Jesień i zima to czas, kiedy warto wesprzeć odporność swojego organizmu. Krążące w przestrzeni wirusy, bakterie i grzyby tylko czyhają na nasz „słabszy dzień”, żeby wedrzeć się do środka ciała i rozgościć w nim na jakiś czas. Aby tego uniknąć, należy postawić na profilaktykę zachowania zdrowia w postaci regularnego spożywania odżywczych posiłków, codziennej dawki aktywności fizycznej, spacerów (na świeżym powietrzu) oraz picia naparów ziołowych, które w naturalny sposób wzmacniają układ immunologiczny [1].
Odrobina historii
Zioła są obecne we wspieraniu zdrowia pacjentów już od tysięcy lat. Czytamy o tym m.in. w księgach dotyczących umacniania zdrowia dzięki medycynie Wschodu (w medycynie chińskiej opracowanie najstarszego chińskiego zielnika przypisuje się Szen-Nungowi – XXVIII w. p.n.e.) oraz w indyjskich księgach dotyczących ajurwedy [2]. Nawet starożytny lekarz, znany jako ojciec medycyny, Hipokrates, leczył swoich pacjentów ziołami [3]. Istnieją również pisma egipskich lekarzy, którzy zapisywali w nich prozdrowotne receptury, datowane na XVII w. p.n.e. [2]. Papirus Ebersa (jego powstanie datowane jest na XVI w. p.n.e.) jest uznawany za najlepiej zachowane staroegipskie dzieło medyczno-farmaceutyczne. Manuskrypt zawiera blisko 900 re- ceptur leczniczych, w których dominowały zioła i różne części roślin. Już wówczas opisywano lecznicze działanie czosnku, aloesu, mięty, jaskółczego ziela, piołunu czy kory granatowca [2].
POLECAMY
Dlaczego warto pić napary ziołowe?
Zawarte w roślinach flawonoidy, olejki eteryczne, saponiny, garbniki i alkaloidy wykazują wyraźne właściwości prozdrowotne, m.in. (w zależności od rośliny, jej części i od tego, czy klasyfikowane są do roślin o wąskim czy szerokim indeksie terapeutycznym): antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe, przeciwmiażdżycowe, hipotensyjne, uszczelniające śródbłonek naczyń włosowatych, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, antyagregacyjne, przeciwcukrzycowe, spazmolityczne, diuretyczne, przeciwalergiczne, estrogenne [4]. Dodatkowo medycyna chińska bardzo mocno zwraca uwagę na to, aby w okresie jesienno-zimowym dbać o dostarczanie organizmowi ciepłych płynów, aby nie wychładzać ciała, a ogrzewać je od środka. Napary ziołowe, zupy i kompoty (do których także dodaje się surowce roślinne, takie jak np. cynamon, goździki czy imbir) to główne źródła nawodnienia w czasie, kiedy na zewnątrz jest zimno [2]. Jednym z ziół, którym przypisuje się najsilniejsze działanie immunostymulujące, jest jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea L.). Warto ją stosować w przypadku częstych nawracających infekcji górnych dróg oddechowych oraz przeziębień. Jest skuteczna w zwalczaniu zarówno chorób wirusowych (np. grypa, przeziębienie, opryszczka, odra, ospa, półpasiec, różyczka), jak i bakteryjnych (np. angina) [6]. Dobrze znaną rośliną leczniczą, powszechnie rosnącą w polskich lasach, jest sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Pędy sosny używane są jako środek wykrztuśny [4]. Kiedy pojawiają się objawy przeziębienia lub infekcji wirusowych, zalecane są surowce ziołowe, z których wykonuje się napary, mające m.in. działanie przeciwgorączkowe lub napotne. Do takich roślin należą: kwiat bzu czarnego (Sambuci flos), kwiat lipy (Tiliae flos), ziele i kwiat fiołka trójbarwnego (Violae herba cum flore), ziele tymianku (Thymi herba), kora wierzby (Salicis cortex) i owoc maliny (Rubi idaei flos) [4].
Marokańska werbena
Omawiając napary prozdrowotne, trudno nie wspomnieć o jednym z bardziej znanych ziół we współczesnej fitoterapii (i skutecznych w kontekście wspierania zdrowia). Mowa tu o naparze z marokańskiej werbeny, zwanej także „marokańską miętą”. Ekstrakty z ziela werbeny stosowane są w ziołolecznictwie od dawna, zarówno w krajach azjatyckich, europejskich, jak i afrykańskich. Przede wszystkim ceni się ją za jej właściwości (udowodnione badaniami in vitro i in vivo): przeciwzapalne, przeciwkaszlowe, przeciwdrobnoustrojowe, moczopędne, przeciwutleniające, przeciwdrgawkowe, przeciwlękowe, uspokajające, przeciwnowotworowe i sekretolityczne. Zalecana jest w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, głównie w stanach zapalnych gardła i zatok [7, 8]. Poza wspomaganiem układu odpornościowego, omawiana roślina wykazuje wyjątkowo korzystne działanie podczas leczenia chorób skóry [9], a u kobiet zaburzeń ginekologicznych, takich jak zaburzenia menstruacji [8]. Wspiera także procesy laktacji [8]. W piśmiennictwie możemy również znaleźć informacje o działaniu moczopędnym werbeny i wykorzystywaniu jej w leczeniu chorób nerek oraz pęcherza moczowego [10]. To jeszcze nie koniec jej wspaniałych właściwości. Ekstrakty z ziela werbeny lekarskiej stosowane są również w zwalczaniu gorączki (towarzyszącej przeziębieniom). Wykorzystuje się ją także jako zioło wspomagające w leczeniu malarii oraz reumatyzmu [8, 10]. Zainteresowanie werbeną lekarską wynika m.in. z faktu występowania tego gatunku na wszystkich kontynentach [8].
Warto sięgnąć po mieszanki ziołowe
Zioła są jak leki. Nie należy bagatelizować ich właściwości i tego, co mogą zrobić/wywołać w ludzkim organizmie. Stosowane z głową – będą leczyć. Stosowane bezmyślnie – mogą szkodzić. Zanim zacznie się stosować jakiekolwiek zioła, warto najpierw poczytać o ich właściwościach oraz wskazaniach do stosowania. Jeżeli ma się taką możliwość, zdecydowanie warto także omówić słuszność ich stosowania z osobą, która zna się na ziołach, aby mieć pewność, że będą one wspierać organizm, w taki sposób, w jaki tego oczekujemy.
Pojedyncze zioła czy mieszanki ziołowe – co warto wybierać?
W tym przypadku, z ziołami jest trochę jak z odżywianiem. Marchewka, kasza gryczana, gulasz wołowy – każde z nich spożywane osobno będzie wspierać funkcjonowanie organizmu, jednak ich połączenie odżywi organizm jeszcze skuteczniej. Odpowiednio skomponowane mieszanki ziołowe będą miały działanie synergiczne, czyli będą wspierać i potęgować swoje właściwości lecznicze. Dzięki czemu efekty terapii ziołowej będą jeszcze skuteczniejsze [16].
Jakość ziół ma znaczenie
Czy zioła mogą być zanieczyszczone? Tak, mogą. A czym? Do zanieczyszczenia może dojść przez obecność metali ciężkich, a także przez tzw. zanieczyszczenia biologiczne (np. obecność chwastów czy samosiewów) czy pozostałości środków ochrony roślin. Obecność zanieczyszczeń może mieć negatywny wpływ na właściwości surowca roślinnego, powodując spadek właściwości leczniczych [17]. Kupuj je więc ze sprawdzonych źródeł. Podczas nabywania ziół, warto także zwrócić uwagę na to, jak są one pakowane. Dużo zdrowszym wyborem będzie kupowanie ziół, które są wsypywane do jednej paczki, w której są one widoczne (w takiej formie łatwiej jest ocenić, czy otrzymaliśmy zioła/herbaty w postaci głównie liści/kwiatów, jakiej wielkości są te liście/kwiaty, czy może przeważającą część stanowią łodygi), niż kupowanie ziół czy herbat pakowanych już w saszetkach. Warto wiedzieć, że wielu producentów herbat w torebkach wykonuje je z różnego rodzaju plastikowych włókien syntetycznych, m.in. politereftalanu etylu, czyli poliamidów. Zaparzenie takiej plastikowej torebki w temperaturze prawie 100°C powoduje uwalnianie mikro- i nanoplastiku [18].
Co jeszcze na odporność?
Poza naparami ziołowymi, medycyna naturalna ogromnie ceni sobie także inne substancje, które występują w roślinach, z których nie robi się naparów, jednak ich skuteczność jest wielka, powszechnie znana i stosowana od pokoleń w leczeniu oraz wspieraniu odporności. Mowa tu o tzw. naturalnych antybiotykach, które świetnie sprawdzają się w profilaktyce przeziębienia i grypy oraz w leczeniu pierwszych objawów infekcji wirusowych. Jakie produkty mają tak silną moc leczenia? Produkty, które na pewno znajdziesz w swojej kuchni! Zalicza się do nich czosnek (Alii sativi bulbus), cebulę (Alii cepae bulbus) oraz miód i propolis. Czosnek zawiera związki przeciwzapalne. Głównym z nich jest alliina, której najwięcej znajduje się w ząbkach czosnku. Podczas miażdżenia ząbków alliina przekształca się w swoją aktywną formę – allicynę. To przede wszystkim ona pomaga układowi odpornościowemu zwalczać patogeny. Allicyna jest odpowiedzialna za ostry zapach czosnku. Jej aktywność zanika w środowisku kwaśnym (pH < 3,0). Najsilniejszą aktywność bakteriobójczą czosnek prezentuje wobec bakterii beztlenowych [11–13]. Cebula zawiera podobne substancje czynne, wspierające odporność, co czosnek. Bardzo cenionym produktem o tym działaniu jest także wspomniany już miód. To produkt, który zawiera, co prawda, dużo cukru (stanowi koło 70%), jednak warto pamiętać o pozostałych jego składnikach, które wspierają organizm w skutecznej walce z patogenami. Miód zawiera żelazo, cynk, magnez, wapń, mangan oraz witaminę B4. Jest świetnym źródłem flawonoidów, o właściwościach których przeczytasz powyżej. Mało tego, znajdziemy w nim także enzymy, które pochodzą w większości z gruczołów ślinowych pszczół [14]. W naukowym świecie trwają badania na temat tego, czy miód mógłby w przyszłości zastąpić antybiotyki. Ma ku temu wszelkie predyspozycje, jednak nadal brakuje rzetelnych badań, które jednoznacznie wskażą, czy ta naturalna substancja się do tego nadaje [15].
Podsumowanie
Natura obdarzyła nas wieloma naturalnymi produktami, które pomagają wspierać ludzki organizm w kontekście budowania odporności. Wiedza na temat ziół czy właściwości innych roślin sięga czasów starożytnych. Już wtedy były one głównym surowcem do leczenia ludzi. Gdyby tego było mało, współczesna medycyna naturalna także w dużej mierze opiera się na roślinach – bez względu na to, czy wywodzą się one z Egiptu, z Europy, Azji czy Ameryki. Leki czy naturalne napary zdecydowanie mogą stanowić cenną alternatywę dla wykonywanych syntetycznie leków w zapobieganiu i leczeniu sezonowych przeziębień oraz infekcji górnych dróg oddechowych. Niemniej jednak warto pamiętać, że bardzo istotne jest również przestrzeganie zasad zdrowego trybu życia. Szczególnie w okresie jesienno-zimowym ważne jest dostosowanie ubioru do panujących warunków atmosferycznych, spożywanie ciepłych posiłków, umiarkowana, ale regularna aktywność fizyczna, a także dbanie o spokój psychiczny i zredukowanie poziomu stresu w organizmie. Warto pamiętać o wykonywaniu treningów oddechowych, o wysypianiu się, wietrzeniu pomieszczeń przed pójściem spać oraz o ograniczeniu ilości czasu spędzanego przed komputerem, telefonem czy telewizorem. Z punktu widzenia medycyny chińskiej warto też szczególnie mocno dbać o relacje z innymi ludźmi.
Bibliografia
- Brzózka P. Układ immunologiczny (odpornościowy) – co to jest i jak go wzmocnić? Budowa i funkcje. https://www.medme.pl/artykuly/uklad-immunologiczny-odpornosciowy,36117.html
- Kawałko M.J. Historie ziołowe. KAW, Lublin 1986.
- Cybulska M., Młudzik A., Kula A., Jeśman C. Między medycyną a sztuką – o prozie profesora Andrzeja Szczeklika. Nauka 2012; (3).
- Świątek Ł. Jak zapobiegać i leczyć przeziębienie. Aptekarz Polski 2008; 10.
- Zapała Ł., Lasek W. Naturalne immunostymulatory egzogenne. Postępy Biologii Komórki 2007; 3: s. 581–594.
- Baj T. Immunologiczne właściwości jeżówki purpurowej. Aptekarz Polski 2010; 1.
- Liu Z., Xu Z., Zhou H. i wsp. Simultaneous determination of four bioactive compounds in Verbena officinalis L. by using high-performance liquid chromatography. Pharmacogn. Mag. 2012; 4(8): s. 162–165.
- Abebe M., Abebe A., Mekonnen A. Assessment of antioxidant and antibacterial activities of crude extracts of Verbena officinalis Linn root or atuch (Amharic). Chem. Int. 2017; 3(2): s. 172–184.
- Macku J., Krejca J. Atlas roślin leczniczych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1989.
- Strzelecka H., Kowalski J. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2000.
- Arreola R., Quintero-Fabián S., López-Roa R.I. i wsp. Immunomodulation and anti-inflammatory effects of garlic compounds. Journal of Immunology Research 2015.
- Kyo E., Uda N., Kasuga S., Itakura Y. Immunomodulatory effects of aged garlic extract. Journal of Nutrition 2001; 131(3): s. 1075–1079.
Pozostałe pozycje dostępne u autorki.
