa między dwoma punktami głodu i sytości. Jeśli przekroczymy ją, czyli spożywamy pokarm podczas uczucia głodu przekraczamy fizjologiczne normy. Badacze odkryli, że osoby odchudzające się kierując się wyłącznie restrykcjami żywieniowymi często nadmiernie myślą o jedzeniu i jeśli spożyją potrawę niewskazaną w diecie odczuwają duże poczucie winy. Polivy i Herman opracowali skalę, która ocenia czy dana osoba spożywa pokarm restrykcyjnie, im wyższy wynik testu tym spożycie pokarmu u danej osoby jest bardziej restrykcyjne (Tabela I) [5]. Wyżej cytowani badacze wykazali, że osoby odchudzające się bardzo często działają według zasady „wszystko albo nic”. Gdy stosują się do zasad żywieniowych wynikających z diety redukują masę ciała, ale gdy tylko dojdzie u nich choćby do małego odstępstwa od diety i spożycia niewskazanego produktu spożywczego na przykład czegoś słodkiego, uważają, że całe starania dietetyczne są już nieistotne i zaczynają spożywać bardzo duże ilości produktów bogatoenergetycznych i rezygnują z procesu redukcji masy ciała [6].

Dlatego bardzo ważne jest uświadamianie pacjentom zasadności zasad racjonalnego żywienia i komponowanie jadłospisów dla osób odchudzających się racjonalnie, nie stosując szerokich restrykcji i ograniczaniu znacznej liczby produktów spożywczych. Wszystkie ograniczenia należy wprowadzać stopniowo oraz wprowadzać do diety zdrowe zamienniki produktów o wysokiej wartości energetycznej, uczyć pacjentów na przykład jak upiec dietetyczne ciasto, jak zrobić niskoenergetyczny sos do sałatki, aby nie czuli dużego ograniczenia [7].

Tabela I. Skala jedzenia restrykcyjnego - opracowanie własne na podstawie [5]

1. Morawska E, Kulczycka K, Stychno E, Grochowski L, Kosicka B. Czynniki motywujące osoby otyłe w procesie odchudzania. ProblHigEpidemiol 2015, 96 (1): 293-297.
2. Romnowska-Tołłoczko A, Kałwa M. Oddziaływania psychologiczne w kompleksowej terapii nadwagi. ProblHigEpidemiol 2014, 95 (2): 209- 214.
3. Rozin P. The selection of food by rats, humans and otheranimals. W: J Rosenblatt, R.A. Hinde, E. Show (red.), Advance in the study behawior (t.6, s.21-76). New York: Academic Press 1976.
4. Schachter S. Emotion, obesity and crime. New York: Academic Press 1971.
5. Polivy J, Herman CP. Breaking the diet habit: The naturalweightalternative. New York: Basic Books 1983.
6. Hout GC, Oudheusden J, Heck GL. Psychological profile of the morbidlyobese. ObesSurg 2004, 14 (5): 579-588.
7. Bąk-Sosnowska M. Między ciałem a umysłem. Otyłość i odchudzanie się w ujęciu integracyjnym. Wydawnictwo Impuls, Kraków 2009.