Histamina – mediator o wielu obliczach

Wprowadzenie

Histamina należy do grupy amin biogennych, niezbędnych w organizmie człowieka. Mimo że histamina występuje w organizmie w niewielkich ilościach, jej znaczenie w wielu procesach fizjologicznych jest bardzo istotne.

Organizm wytwarza histaminę, na drodze dekarboksylacji, z histydyny, aminokwasu egzogennego występującego w większości białek. Może też powstawać z aminokwasów aromatycznych. Jednocześnie histaminę przyjmujemy w pokarmach. Niektóre substancje mogą nasilać wydzielanie histaminy lub zmniejszyć aktywność enzymu ją rozkładającego. Histamina powstaje w różnych tkankach lub jest wychwytywana z krwiobiegu, a następnie magazynowana w komórkach. Głównym magazynem histaminy w organizmie człowieka są komórki tuczne oraz komórki zasadochłonne (bazofile), a w mniejszych ilościach również w makrofagach, płytkach krwi i limfocytach.

Mimo że histamina występuje w organizmie w niewielkich ilościach, jej znaczenie w organizmie ludzkim jest bardzo istotne. Jest uwalniana z komórek przy udziale wielu czynników w związku z jej rolą w organizmie [1, 2]. 

Rola i różne oblicza histaminy

Histamina pełni wiele funkcji w organizmie, jest neuroprzekaźnikiem, ma wpływ na układ endokrynologiczny i immunologiczny. Najważniejszą funkcją, jaką pełni histamina w naszym organizmie, jest funkcja ochronna. Histamina odpowiada za wzrost tempa gojenia się ran, różnicowanie i podział komórek, np. tkanki łącznej, oraz jest istotna dla prawidłowego rozwoju płodu. Co więcej, korzystnie wpływa na napięcie mięśni gładkich, w oskrzelach, żołądku, jelitach i macicy oraz bierze udział w wydzielaniu hormonalnym przedniego płata przysadki czy pobudzaniu wydzielania soku żołądkowego [1, 2, 4].

Z drugiej strony, histamina jest głównym mediatorem reakcji alergicznych, w tym anafilaksji związanej z alergią IgE-zależną. Uwalnia się przy degranulacji komórek tucznych, czyli ziarnistości, z komórek biorących udział w zwalczaniu alergenów. Sygnałem aktywującym jest połączenie się receptorów komórek tucznych z kompleksem przeciwciało IgE i antygen. Uwolnienie dużej ilości histaminy powoduje rozszerzenie naczyń i zwiększenie przepuszczalności ich ścian, woda przedostaje się do osocza i przestrzeni okołonaczyniowej, co powoduje zaczerwienienie skóry i obrzęk. Następnie rozwija się stan zapalny w celu zwalczenia alergenu lub patogenu. Histamina jest też wydzielania niezależnie od IgE pod wpływem niektórych cytokin, np. IL-3, IL-33, toksyn, ligandów TLR (patogenów, np. bakteryjnych) oraz innych czynników fizycznych i chemicznych, np. alkoholu czy leków [3, 4].

Histamina wiąże się ze swoistymi receptorami (H1-H4) w wielu tkankach. Receptory H1 zlokalizowane są w naczyniach krwionośnych, mięśniach gładkich, sercu, w układzie oddechowym, w limfocytach i komórkach dendrytycznych, hepatocytach oraz w ośrodkowym układzie nerwowym. Jego pobudzenie wywołuje skurcz mięśni, rozszerzenie naczyń i zwiększenie ich przepuszczalności oraz wydzielanie śluzu. Odpowiada za efekt alergiczny, czyli swędzenie, ból, stan zapalny, skurcze mięśni oskrzeli i regulację temperatury ciała. Pobudzenie H1R wspiera różnicowanie limfocytów Th1, natomiast H2R hamuje proliferację limfocytów Th1 i Th2 oraz wspomaga ekspansję limfocytów regulatorowych [5]. Receptory H2 znajdują się na powierzchni komórek w żołądku, sercu, macicy. Odpowiada za przyspieszenie bicia serca, wydzielanie soków żołądkowych i śluzu oskrzelowego. Receptory H3 posiadają komórki nerwowe w drogach oddechowych, przewodzie pokarmowym i ośrodkowym układzie nerwowym. H3 regulują uwalnianie histaminy w nerwach i przekazywanie impulsów między komórkami układu nerwowego. Receptor H4 znajduje się w komórkach szpiku kostnego, śledzionie, grasicy, głównie na powierzchni białych krwinek (Treg, NK, komórkach dendrytycznych i eozynofilach). Odpowiada za regulację funkcjonowania układu odpornościowego, w tym aktywację lub inhibicję wymienionych komórek odpornościowych [3, 4]. W mózgu histamina była dotychczas postrzegana jako neuroprzekaźnik, ale nowe dowody potwierdzają jej udział w modulowaniu wrodzonej odpowiedzi immunologicznej. Histamina moduluje uwalnianie mediatorów stanu zapalnego, a mianowicie tlenku azotu, cytokin i chemokin, przez komórki mikrogleju i komórki układu immunologicznego, co sprzyja śmierci neuronów dopaminergicznych. Jej plejotropowe działanie, od neuroprzekaźnictwa po stany zapalne, potwierdza jej kluczowy udział w szerokiej gamie czynności fizjologicznych mózgu, a także w patogenezie kilku chorób neurodegeneracyjnych (stwardnieniu rozsianym, chorobie Alzheimera) [6]. Badania te mogą pomóc odnaleźć nowe zastosowania farmakologiczne histaminy i/lub leków przeciwhistaminowych, szczególnie w kontekście również choroby Parkinsona [6].

Tabela 1. Produkty bogate w histaminę i stymulujące uwolnienie histaminy [11]

Produkty bogate w histaminę	Produkty stymulujące uwalnianie histaminy
alkohole (wino, piwo, szampan)	alkohole (wino, piwo)
mleko i przetwory mleczne	fermentowane produkty mleczne (jogurty, kefiry, maślanka, kwaśne mleko)
sery (twarde i półtwarde, pleśniowe, topione)	niektóre zioła (rumianek, szałwia, bratek, kora wierzby, mięta, lipa, owoc dzikiej róży)
niektóre warzywa (pomidor, kapusta, szpinak, sałata, bakłażan, groch, fasola, soczewica, bób)	niektóre warzywa (ziemniak, pomidor, ogórek, groch, rzodkiewka, cukinia, por, kukurydza, marchewka, burak, szpinak, seler, papryka, sałata)
warzywa konserwowe i kiszone	warzywa kiszone, grzyby (pieczarki)
niektóre owoce (truskawki, maliny, jagody, śliwki, winogrona, ananasy, cytrusy, awokado, banany, czereśnie)	niektóre owoce (truskawki, jeżyny, jagody, porzeczki, daktyle, kiwi, jabłka, śliwki, wiśnie, banany, arbuzy, melony, cytrusy, ananasy, morele, brzoskwinie, winogrona)
owoce suszone, kandyzowane i konserwowe (rodzynki)	owoce suszone, kandyzowane i konserwowe (śliwki, morele, daktyle, rodzynki, figi)
napoje (kawa, herbata, soki warzywne, coca-cola)	soki owocowe i warzywne, napoje gazowane
słodycze (nugat, czekolada, marcepan, marmolada)	słodycze i przekąski (karmel, nugat, czekolada, gumy do żucia, miód)
ocet i jego przetwory (majonez, keczup)	ocet i jego przetwory (majonez, keczup)
produkty zbożowe i na bazie drożdży	produkty zbożowe, nasiona i orzechy (soja, orzechy ziemne, migdały)
czerwone mięso i wysokoprzetworzone wędliny (salami, peperoni), podroby, konserwy	konserwy mięsne, pasztety
ryby, w tym marynowane i wędzone, konserwy rybne, owoce morza (makrela, sardynki, śledzie, tuńczyk, kawior, małże, ostrygi, kraby)	ryby marynowane, solone i wędzone
niektóre przyprawy (curry)	niektóre przyprawy (cynamon, curry, pieprz, oregano, papryka, kminek, bazylia, liść, laurowy, ziele angielskie, rozmaryn, estragon, gałka muszkatołowa)
grzyby	dodatki spożywcze (barwniki, konserwanty, przeciwutleniacze, substancje, wzmacniające smak)

Tabela 2. Inhibitory enzymu DAO [12–14]

Grupa leków	Substancje lecznicze
antyarytmiczne	chinidyna, propafenon, werapamil
antybiotyki	cefuroksym, izoniazyd, doksycyklina, kwas klawulonowy
bronchodylatacyjne	aminofilina, teofilina
mukolityki	acetylocysteina, ambroksol
przeciwwymiotne	metoklopramid, prometazyna
psychiatryczne	amitryptylina, diazepam, inhibitory MAOA, haloperidol
zwiotczające	alkuronium, pankuronium, Dtubokuraryna
inne	akryflawina, chlorochina, cimetydyna, dihydralazyna, estrogeny, furosemid, metamizol

Nietolerancja histaminy

Regulacja stężenia histaminy w organizmie jest możliwa dzięki dwóm enzymom: diaminooksydazie (DAO) oraz N-metylotransferazie histaminowej. Podstawowym enzymem eliminującym nagromadzoną zewnątrzkomórkowo histaminę jest DAO. Enzym ten występuje w strukturach pęcherzykowych w nabłonku i odpowiada za wychwyt histaminy z pożywienia, działanie drugiego, czyli N-metylotransferazy histaminowej, nie wychodzi poza komórkę [1, 2]. Najwyższa aktywność DAO została zaobserwowana w jelicie cienkim, okrężnicy i nerkach. Reakcja nadwrażliwości na histaminę jest związana z niedoborem DAO lub jej zmniejszoną reaktywnością, wynikaj...