Gazy jelitowe: dyskretne i ulotne problemy w gastroenterologii (cz. 1)

Wstęp

Przewód pokarmowy człowieka zawiera średnio do 200 ml gazu, natomiast dzienna ewakuacja gazów jelitowych wynosi średnio 600–700 ml. Wynika to m.in. z tego, że zdrowy człowiek wydala gazy około 14 razy na dobę, najczęściej po posiłkach. Przyjmuje się, że ilość oddanych gazów w epizodach wydalania mniejsza niż 25 na dzień jest normą. Podstawowymi składnikami gazów jelitowych są następujące substancje: amoniak, tlen, tlenek węgla, wodór i metan. Gazy produkowane są na drodze fermentacji bakteryjnej (w jelicie grubym) niestrawionych resztek pokarmowych oraz endogennych glikoprotein (wodór, metan, tlenek węgla). Podane substancje stanowią około 74% składu oddawanych gazów. Zapach gazów koreluje ze stężeniem siarkowodoru. Innymi substancjami w gazach jelitowych zawierającymi siarkę są: metanotriol oraz siarczek dimetylu. Mężczyźni produkują więcej jelitowych gazów zapachowych niż kobiety [1, 2, 3].

Pacjenci z chorobami czynnościowymi przewodu pokarmowego, takimi jak zespół jelita nadwrażliwego (ZJN) i inne podobne choroby (czynnościowe bóle brzucha, migrena brzuszna itd.) wiążą ich objawy z występowaniem gazów jelitowych. Ponieważ pacjenci są często przekonani, że ich interpretacja doznań jest właściwa i prawdziwa, lekarze mają w tych przypadkach niewiele argumentów, aby zweryfikować takie stanowisko. Dotyczy to zwłaszcza fazy wstępnej choroby czynnościowej. Na tym etapie potwierdzenie lub wykluczenie związku przyczynowo-skutkowego jest niezwykle ważne, by nie rozwinęły się objawy choroby psycho-somatycznej. Istnieje wtedy zagrożenie, że gaz jelitowy stać się może w zrozumieniu pacjentów, a niekiedy i lekarzy – mitem, który jest „czynnikiem spustowym” rozwoju objawów tzw. choroby w chorobie [2, 4, 5].

Epidemiologia

Termin „wzdęcie” użyty został po raz pierwszy przez W.C. Alvareza z Kliniki Mayo w 1949 r. u pacjentki z problemami psychologicznymi. W USA około 15–30% populacji stwierdza, że ma własne doświadczenia z wzdęciami. Podobne dane pochodzą z Azji, co może dowodzić, że częstość występowania wzdęć jest niezależna od rasy. W grupie pacjentów z ZJN typowe objawy wzdęciowe występują częściej u kobiet niż u mężczyzn. Jednym z mechanizmów tłumaczących tę różnicę mogą być zmiany hormonalne podczas cyklu menstruacyjnego. U osób otyłych częściej stwierdza się także objawy bólów brzucha i wzdęć. U pacjentów z ZJN wzdęcie jest drugim co do częstości (poza bólem brzucha) zgłaszanym objawem. W niektórych obserwacjach wzdęcie zgłaszało aż 90% pacjentów z ZJN. Takie same zależności stwierdzano u pacjentów z ZJN w postaci zaparciowej. Inne obserwacje amerykańskie podają, że około 65% pacjentów zgłaszających wzdęcia określa je jako średnie do ciężkich, zaś u 54% występuje obniżenie aktywności życiowej w czasie ich występowania. Donoszono, że około 43% pacjentów ze wzdęciami pobiera kierunkowe leczenie albo zgłasza taką potrzebę [6, 7]. Rozdęcie, wzdęcie i odczucie przepełnienia gazem jelit wpływają zdecydowanie negatywnie na jakość życia. Uważa się, że te objawy są postrzegane aż przez 96% pacjentów z ZJN, zaś 20–30% osób z grupy nieskarżącej się na dolegliwości (czyli zdrowych) także od czasu do czasu je zgłasza. Z osób skarżących się na wzdęcia i rozdęcia 50% w badaniach psychologicznych wskazuje na bardzo znaczne upośledzenie jakości życia [6, 7]. 

Gazy jelitowe a ich związek z typowymi objawami klinicznymi w chorobach czynnościowych przewodu pokarmowego

Badania dynamiczne oceny gazów jelitowych (w zakresie składu, sposobu i miejsc powstawania, mechanizmów transportu w przewodzie pokarmowym) wykazały, że istnienie odpowiednio zmienionej funkcji w zakresie motoryki jelitowej wymaga poszerzenia. Dotyczy to także innych badań w zakresie patofizjologicznych mechanizmów z obrębu ściany przewodu pokarmowego, drażnionego od strony światła przez znajdujący się w nim gaz jelitowy. Badania te powinny skutkować także identyfikacją obiektywnych markerów (znaczników), nastawionych na możliwie skuteczne i szybkie wykrywanie zmian w obrębie wszystkich odcinków przewodu pokarmowego oraz ułatwiających właściwy dobór...