Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) – zapobiegać czy leczyć?

Zespół jelita drażliwego (ZJN, ang. IBS)

Zespół jelita nadwrażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS) został sklasyfikowany w IV Kryteriach Rzymskich w kategorii C1 i należy do najczęstszych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Choroby czynnościowe jelit to przewlekłe zaburzenia przewodu pokarmowego, których objawami są bóle brzucha, wzdęcia i/lub zaburzenia oddawania stolca, czyli biegunka, zaparcia lub występowanie obu dolegliwości [1]. 
Zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba czynnościowa, której objawem dominującym są nawracające bóle brzucha mające związek z defekacją lub ze zmianą częstości wypróżnień i/lub konsystencji stolców.

Przyczyny 

Przyczyna IBS pozostaje na chwilę obecną nieznana. Postuluje się, że w jego rozwoju uczestniczą różnorodne czynniki, m.in. [3]: 

• nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego, 
• nadwrażliwość trzewna, 
• dysbioza jelitowa, 
• zaburzenia na osi mózg–jelito, 
• czynniki genetyczne, 
• czynniki środowiskowe, 
• czynniki psychologiczne.

Obraz kliniczny 

Wyróżnia się cztery główne podtypy IBS [1]: 

• IBS z dominującym zaparciem (IBS-C), 
• IBS z dominującą biegunką (IBS-D), 
• IBS ze zmiennym rytmem wypróżnień (IBS-M),
• niesklasyfikowana postać (IBS-U).

Poza dolegliwościami bólowymi i zmianą częstości wypróżnień u chorych często przejściowo występują również: 

• wzdęcia brzucha,
• zmiana konsystencji stolca, 
• nagląca potrzeba oddania stolca, 
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• wydalanie śluzu. 

W sposób ciągły występuje ból w jamie brzusznej kwalifikowany jako „czynnościowy ból brzucha” [5]. U chorych z IBS dość często występują objawy spoza układu pokarmowego, takie jak: senność, bóle głowy i pleców w odcinku lędźwiowym, częste i naglące oddawanie moczu, u kobiet mogą występować również zaburzenia miesiączkowania [3].

Powikłania

Zespół jelita nadwrażliwego w istotny sposób obniża komfort życia chorych, nie ma jednak wpływu na czas przeżycia ani nie wiąże się z groźnymi powikłaniami. Metody leczenia należy więc nakierować na usuwanie uciążliwych dolegliwości, gwarantując przy tym wysoki poziom bezpieczeństwa pacjentów [6].

Diagnostyka/kryteria rozpoznania 

Aktualnie do rozpoznania IBS obowiązują IV Kryteria Rzymskie, które podają, że jeżeli w ciągu ostatnich trzech miesięcy przez co najmniej jeden dzień w tygodniu występował ból brzucha związany z defekacją wraz ze zmianą konsystencji stolca i/lub ze zmianą częstości wypróżnień (wystarczą dwa z tych kryteriów), to można rozpoznać zespół jelita nadwrażliwego [7]. Jednocześnie należy jednoznacznie wykluczyć istnienie objawów alarmowych (rys. 1), które mogą świadczyć o patologii organicznej (rak jelita grubego, nieswoista choroba zapalna jelita, powikłania choroby uchyłkowej, celiakia i inne) [8]. 
Objawy alarmujące wymagające diagnostyki w kierunku choroby organicznej: 

• wystąpienie dolegliwości ≥ 50. r.ż. (bez wcześniej wykonywanej kolonoskopii), 
• nasilone lub narastające progresywnie objawy,
• niezamierzona utrata masy ciała,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• anemia z niedoborem żelaza,
• gorączka,
• objawy występujące nocą,
• obciążenie rodzinne (celiakia, rak jelita grubego).
   

Badaniami, o które najczęściej poszerza się diagnostykę, są [9]: 

• morfologia krwi obwodowej, 
• białko C-reaktywne (C-reactive protein, CRP), 
• tyreotropina (thyroid-stimulating hormone, TSH), 
• badanie kalprotektyny, 
• oznaczanie przeciwciał niezbędnych do diagnostyki celiakii oraz USG jamy brzusznej.

Panel badań dodatkowych może obejmować również:

• badanie nadwrażliwości pokarmowych, 
• wodorowy test oddechowy w kierunku SIBO, 
• badanie kału w kierunku obecności krwi utajonej czy pasożytów w kale. 

U pacjentów po 50. r.ż. może być również wskazanie do wykonania kolonoskopii.
Niektórzy autorzy zalecają także przeprowadzanie badań psychologicznych u pacjentów z objawami zespołu jelita nadwrażliwego, twierdząc, iż każdy plan diagnostyczny oraz strategia lecznicza powinny uwzględniać możliwe czynniki psychospołeczne mające wpływ na ten zespół chorobowy [8].

Leczenie 

Nie istnieje gwarancja skutecznego i trwałego wyleczenia IBS. Choroba ta ma charakter przewlekły, a jej objawy mogą utrzymywać się latami, jednak u około 10% pacjentów pozostających w rocznej obserwacji objawy ustępują samoistnie i mogą ponownie nie powrócić [8]. Głównymi metodami leczniczymi są modyfikacje dietetyczne i farmakoterapia (ukierunkowane na niwelowanie objawów) oraz psychoterapia [8]. 

Probiotykoterapia w IBS

Doniesienia dotyczące stosowania probiotykoterapii w zespole jelita drażliwego są niejednoznaczne, a poziom rekomendacji waha się od jej braku (AGA 2021) [10, 11], poprzez warunkową (CAG 2019) [12], aż do rekomendacji silnej (JSGE 2021) [13]. Zgodnie z Rekomendacjami diagnostyczno-terapeutycznymi w zespole jelita nadwrażliwego Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dla redukcji objawów IBS zaleca się stosowanie przede wszystkim szczepów bądź mieszanek szczepów, które zostały przebadane pod kątem skuteczności [14]. 
Poniżej przedstawiono probiotyki (monoszczepy oraz mieszanki), które wykazują prawdopodobny korzystny wpływ na objawy IBS [14]: 
Monoszczepy:

• Bifidobacterium bifidum MIMBb75
• Bifidobacterium infantis 35624
• Bifidobacterium lactis
• Escherichia coli DSM17252
• Lactobacillus acidophilus SDC 2012, 2013
• Lacidobacillus plantarum 299v

Mieszanki:

• preparat złożony: Lactobacillus rhamnosus NCIMB 30174, L. plantarum NCIMB 30173, L. acidofilus NCIMB oraz Enterococcus faecium NCIMB 30176,
• preparat złożony: Lactobacillus animalis subsp. lactis BB-12, L. acidophilus LA-5, L. delbrueckii subsp. bulgaricus LBY-27 oraz Streptococcus thermophilus STY-31; Bifidobacterium animalis DN-173 010 w sfermentowanym mleku (razem ze Streptococcus thermophilus i Lactobacillus bulgaricus),
• preparat złożony: Lactobacillus rhamnosus GG, L. rhamnosus LC705, Propionibacterium freudenreichii subsp. shermanii JS DSM 7067 oraz Bifidobacterium animalis subsp. lactis Bb12 DSM 15954,
• preparat złożony: Pediococcus acidilactici CECT 7483, Lactobacillus plantarum CECT 7484 oraz L. plantarum CECT 7485,
• preparat złożony: Streptococcus thermophilus DSM24731, Bifidobacterium longum DSM24736, Bifidobacterium breve DSM24732, Bifidobacterium infantis DSM24737, Lactobacillus acidophilus DSM24735, Lactobacillus plantarum DSM24730, Lactobacillus paracasei DSM24733 oraz Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus DSM24734.

Ze względu na nieprecyzyjne wciąż doniesienia i rekomendacje dotyczące probiotykoterapii w IBS przed jej wdrożeniem u pacjenta warto rozważyć potencjalne, istotne działania niepożądane, jak m.in. posocznicę.

 R e k l a m a

Bibliografia

1. Lacy B.E., Mearin F., Chang L. et al. Bowel disorders. Gastroenterology, 2016, 150(6), 1393–1407.
2. Adrych K., Rydzewska G. Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego. Varia Medica, 2020, 4(1), 52–59. 
3. Simrén M., Barbara G., Flint H.J. et al. Rome Foundation Committee. Intestinal microbiota in functional bowel disorders: a Rome foundation report. Gut, 2013, 62(1), 159–176.
4. Bixquert J.M. Treatment of irritable bowel syndrome with probiotics. An etiopathogenic approach at last? Rev Esp Enferm Dig, 2009, 101, 553–564.
5. Longstreth G.F., Thompson W.G., Chey W.D. et al. Functional bowel disorders. Gastroenterology, 2006, 130, 1480–1491.
6. Żelowski A., Wojtuń S., Gil J. et al. Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia. Pediatr Med Rodz, 2013, 9(3), 250–255.
7. Simren M., Palsson O.S., Whitehead W.E. Update on Rome IV Criteria for Colorectal Disorders: Implications for Clinical Practice. Curr Gastroenterol Rep, 2017, 19(4), 15.
8. Skrzydło-Radomańska B., Rosołowski M. Zespół jelita nadwrażliwego [w:] Skrzydło-Radomańska B. (red.). Schematy postępowania w wybranych chorobach gastroenterologicznych. Medical Education, Warszawa 2020, 73–88.
9. Jadallah K.A., Khader Y.S. Celiac disease in patients with presumed irritable bowel syndrome: a case-finding study. World J Gastroenterol, 2009, 15, 5321–5325.
10. Su G.L., Ko C.W., Bercik P. et al. AGA Clinical Practice Guidelines on the role of probiotics in the management of gastrointestinal disorders. Gastroenterology, 2020, 159, 697–705. 
11. Bruffaerts R., Mortier P., Kiekens G. et al. AGA technical review. Physiol Behav, 2017, 176, 139–48.
12. Moayyedi P., Andrews C.N., MacQueen G. et al. Canadian Association of Gastroenterology Clinical Practice Guideline for the Management of Irritable Bowel Syndrome (IBS). J Canad Assoc Gastroenterol, 2019, 2, 6–29.
13. Fukudo S., Okumura T., Inamori M. et al. Evidence-based clinical practice guidelines for irritable bowel syndrome 2020. J Gastroenterol, 2021, 56, 193–217.
14. Pietrzak A., Skrzydło-Radomańska B., Mulak A. et al. Guidelines on the management of irritable bowel syndrome. Gastroenterology Rev, 2018, 13(4), 167–196. doi: https://doi.org/10.5114/pg.2018.78343.