Colostrum – właściwości i możliwości zastosowania

Siara (młodziwo, colostrum), pierwsza wydzielina gruczołów mlecznych ssaków (1.–5. dnia laktacji), różniąca się zdecydowanie od mleka przejściowego i dojrzałego o kaloryczności 58 kcal/l00 ml, 5,3 g/100 ml laktozy i 2,3 g białka.
Składniki siary można podzielić na odżywcze i troficzne (czynniki wzrostu). Poza tym obecne w niej są również elementy immunomodulacyjne w postaci immunoglobulin (Ig), albumin, globulin oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i K).
Spośród immunoglobulin znajdują się: IgA – chroniąca przed kolonizacją błon śluzowych przez drobnoustroje, IgG – neutralizująca toksyny oraz patogeny, IgM – niszcząca bakterie oraz IgE i IgD – o działaniu przeciwwirusowym. Inne istotne to:

• kolostrynina – peptyd bogaty w prolinę (PRP – proline-rich polipeptydes) – wykazuje terapeutyczne działanie w chorobach neurodegeneracyjnych, zakażeniach wirusowych, alergiach, astmie i chorobach autoimmunologicznych; 
• laktoferyna (LF) – białko wiążące i przenoszące żelazo, zdolne do zwalczania bakterii i wirusów, o właściwościach przeciwzapalnych, przeciwnowotworowych i immunomodulacyjnych; 
• laktoperoksydaza (LP) – enzym wspierający układ immunologiczny. Działanie polega na utlenianiu substratów organicznych w obecności nadtlenku wodoru, w wyniku czego powstają związki o działaniu bakteriobójczym; 
• lizozym – podobnie jak laktoperoksydaza, jest enzymem antybakteryjnym – rozkłada ścianę komórkową patogenów.

Colostrum wpływa na:

1. Stymulację rozwoju i modulację działania układu odpornościowego (w tym wytworzenie obronności wobec mikroorganizmów patogennych oraz rozwój tolerancji na alergeny środowiskowe, również zawarte w pokarmie).
2. Rozwój, dojrzewanie i ochronę enterocytów przewodu pokarmowego w zakresie trawienia i wchłaniania, wspomaganie aktywności tkanki limfatycznej jelita (ang. gut-associated lymphoid tissue – GALT), która stanowi niezwykle istotny składnik ogólnoustrojowego systemu odpornościowego błon śluzowych (ang. mucosa-associated lymphoid tissue – MALT), działanie którego warunkuje odpowiedź immunologiczną.
3. Utrzymanie integralności tkanek przewodu pokarmowego, co chroni przed zespołem jelita przesiąkliwego (ang. leaky gut syndrome). Wynika to z właściwości przeciwbakteryjnych, zdolności neutralizacji toksyn przeciwzapalnych regeneracyjnych nabłonka jelitowego [1, 2, 3, 4].

Integralność bariery jelitowej zapewniają m.in. korzystne szczepy bakterii bytujących w przewodzie pokarmowym. Równowaga bakteryjna w jelitach jest gwarantem szczelnego przylegania do siebie komórek nabłonka dzięki wytworzonym połączeniom typu ścisłego (tight junction) i stymulacji syntezy białek tworzących te połączenia. Zniszczona warstwa śluzu umożliwia kontakt bakterii z powierzchnią nabłonka. Wszystkie czynniki naruszające homeostazę GALT mogą powodować uwalnianie mediatorów zapalnych, wpływać na czynność skurczową mięśniówki gładkiej, indukować zmiany w neuronach przewodu pokarmowego i w konsekwencji oddziaływać na odległe od miejsca zapalenia odcinki przewodu pokarmowego, co wyraża się bogatą symptomatologią kliniczną.
Działania prowadzące do uszczelnienia bariery jelitowej i odbudowa prawidłowej warstwy śluzu izoluje bakterie jelitowe od komórek nabłonkowych, umożliwia selektywny transport wybranych jonów i małych cząsteczek, ale hamuje pasaż dużych molekuł, antygenów i innych białek do krwiobiegu. Wzmocnienie bariery jelitowej powoduje mniejsze przenikanie bakterii (translokację) i ich szkodliwych metabolitów do krwiobiegu. Colostrum pomaga zmniejszyć objawy zespołu nieszczelnego jelita, przez które duże lub tylko częściowo strawione białka pokarmowe przenikają do organizmu, wywołując reakcję 
zapalną [4]. 
Właściwości przeciwzapalne; hamowanie działania cytokin prozapalnych, m.in.: INF-γ, TNF-α, IL-1β, IL-2, IL-6, zwiększanie liczby komórek NK na poziomie komórkowym, przyspieszanie dojrzewania komórek wielojądrzastych we krwi i indukowanie fagocytozy. LF siary chroni przed translokacją bakterii jelitowych i rozwojem bakteriemii oraz endotoksemii [5, 6]. 
Mechanizm działania przeciwbakteryjnego LF polega m.in. na degradacji adhezyn fimbrialnych oraz enzymów bakteryjnych niszczących IgA: 

• działanie bakteriostatyczne – hamowanie rozwoju bakterii poprzez wiązanie kationów Fe3+, co powoduje brak ich dostępu w środowisku bytowania bakterii;
• działanie bakteriobójcze – zabijanie bakterii poprzez bezpośrednie oddziaływanie na ścianę komórkową [7]. 
• mechanizm działania p/wirusowego nie został dotychczas wyjaśniony. Podkreśla się hamujący wpływ LF głównie na początkowe etapy zakażenia wirusowego, adsorpcję i wnikanie wirusa do komórek. Wynika to z zachodzącej interakcji LF zarówno z wirusami, jak i z ich receptorami na powierzchni komórek docelowych [8]. 

Poprzez zdolność do wiązania z komórkami układu immunologicznego LF stymuluje przekaźnictwo międzykomórkowe, które prowadzi do aktywacji, różnicowania i proliferacji komórek układu immunologicznego. Stymuluje proces dojrzewania limfocytów i inicjację odpowiedzi immunologicznej oraz promuje odporność skórną i hamowanie reakcji alergicznych [9, 10]. 
LF siary podana doustnie stymuluje miejscową (w jelicie) i systemową, nieswoistą odpowiedź immunologiczną [6]. Wyniki badań przeprowadzone przez Skarpańską-Stejnborn u sportowców stosujących Colostrum wykazały wzrost IgG oraz spadek prozapalnych cytokin TNF-alfa i IL-6 [11].
LF endogenna jest w niewielkim stopniu wysycona żelazem. 
Po podaniu doustnym wychwytuje Fe z diety, apo-LF pozyskuje żelazo w płynów ustrojowych, ma zdolność do chelatowania i trwałego utrzymania (nawet w niskim pH). Uwalnianie Fe z kompleksu z LF dochodzi głównie w układzie siateczkowo-śródbłonkowym wątroby i magazynowane w postaci ferrytyny [12]. Badania przeprowadzone u koszykarek wykazały, że suplementacja diety colostrum spowodowała ograniczenie produkcji cytokin prozapalnych indukowanych wysiłkiem, co przekładało się na poprawę gospodarki żelazem [11].
Działanie antyoksydacyjne polega na zdolności fagocytów do tworzenia rodników hydroksylowych, odpowiedzialnych za peroksydację lipidów i uwalnianie tlenku azotu oraz chroni organizm przed toksycznością reaktywnych form tlenu.
Działanie przeciwnowotworowe z kolei polega na indukcji procesu apoptozy i blokady wzrostu komórek nowotworowych in vitro, zwiększenia stężenia cytokin przeciwnowotworowych (np. IL-18), co prowadzi do hamowania wzrostu guza [13, 14]. 
Właściwości bifidogenne dzięki specyficznemu peptydowi promującemu wzrost bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, poprzez obniżenie pH, hamują wzrost bakterii patogennych; E. coli, Bacteroides, Campylobacter, Clostridium, Escherichia, Salmonella, Staphylococcus, również zależnych od żelaza, oraz zwiększa absorpcję węglowodanów, ograniczając ich dostępność dla bakterii Enterobacteriaceae [15, 16]. 
LF ogranicza zasiedlenie przewodu pokarmowego przez bakterie patogenne, utrudniając adhezję drobnoustrojów do komórek nabłonka jelitowego. LF wiąże się z fimbrialnymi adhezynami bakterii i tym samym uniemożliwia im kolonizacje nabłonka [17, 18].
Colostrum jest źródłem polipeptydów bogatych w prolinę (PRP). Polipeptydy te mają właściwości regulujące procesy immunologiczne przywracające równowagę i funkcje komórkowe. PRP indukują produkcję przeciwzapalnych cytokin i hamują nadprodukcję reaktywnych form tlenu i tlenku azotu (19).
Colostrum bydlęce dostępne jest w postaci kapsułek, saszetek, tabletek, dodatek do kosmetyków itp. Poza colostrum bydlęcym czy z dodatkiem mleka klaczy (o składzie najbardziej zbliżonym do mleka ludzkiego, mniejszą niż w mleku krowim zawartością uczulającej kazeiny, a większą niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych i lizozymu), spotkać można także colostrum kozie (o podobnej wartości jak colostrum bydlęce).
Badania wykazały skuteczność w leczeniu nawracających infekcji górnych dróg oddechowych i/lub biegunkami infekcyjnymi o różnej etiologii, w profilaktyce zakażenia wirusem grypy, wobec ludzkiego rotawirusa, zakażenie patogenem oportunistycznym – Cryptosporidium sp., u pacjentów zakażonych HIV [20, 21, 22, 23].
Do produkcji przeznacza się nadmiar siary bydlęcej. Najbardziej wartościowe jest colostrum pozyskane w ciągu pierwszych trzech dni po porodzie [2], które poddawane jest obróbce w niskich temperaturach i ciśnieniu. Zastosowana technologia gwarantuje najwyższą bioaktywność poszczególnych składników oraz przeciwdziała ich utracie. Największą aktywność mają produkty uzyskane drogą liofilizacji (odwodnienia w umiarkowanej temperaturze po jej uprzednim zamrożeniu) i delikatnego dosuszania w niskich temperaturach (ang. freeze-dried colostrum). 
Jak dotąd nie spostrzegano żadnych poważnych dzia...