Choroba hemoroidalna i zaparcia u osób starszych – jak im zapobiegać? Problem, o którym się nie mówi
Hemorrhoidal disease, constipation in the elderly and how to prevent them –  seriously neglected issues

Żylaki odbytu, czyli choroba hemoroidalna, należą do najczęściej występujących chorób proktologicznych [1]. Szczególnie niepokoi fakt, że odsetek osób chorujących stale się zwiększa, zwłaszcza wśród osób starszych. Szacuje się, że po 50. roku życia choroba dotyka aż 50% osób. Na jej rozwój ma wpływ głównie mało aktywny tryb życia, który prowadzą ludzie starsi, oraz częściej występujące zaparcia [2].

Hemoroidy, inaczej guzki krwawnicze, to prawidłowe struktury naczyniowe o charakterze tętniczo-żylnym. Ich funkcją jest pomoc w czasie wypróżnień. Choroba hemoroidalna pojawia się wówczas, gdy struktury nadmiernie się uwypuklają i powiększają. Objawem choroby jest pojawienie się świeżej krwi w trakcie lub bezpośrednio po defekacji [1].

Wyróżniamy cztery stopnie choroby hemoroidalnej: 

• I stopień – powiększenie guzków bez ich wypadania,
• II stopień – guzki wypadające samoistnie podczas wypróżniania, lecz cofające się samoistnie,
• III stopień – guzki wypadające podczas wypróżnienia i wymagające ręcznego odprowadzenia, 
• IV stopień – guzki nieodprowadzalne [3].

Choroba hemoroidalna jest wynikiem zmian w tkankach podtrzymujących sploty żylne i dodatkowo ten proces może być potęgowany poprzez dźwiganie, długotrwałe siedzenie oraz zaparcia [4].

Inne czynniki sprzyjające rozwojowi choroby u osób starszych to: 

• dieta uboga w błonnik, która jest jednym z głównych czynników ryzyka zaparć, 
• mała ilość wypijanych płynów w ciągu dnia, 
• otyłość,
• przyjmowanie leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ),
• mała aktywność fizyczna, 
• palenie tytoniu,
• wysiłkowe wypróżnianie i długotrwałe przebywanie w toalecie [5].

Wczesne okresy choroby hemoroidalnej leczy się zachowawczo, lekami i dietą przeciwzaparciową. W III i IV stopniu choroby stosuje się leczenie operacyjne [2]. 

Zaparcia to jedne z głównych przyczyn choroby hemoroidalnej. Częstość występowania zaparć rośnie z wiekiem. Po 65. r.ż. znacznie wzrasta i wynosi 4,5% między 65. a 74. r.ż. i powyżej 10% po 75. r.ż. Zaparcia występują częściej u kobiet niż u mężczyzn [7].

Definicja zaparć nie jest łatwa do określenia i często pacjenci definiują je jako rzadsze wypróżnienia niż codziennie. Według Kryteriów Rzymskich IV zaparcie można rozpoznać, kiedy występują przynajmniej dwa z poniższych czynników: 

• wysiłek w czasie oddawania stolca, przynajmniej 25% wypróżnień, 
• grudkowate lub twarde stolce podczas co najmniej 25% wypróżnień, 
• poczucie niepełnego wydalenia podczas co najmniej 25% wypróżnień, 
• konieczność zastosowania ręcznych zabiegów w celu opróżnienia odbytnicy podczas 25% wypróżnień, 
• mniej niż trzy wypróżnienia na tydzień [11].

Zaparcia u osób starszych mogą być spowodowane różnymi czynnikami. Wiążą się one przede wszystkim z mniejszą aktywnością fizyczną osoby starszej, ale nie jest to jedyna przyczyna, ponieważ u osób starszych zmniejsza się elastyczność ścian odbytnicy, co znacznie utrudnia proces wypróżniania [2]. Kluczowym elementem profilaktyki i terapii przewlekłych zaparć są zmiany dotyczące sposobu odżywiania, wprowadzenie aktywności fizycznej oraz dbanie o higienę wypróżnień również w odniesieniu do higieny psychicznej, czyli zapewnienie warunków intymności w czasie wypróżnienia w domu czy pracy. 

Zaparciom w wieku podeszłym często sprzyjają przyjmowane leki, które hamują perystaltykę jelit, np. leki przeciwdepresyjne, przeciwhistaminowe, opiaty, niektóre leki hipotensyjne [2].

Lekarze wyróżniają pięć najważniejszych czynników, które najbardziej wpływają na występowanie zaparć u pacjentów geriatrycznych. Są to: 

• brak ruchu,
• zbyt mała ilość wypijanych płynów,
• zapalenie płuc,
• choroba Parkinsona,
• alergie [15].

Leczenie dietetyczne w chorobie hemoroidalnej to stosowanie diety przeciwzaparciowej [6].

Postępowanie dietetyczne w przypadku choroby hemoroidalnej i zaparć powinno uwzględniać: 

Zwiększenie spożycia błonnika

Stosowanie błonnika w ilości 20–30 g/dzień korzystnie wpływa na zmniejszenie intensywności krwawień i świądu. Błonnik, czyli włókno pokarmowe, dzieli się na błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny. Nierozpuszczalne frakcje błonnika zwiększają objętość stolca, poprawiają perystaltykę jelit oraz ułatwiają wypróżnienie. Rozpuszczalne frakcje błonnika mają charakter hipolipemizujący i normalizujący glikemię.  

Wskazane jest spożywanie owoców, które są źródłem błonnika – szczególnie w leczeniu zaparć wykorzystywane są jabłka (ze skórką), śliwki, gruszki, winogrona i kiwi. W badaniach klinicznych udowodniono, że kiwi zwiększa istotnie częstość wypróżnień oraz objętość stolca. 

Prawdopodobnie jest to wynik dużej ilości błonnika pokarmowego, jaki znajduje się w owocu oraz obecności enzymu aktynidyny, która pobudza motorykę jelit [16].

Produktem bardzo skutecznym w dietoterapii zaparć i choroby hemoroidalnej jest siemię lniane, które posiada wysoką zawartość błonnika – 27 g/100 g produktu [11].

Należy zwrócić uwagę, że istnieją duże odrębności terapeutyczne w zależności od typu zaparć.

U osób starszych w zaparciach ze zwolnionym pasażem jelitowym zaleca się zwiększenie podaży płynów oraz błonnika nierozpuszczalnego, najlepiej w surowej postaci. Natomiast u osób z prawidłowym pasażem, ale ze skłonnościami do bolesnych skurczów jelit, dieta bogatobłonnikowa może nasilić bóle i dyskomfort pacjenta.

Zwiększenie spożycia płynów

Osoby starsze najczęściej wypijają zbyt małą ilość płynów. Zalecenie wypijania 1,5–2 l dziennie przegotowanej wody często prowadzi do ustąpienia zaparć [14].

Gdy zmiana nawyków żywieniowych nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne jest stosowanie leków przeciwzaparciowych. Dzielimy je na:

• zwiększające masę stolca poprz...