Diagnostyka laboratoryjna w pediatrii – zakresy wartości referencyjnych wybranych składników krwi

Badania laboratoryjne wykonywane u dzieci często charakteryzują się odmiennością diagnostyczną i interpretacyjną w porównaniu z badaniami u osób dorosłych. Każda grupa wiekowa stanowi odrębny problem kliniczny i laboratoryjny. Rozwój fizjologiczny, sposób odżywiania, okresy intensywnego wzrostu, okres dojrzewania płciowego to duże wyzwanie dla laboratoriów medycznych, a interpretacja wyników badań laboratoryjnych u noworodków, niemowląt i dzieci starszych powinna uwzględniać zmiany związane z rozwojem dziecka. 
Badania u dzieci zdrowych nie są powszechnie wykonywane w laboratoriach medycznych. Nadal dla wielu parametrów trudne jest ustalenie wartości prawidłowych w podziale na wąskie grupy wiekowe i płeć, szczególnie dla dzieci do czwartego roku życia. Wymagałoby to pobrania materiału, w tym często krwi żylnej, co wiąże się z wieloma problemami etycznymi i prawnymi. Pozostaje także niepewność, czy wiek chronologiczny dziecka jest właściwym punktem odniesienia przy wyborze wartości prawidłowych.

Tabela 1. Zakresy wartości prawidłowych morfologii krwi obwodowej w okresie od urodzenia do wieku dorosłego
(według D. Provan i wsp., Hematologia kliniczna, PZWL 2006)

U dwudniowego dziecka urodzonego przedwcześnie i dwudniowego dziecka urodzonego o czasie wartości referencyjne wielu badań mogą być całkowicie odmienne. Wiele składników oznaczanych we krwi obwodowej ulega wahaniom na skutek stresu porodowego. Przykładem może być wyższe stężenie białka ostrej fazy CRP u dzieci urodzonych naturalnie w porównaniu z dziećmi urodzonymi przez cesarskie cięcie. 
Badania laboratoryjne u dzieci często są wykonywane w mniejszej objętości materiału biologicznego (krew, surowica, osocze). Szczególnie dotyczy to noworodków, w tym wcześniaków o niskiej wadze urodzeniowej. Niektóre badania wykonuje się wyłącznie na potrzeby oddziałów neonatologicznych i niemowlęcych lub oddziałów specjalistycznych, w tym onkologii dziecięcej. 
Często dla rodziców dużym problemem jest pobranie próbki moczu u małego dziecka. Dzieci wydalają znacznie mniejsze objętości moczu niż osoby dorosłe. Prawidłowa objętość u osoby dorosłej to ok. 1,5 l na dobę. Noworodek wydala do 400 ml moczu na dobę, a dziecko do piątego roku życia – średnio do 700 ml moczu. Sprawia to określone trudności w pozyskaniu próbki (u małych dzieci pomocne są specjalne woreczki możliwe do zakupienia w aptece, inne dla dziewczynek i dla chłopców), a tym samym wykonywanie badań w laboratorium. Szczególnie jeżeli badania należy wykonać w moczu z dobowej zbiórki. 
Ze względu na ograniczenia tego artykułu omówię różnice wartości prawidłowych wieku dziecięcego dla najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych. Należy pamiętać, że wartości referencyjne są uzależnione od metody i/lub analizatora i w zależności od laboratorium mogą się różnić.

Morfologia krwi obwodowej

Tabela 2. Zakresy wartości referencyjnych cholesterolu całkowitego i cholesterolu HDL w zależności od wieku (według A. Dembińska-Kieć i wsp., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner 2017)

W pierwszych tygodniach życia hemoglobina i hematokryt są wyższe niż w późniejszym okresie życia. Jest to efekt warunków życia płodowego i niedotlenienia, a tym samym zwiększonej syntezy erytropoetyny wpływającej na większą syntezę hemoglobiny. Dziecko rodzi się z nadkrwistością i stan ten wyrównuje się samoistnie w ciągu pierwszych trzech miesięcy życia. Wówczas stwierdza się niedokrwistość w porównaniu z wartościami u osób dorosłych. Krwinki dziecka zwykle są większe (makrocytoza). Cecha ta zanika po sześciu miesiącach życia, wówczas gdy hemoglobinę płodową HbF zastępuje hemoglobina A. W momencie urodzenia dziecka HbF stanowi 75% całkowitej hemoglobiny, w piątym miesiącu życia – 10%, w pierwszym roku – 2% i poniżej 1% w okresie późniejszym. Do okresu pokwitania utrzymują się także niższe poziomy hemoglobiny.
Dodatkowo do 12. miesiąca życia zwykle jest obniżony poziom żelaza, które jest zużywane przez powiększone krwinki, a ponadto jego podaż w pokarmach jest zbyt mała. Dolna granica wartości dla ferrytyny w pierwszym roku życia stanowi 50% dolnej granicy dla 12. roku życia.
Najważniejsze różnice dotyczą procentowego udziału krwinek białych. U niemowląt i małych dzieci (do czwartego roku życia) jest więcej limfocytów niż granulocytów.
Liczba płytek krwi w dolnych zakresach wartości prawidłowych jest podobna jak u osób dorosłych – większą zmienność obserwuje się w zakresie górnej granicy. Znaczący spadek liczby płytek krwi występuje od czwartego roku życia do końca okresu dzieciństwa.

Białko całkowite i albuminy

Poziom białka całkowitego zależy od stężeń poszczególnych frakcji białkowych. W związku z przesunięciem płynów, głównie osocza, w pierwszych dniach życia dziecka wartość białka jest niższa niż u dzieci starszych i dorosłych. Wpływa na to także niski poziom albumin związany z niedojrzałością wątroby i niską syntezą oraz spadający poziom gamma-globulin jako efekt wyczerpywania się przeciwciał matczynych i rozpoczęcia produkcji przeciwciał przez dziecko. 

Bilirubina całkowita

W wyniku nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych, nieefektywnej erytropoezy i ze względu na niedojrzałość komórki wątrobowej następuje nieprawidłowy metabolizm bilirubiny. Efektem tego jest fizjologic...