Niedożywienie zgodnie z obiegową opinią kojarzone jest głównie z niedoborową masą ciała, zaburzeniami odżywiania oraz niskokaloryczną dietą. Należy jednak pamiętać, że niedożywienie może mieć również charakter jakościowy i wynikać z niedoboru konkretnego składnika odżywczego. Fakt prawidłowej masy ciała, a nawet jej nadmiaru nie świadczy o optymalnym stanie odżywienia. Osoba otyła również może borykać się z niedoborami na poziomie organizmu, czego odzwierciedleniem jest przykładowo niedokrwistość z niedoboru żelaza. Stan odżywienia to stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego sposobu żywienia, przebiegu procesów trawienia, wchłaniania oraz wpływu na te procesy czynników patologicznych. W celu utrzymania zdrowia niezbędne jest dostarczenie wszystkich egzogennych składników odżywczych w codziennym jadłospisie. Niespełnienie powyższego warunku i obecność stanów chorobowych czy zespołu złego wchłaniania prowadzą nieuchronnie do rozwoju szeregu niedoborów pokarmowych.
Niedobory pokarmowe, nazywane czasem „ukrytym głodem”, urastają do rangi globalnej epidemii i stanowią spore wyzwanie dla przedstawicieli zdrowia publicznego. Szacuje się, że aż dwa biliony ludzi na świecie doświadcza niedoborów pokarmowych dotyczących głównie: żelaza, cynku, kwasu foliowego czy witaminy A [1]. Warto mieć na uwadze, że niedobory pokarmowe przez długi czas mogą pozostać nierozpoznane z uwagi na ich utajony przebieg. Opóźnia to, a jednocześnie utrudnia podjęcie decyzji o odpowiednim wsparciu żywieniowym czy suplementacji diety deficytowym składnikiem [2]. Dlatego istotne jest bilansowanie codziennej diety nie tylko w kontekście podaży makroskładników, ale również mikroskładników, takich jak żelazo, wapń, magnez czy selen. W celu rozpoznania niedoborów pokarmowych przydatne mogą okazać się testy biochemiczne oceniające w surowicy krwi stężenie prealbumin, białka wiążącego retinol, całkowitej liczby limfocytów oraz wskaźników wysycenia organizmu witaminami i składnikami mineralnymi [2]. Ponadto niezwykle istotna jest diagnostyka niedoborów pokarmowych w grupach szczególnie wrażliwych. Mowa tutaj o kobietach w ciąży, u których zapotrzebowanie tkanek na składniki odżywcze znacząco wzrasta, co ma związek z dynamicznie rozwijającym się płodem i tkankami matczynymi. Kolejną grupą są dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrostu i rozwoju psychofizycznego oraz osoby w wieku podeszłym, u których z uwagi na zaawansowane procesy inwolucji starczej duże znaczenie przypisuje się prawidłowej podaży kluczowych makro- i mikroskładników [3]. Nie należy również zapominać o chorobach przewodu pokarmowego, które w istotny sposób determinują wchłanianie i biodostępność składników. W grupie ryzyka są pacjenci z chorobą trzewną (celiakią), nieswoistymi chorobami zapalnymi
jelit, chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, pacjenci po zabiegach bariatrycznych czy z zespołem złego wchłaniania, np. w wyniku popromiennego zapalenia jelit.
Warto przyjrzeć się bliżej manifestacjom klinicznym poszczególnych niedoborów pokarmowych (tabela 1).
POLECAMY
Tabela 1. Niedobory pokarmowe – diagnostyka i objawy kliniczne [4]
| Niedobór | Diagnostyka w surowicy krwi | Objawy kliniczne |
| żelazo | ferrytyna < 15 μg/l | niedokrwistość mikrocytarna, zapalenie języka, zapalenie kącików ust, koilonychia (tzw. palce łyżeczkowate – charakterystyczne wgłębienie w płytce paznokciowej) |
| wapń | skorygowany wapń < 2,2 mmol/l | objaw Chvostka (skurcz mięśni twarzy), objaw Trousseau (charakterystyczny skurcz kończyny górnej), tężyczka, osłabienie, miopatia proksymalna i parestezja okolicy ust |
| magnez | magnez < 0,7 mmol/l | miopatia |
| fosforany | fosforany < 0,8 mmol/l | miopatia proksymalna |
| miedź | aktywność fosfatazy nadtlenkowej krwinek czerwonych | osteoporoza, niedokrwistość (hipochromiczna), leukopenia |
| cynk | cynk < 6 μmol/l | łuszczycopodobna czerwona wysypka, jadłowstręt, depresja, biegunka, kandydoza, zaburzenie percepcji smaku |
| selen | aktywność peroksydazy glutationu | niewydolność serca |
| witamina C | – | słabe gojenie się ran, przerost dziąseł i krwawienie oraz wylewy krwawe okołomieszkowe |
| kwas foliowy | kwas foliowy < 120 ng/l | niedokrwistość makrocytarna |
| witamina B12 | witamina B12 < 150 ng/l | bolesna neuropatia, ataksja, słaba propriocepcja i niedokrwistość makrocytarna |
| tiamina (witamina B1) | transketolaza krwinek czerwonych | oftalmoplegia (zniesienie czynności mięśni gałki ocznej), ataksja, neuropatia, splątanie, psychoza, niewydolność serca | ...
