GABA – fascynujący aminokwas o wielorakim działaniu

Kwas gamma-aminomasłowy (GABA) jest aminokwasem wszechobecnym zarówno w świecie mikroorganizmów, roślin, jak i zwierząt [1, 2]. Mimo że pod względem chemicznym GABA jest aminokwasem, to ze względu na swoją budowę nie uczestniczy w syntezie białek. W zamian pełni wiele ważnych funkcji w organizmie, których wraz z rozwojem nauki odkrywa się coraz więcej [3]. GABA powstaje głównie z glutaminianu, w procesie dekarboksylacji z udziałem enzymu dekarboksylazy glutaminianu (GAD), chociaż szlaki syntezy w każdym z organizmów mogą być różne [4]. Aktywność enzymu jest zależna od fosforanu pirydoksalu, aktywnej formy witaminy B6 [5]. W procesie syntezy uczestniczą jeszcze takie aminokwasy, jak tauryna i arginina, których dostępność warunkuje efektywność tej reakcji [4]. U ludzi GABA jest przede wszystkim neuroprzekaźnikiem hamującym w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), działając antagonistycznie do glutaminianu (z którego jest syntetyzowany) i katecholamin. GABA reguluje również pracę mięśni gładkich przewodu pokarmowego oraz układów oddechowego, współczulnego czy hormonalnego. Jego receptory odkryto również w komórkach układu odpornościowego (m.in. limfocytach T), co może świadczyć o jego udziale w reakcjach odpornościowych [6, 7].

Działanie neurologiczne 

Receptory GABA-ergiczne w mózgu ze względu na swoją lokalizację odpowiadają za relaksację i prawidłowy sen, dlatego obniżone stężenie GABA może być związane z zaburzeniami, takimi jak lęk, bezsenność, depresja czy padaczka [8–13]. Receptory dla GABA zlokalizowane we wzgórzu odpowiadają za jakość i długość snu [13], dlatego leki na bezsenność opierają się na składnikach zwiększających aktywność tych receprotów [14]. 
Hamujące właściwości GABA stanowią główny mechanizm równoważący pobudzające działanie glutaminianu w ataku padaczki, dlatego obecnie większość stosowanych leków przeciwpadaczkowych działa poprzez wzmocnienie funkcji GABA [15]. 
Stany pobudzenia, takie jak lęki, agresja i panika, są związane z niedoborem GABA, który jest niezbędny do równoważenia nadmiaru neuroprzekaźników pobudzających [16, 17]. Odpowiedni poziom GABA ogranicza impulsywne zachowania w reakcji na stres i reguluje stężenie koryzolu, który wzrasta w sytua...