Choroba hemoroidalna i zaparcia u osób starszych – jak im zapobiegać? Problem, o którym się nie mówi

Choroba hemoroidalna – objawy, stopnie i przyczyny

Żylaki odbytu, czyli choroba hemoroidalna, należą do najczęściej występujących chorób proktologicznych [1]. Szczególnie niepokoi fakt, że odsetek osób chorujących stale się zwiększa, zwłaszcza wśród osób starszych. Szacuje się, że po 50. roku życia choroba dotyka aż 50% osób. Na jej rozwój ma wpływ głównie mało aktywny tryb życia, który prowadzą ludzie starsi, oraz częściej występujące zaparcia [2].

Hemoroidy, inaczej guzki krwawnicze, to prawidłowe struktury naczyniowe o charakterze tętniczo-żylnym. Ich funkcją jest pomoc w czasie wypróżnień. Choroba hemoroidalna pojawia się wówczas, gdy struktury nadmiernie się uwypuklają i powiększają. Objawem choroby jest pojawienie się świeżej krwi w trakcie lub bezpośrednio po defekacji [1].

Wyróżniamy cztery stopnie choroby hemoroidalnej: 

• I stopień – powiększenie guzków bez ich wypadania,
• II stopień – guzki wypadające samoistnie podczas wypróżniania, lecz cofające się samoistnie,
• III stopień – guzki wypadające podczas wypróżnienia i wymagające ręcznego odprowadzenia, 
• IV stopień – guzki nieodprowadzalne [3].

Czynniki ryzyka i leczenie choroby hemoroidalnej

Choroba hemoroidalna jest wynikiem zmian w tkankach podtrzymujących sploty żylne i dodatkowo ten proces może być potęgowany poprzez dźwiganie, długotrwałe siedzenie oraz zaparcia [4].

Inne czynniki sprzyjające rozwojowi choroby u osób starszych to: 

• dieta uboga w błonnik, która jest jednym z głównych czynników ryzyka zaparć, 
• mała ilość wypijanych płynów w ciągu dnia, 
• otyłość,
• przyjmowanie leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ),
• mała aktywność fizyczna, 
• palenie tytoniu,
• wysiłkowe wypróżnianie i długotrwałe przebywanie w toalecie [5].

Wczesne okresy choroby hemoroidalnej leczy się zachowawczo, lekami i dietą przeciwzaparciową. W III i IV stopniu choroby stosuje się leczenie operacyjne [2]. 

Zaparcia jako przyczyna choroby hemoroidalnej u osób starszych

Zaparcia to jedne z głównych przyczyn choroby hemoroidalnej. Częstość występowania zaparć rośnie z wiekiem. Po 65. r.ż. znacznie wzrasta i wynosi 4,5% między 65. a 74. r.ż. i powyżej 10% po 75. r.ż. Zaparcia występują częściej u kobiet niż u mężczyzn [7].

Definicja zaparć nie jest łatwa do określenia i często pacjenci definiują je jako rzadsze wypróżnienia niż codziennie. Według Kryteriów Rzymskich IV zaparcie można rozpoznać, kiedy występują przynajmniej dwa z poniższych czynników: 

• wysiłek w czasie oddawania stolca, przynajmniej 25% wypróżnień, 
• grudkowate lub twarde stolce podczas co najmniej 25% wypróżnień, 
• poczucie niepełnego wydalenia podczas co najmniej 25% wypróżnień, 
• konieczność zastosowania ręcznych zabiegów w celu opróżnienia odbytnicy podczas 25% wypróżnień, 
• mniej niż trzy wypróżnienia na tydzień [11].

Zaparcia u osób starszych mogą być spowodowane różnymi czynnikami. Wiążą się one przede wszystkim z mniejszą aktywnością fizyczną osoby starszej, ale nie jest to jedyna przyczyna, ponieważ u osób starszych zmniejsza się elastyczność ścian odbytnicy, co znacznie utrudnia proces wypróżniania [2]. Kluczowym elementem profilaktyki i terapii przewlekłych zaparć są zmiany dotyczące sposobu odżywiania, wprowadzenie aktywności fizycznej oraz dbanie o higienę wypróżnień również w odniesieniu do higieny psychicznej, czyli zapewnienie warunków intymności w czasie wypróżnienia w domu czy pracy. 

Zaparciom w wieku podeszłym często sprzyjają przyjmowane leki, które hamują perystaltykę jelit, np. leki przeciwdepresyjne, przeciwhistaminowe, opiaty, niektóre leki hipotensyjne [2].

Lekarze wyróżniają pięć najważniejszych czynników, które najbardziej wpływają na występowanie zaparć u pacjentów geriatrycznych. Są to: 

• brak ruchu,
• zbyt mała ilość wypijanych płynów,
• zapalenie płuc,
• choroba Parkinsona,
• alergie [15].

Leczenie dietetyczne w chorobie hemoroidalnej to stosowanie diety przeciwzaparciowej [6].

Co powinno uwględniać oostępowanie dietetyczne w przypadku choroby hemoroidalnej i zaparć? 

Zwiększenie spożycia błonnika

Stosowanie błonnika w ilości 20–30 g/dzień korzystnie wpływa na zmniejszenie intensywności krwawień i świądu. Błonnik, czyli włókno pokarmowe, dzieli się na błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny. Nierozpuszczalne frakcje błonnika zwiększają objętość stolca, poprawiają perystaltykę jelit oraz ułatwiają wypróżnienie. Rozpuszczalne frakcje błonnika mają charakter hipolipemizujący i normalizujący glikemię.  

Wskazane jest spożywanie owoców, które są źródłem błonnika – szczególnie w leczeniu zaparć wykorzystywane są jabłka (ze skórką), śliwki, gruszki, winogrona i kiwi. W badaniach klinicznych udowodniono, że kiwi zwiększa istotnie częstość wypróżnień oraz objętość stolca. Prawdopodobnie jest to wynik dużej ilości błonnika pokarmowego, jaki znajduje się w owocu oraz obecności enzymu aktynidyny, która pobudza motorykę jelit [16].

Produktem bardzo skutecznym w dietoterapii zaparć i choroby hemoroidalnej jest siemię lniane, które posiada wysoką zawartość błonnika – 27 g/100 g produktu [11].

Należy zwrócić uwagę, że istnieją duże odrębności terapeutyczne w zależności od typu zaparć.

U osób starszych w zaparciach ze zwolnionym pasażem jelitowym zaleca się zwiększenie podaży płynów oraz błonnika nierozpuszczalnego, najlepiej w surowej postaci. Natomiast u osób z prawidłowym pasażem, ale ze skłonnościami do bolesnych skurczów jelit, dieta bogatobłonnikowa może nasilić bóle i dyskomfort pacjenta.

Zwiększenie spożycia płynów

Osoby starsze najczęściej wypijają zbyt małą ilość płynów. Zalecenie wypijania 1,5–2 l dziennie przegotowanej wody często prowadzi do ustąpienia zaparć [14].

Gdy zmiana nawyków żywieniowych nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne jest stosowanie leków przeciwzaparciowych. Dzielimy je na:

• zwiększające masę stolca poprzez absorpcję wody,
• zmiękczające masę stolca.

Leki przeczyszczające, jak np. liście lub owoce senesu, powinny być stosowane tylko doraźnie, a przeciwwskazaniem do ich stosowania są stany zapalne jelit lub nadwrażliwość na składniki preparatu. Długotrwałe stosowanie senesu powoduje zaburzenia regulacji wypróżnień i nasilenia objawów zaparcia [2]. 

W przypadku zaparć stosowanie wlewek przeczyszczających w sposób przewlekły jest dyskusyjne, ponieważ mogą doprowadzić do zaburzeń elektrolitowych i hipoalbuminemii, co u ludzi starszych może skutkować złym samopoczuciem oraz poważnymi zaburzeniami ze strony układu krążenia [2].

Podłoże większości chorób proktologicznych wieku starszego, w tym przede wszystkim choroby hemoroidalnej i zaparć, jest wieloczynnikowe, dlatego zalecenia dietetyczne powinny być zindywidualizowane, wieloaspektowe i dostosowane do stanu zdrowia pacjenta. 

Bibliografia

1. Drews M., Kościński T., Szmeja J. Rozdział 71. Odbytnica i odbyt, [w:] Chirurgia, pod red. Noszcyka W. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009, 909–911.
2. Kołodziejczak M., Kosim A., Sudoł-Szopińska I. Dolegliwości i choroby proktologiczne w wieku podeszłym. „Medycyna Rodzinna” 6/2003, 190–192.
3. Friediger J., Bartnik W. Choroba hemoroidalna, [w:] Choroby wewnętrzne, pod red. Szczeklika A. Dostęp on-line. https://www.mo.pl/interna/chapter/B16.II.4.23.3.
4. Gardner H.I., Siddharthan R.V., Tsikitis V.L. Benign anorectal disease: hemorrhoids, fissures and fistulas. Annals of Gastroenterology 2020; 33, 1–10.
5. Peery A.F., Sandler R.S., Galanko A.J. i wsp. Risk Factors for Hemorrhoids on Screening Colonoscopy. PLOS ONE | DOI:10.1371/ journal.pone.0139100 September 25, 2015.
6. Kołodziejczak M. Zachowawcze leczenie choroby hemoroidalnej. „Medycyna Rodzinna” 1/2011, 7–11.
7. Wojszel B., Bien B. Rozpowszechnieniem wielkich zespołów geriatrycznych populacji osób w późnej starości – wyzwanie dla podstawowej opieki zdrowotnej. „Przegląd lekarski” 2002, 59(4/5).
8. Obcowska A., Kołodziejczak M. Choroba hemoroidalna – współczesne poglądy na temat etiopatogenezy oraz metod leczenia. Przegląd piśmiennictwa. Nowa Med. 2016; 23(2): 61–76.
9. Bharucha A.E., Lacy B.E. Mechanisms, Evaluation and Management of Chronic Constipation. Gastroenterology 2020.
10. Mounsey A.L., Halladay J., Sadig T.S. Hemorrhoids. Am Fam Physician. 2011; 84(2): 204–210.
11. Ziółkowski B., Pacholec A., Kudlicka M. i wsp. Prevalence of abdominal symptoms in the Polish population, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2012; 7(1): 20–25.
12. Simren M., Palsson O., Whitehead W., Update on Rome IV Criteria for Colorectal Disorders: Implications for Clinical Practice, Curr Gastroenterol Rep. 2017; 19(4): 15.
13. Ford A., Moayyedi P., Lacy B. i wsp. American College of Gastroenterology monograph on the management of irritable bowel syndrome and chronic idiopathic constipation. Am J Gastroenterol. 2014; 109 Suppl 1: S2–26.
14. Boilesen S., Tahan S., Dias F. i wsp. Water and fluid intake in the prevention and treatment of functional constipation in children and adolescents: is there evidence? J Pediatr (Rio J).2017; 93(4): 320–327.
15. Robson K.M Development of constipation in nursing home residents. Diseases of Colon and rectum 2003; 43(7), 940–3.
16. Drummond L., Gerrry R. Kiwifruit modulation of gastrointestinal motility. Adv Food Nutr Res 2013 68; 219–232.
17. Gallagher P.F., O’Mahony D. Constipation in old age. Best  Pract & Res Clin Gastroenterol 2009; 23: 875–87.