Dieta low FODMAP w terapii IBS (zespół jelita nadwrażliwego)

Zespół jelita nadwrażliwego (irritable bowel syndrome – IBS) należy do zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego i obecnie przysparza wielu trudności nie tylko pacjentom, ale również klinicystom i dietetykom. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi IBS definiuje się jako nawracający ból brzucha występujący średnio przez co najmniej jeden dzień w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące. Dodatkowo musi spełniać dwa z poniższych kryteriów: 

• jest związany z wypróżnieniem,
• jest związany ze zmianą częstości wypróżnień,
• jest związany ze zmianą konsystencji stolca [1]. 

Leczenie dietą polega na zastosowaniu optymalnego planu żywieniowego, który wpłynie na złagodzenie objawów bólowych, uregulowanie rytmu wypróżnień oraz poprawę samopoczucia pacjenta. W świetle dotychczasowych doniesień, najbardziej zalecanym modelem żywieniowym w terapii IBS wydaje się dieta low FODMAP.
Z uwagi na dokuczliwe objawy, które towarzyszą pacjentom z IBS, poszukuje się optymalnego sposobu żywienia, skutecznego w łagodzeniu dolegliwości. Znanych jest wiele diet, które znajdują zastosowanie w IBS, niemniej jednak warto przyjrzeć się ich skuteczności. W tabeli 1 zostały przedstawione przykłady diet stosowanych w IBS wraz z oceną ich efektywności. Jak się okazuje, jedną z bardziej skutecznych diet w IBS jest dieta low FODMAP.

Dieta low FODMAP

Dieta low FODMAP polega na ograniczeniu fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli. Produkty dostarczające powyższych składników są bardzo powszechne we współczesnej diecie, w szczególności wysokoprzetworzonej [3]. Należą do nich produkty zbożowe, nabiał, niektóre owoce i warzywa, napoje, żywność przetworzona oraz dodatki do żywności (tabela 1) [6].

 

Model żywieniowy	Modyfikacje w diecie	Skuteczność
Zalecenia NICE (National Institute for Health and Care Excellence)	regularność spożywanych posiłków, odpowiednia podaż płynów, ograniczenie alkoholu, kofeiny, tłuszczu, napojów gazowanych, ograniczenie nierozpuszczalnej frakcji błonnika pokarmowego, uwzględnienie frakcji rozpuszczalnej	nieprzekonująca
Kontrolowana podaż błonnika pokarmowego	zmniejszona/zwiększona podaż błonnika pokarmowego	korzystny wpływ suplementacji diety babką płesznik, brak skuteczność suplementacji diety otrębami
Low FODMAP	krótkoterminowe (maksymalnie osiem tygodni) ograniczenie spożycia fermentujących oligo-, di-, monosacharydów i polioli)	pozytywny efekt; ryzykowne, jeśli stosowane długoterminowo
SIBO	unikanie pokarmów o wysokim potencjale fermentującym	brak udowodnionej skuteczności klinicznej
Dieta specyficznych węglowodanów	wykluczenie węglowodanów rafinowanych i złożonych (produkty pełnoziarniste, ziemniaki, mleko, przetworzone mięso)	wstępne wyniki badań
Dieta paleo	ograniczone spożycie produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych, ziemniaków, produktów mlecznych; zalecana podaż produktów mięsnych oraz roślinnych niebazujących na zbożach	brak udowodnionej skuteczności klinicznej
Dieta bezglutenowa	eliminacja zbóż glutenowych i produktów na nich bazujących	często skuteczna, lecz brak jednoznacznych rekomendacji

 

Tabela 1. Produkty o dużej zawartości FODMAP oraz proponowane zamienniki [6]

Składnik fermentujący		Produkty przeciwwskazane  w diecie low FODMAP (wysoka zawartość składnika fermentującego)	Produkty zalecane w diecie low FODMAP (niska zawartość składnika fermentującego)
Oligosacharydy	FOS (fruktooligosacharydy) GOS (galaktooligosacharydy)	produkty bazujące na pszenicy, życie, jęczmieniu cebula, czosnek, karczochy, por, burak, kapusta włoska arbuz, brzoskwinia, kaki, śliwka, większość suszonych owoców nasiona roślin strączkowych burak	banan, większość owoców jagodowych (z wyjątkiem: malinojeżyny i jeżyny), winogrono, cytryna, pomarańcza, limonka, mandarynka, kiwi, marakuja, ananas, rabarbar papryka, bok choy, pasternak, botwina, ogórek, marchew, seler, bakłażan, sałata, ziemniaki, ignam, pomidor, cukinia ziarna/mąka/chleb bez glutenu, komosa ryżowa
Disacharydy	Laktoza	produkty mleczne: mleko krowie/kozie, jogurt	napoje roślinne, sery dojrzewające
Monosacharydy	Fruktoza	jabłko, gruszka, arbuz, mango, wiśnia, malinojeżyna, soki z wyżej wymienionych owoców miód, wysokofruktozowy syrop kukurydziany szparagi, groszek	banan, grejpfrut, melon, kiwi, cytryna, limonka, mandarynka, pomarańcza, marakuja, papaja, owoce jagodowe (z wyjątkiem: malinojeżyny i jeżyny) syrop klonowy
Poliole	Sorbitol Mannitol	jabłko, gruszka, awokado, morela, jeżyna, nektarynka, brzoskwinia, śliwka, arbuz słodki ziemniak, grzyby, kalafior, groszek	syrop klonowy banan, winogrono, melon, kiwi, cytryna, pomarańcza, mandarynka, marakuja, papaja

Wspólnym mianownikiem FODMAP jest ich gorsza wchłanialność w jelicie cienkim, wysoka aktywność osmotyczna (zwiększają transfer wody do światła jelit, a to z kolei nasila biegunkę) oraz podatność na procesy fermentacyjne. Dodatkowo stwierdza się, że pacjenci z IBS mogą cierpieć na nadwrażliwość trzewną, i tak jak nadmierna fermentacja fruktozy u zdrowej osoby nie powoduje dolegliwości bólowych, u pacjenta z IBS może pojawić się odczuwalny dyskomfort. Zastosowanie diety low FODMAP wpływa nie tylko na złagodzenie dolegliwości żołądkowo-jelitowych, ale może również oddziaływać na funkcje immunologiczne. A mianowicie zaobserwo...