Suplementacja diety kwasami omega-3 w kluczowych momentach życia człowieka

Kwasy tłuszczowe (Fatty Acids – FA) to jednokarboksylowe związki alifatyczne różniące się pomiędzy sobą budową chemiczną. Cechą charakterystyczną każdego FA jest różna długość łańcucha węglowego oraz liczba nienasyconych (podwójnych) wiązań występujących pomiędzy atomami węgla. W zależności od pozycji pierwszego nienasyconego wiązania, licząc od węgla terminalnej grupy metylowej (-CH3), inaczej zwanego węglem omega, wyodrębnia się trzy rodziny kwasów tłuszczowych, tj. omega-3 (n-3), omega-6 (n-6) oraz omega-9 (n-9). Najistotniejszymi pod względem żywieniowym długołańcuchowymi wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi omega-3 są kwas alfa-linolenowy (ALA, C18:3 n-3), będący prekursorem kwasów omega-3 w ustroju człowieka, oraz kwas dokozaheksaenowy (DHA, C22:6 n-3). Organizm ludzki nie posiada zdolności enzymatycznych do syntezy de novo niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), tj. alfa-linolenowego oraz linolowego (LA, 18:2 n-6), dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednie ilości NNKT dostarczanych w dziennej racji żywieniowej [1]. 

Spożyte wraz z dietą niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe ulegają w reticulum endoplazmatycznym komórki przemianom metabolicznym. Katalizatorami tych przemian są enzymy, do których zalicza się desaturazy odpowiedzialne za tworzenie wiązań podwójnych oraz elongazy, których rolą jest wydłużanie łańcucha kwasów tłuszczowych. W następstwie reakcji enzymatycznej z udziałem desaturaz i elongazy z ALA powstaje kwas eikozapentaenowy (EPA, C20:5 n-3), dokozapentaenowy (DPA, C22:5 n-3), a następnie kwas dokozaheksaenowy (DHA, C22:6 n-3). Identycznym procesom enzymatycznym w organizmie człowieka podlega kwas linolowy (LA), z którego powstaje kwas arachidonowy (ARA, C20:4, n-6). Na zdolność metabolizowania ALA do długołańcuchowych pochodnych wpływ ma polimorfizm genów FADS1 oraz FADS2 kodujących desaturazy [2]. Za przemiany metaboliczne NNKT w ustroju człowieka odpowiedzialne są te same enzymy, dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na podaż tych kwasów w diecie, gdzie stosunek kwasów n-3 do n-6 powinien wynosić 1 : 5. W przeciwnym razie nadmierna podaż kwasów omega-6 skutecznie ograniczać będzie syntezę EPA oraz DHA, następstwem czego będzie zawyżona synteza ARA. W sytuacji niedoborów ALA (n-3) oraz LA (n-6) przemianom metabolicznym ulega kwas oleinowy z rodziny omega-9 [2]. 

Kwasy tłuszczowe stanowią podstawowy materiał budulcowy komórek, tkanek i narządów w organizmie człowieka. Kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 są substratem strukturalnym fosfolipidów błon komórkowych oraz odgrywają rolę funkcjonalną. Biorą udział w metabolizmie komórkowym, odpowiedzialne są za przekazywanie sygnałów oraz mają wpływ na ekspresję genów. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (Long Chain Polyunsaturated Fatty Acids – LC-PUFA) n-3 regulują procesy energetyczne zachodzące w komórkach oraz są prekursorami licznych przemian metabolicznych. Kwas eikozapentaenowy (EPA) inicjuje syntezę biologicznie aktywnych związków – eikozanoidów, a zwłaszcza prostaglandyn zaliczanych do hormonów tkankowych o działaniu przeciwzapalnym [3]. Długołańcuchowe polienowe kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 wykazują wielopłaszczyznowy wpływ na prawidłowe funkcjonowanie oraz kondycję organizmu człowieka na każdym etapie życia – od okresu prenatalnego do późnej starości. Udowodniono wymierny wpływ suplementacji diety kwasami omega-3 kobiet w ciąży m.in. na zapobieganie przedwczesnym porodom, wydłużenie czasu trwania ciąży czy zwiększenie urodzeniowej masy ciała dziecka [2]. Prawidłowa podaż kwasu dokozaheksaenowego we wczesnym dzieciństwie pozytywnie wpływa na kształtowanie układu nerwowego, narządu wzroku, mowy oraz rozwój funkcji poznawczych i behawioralnych [4]. W innych badaniach wykazano korzystne działanie suplementacji diety kwasami omega-3 na wyciszenie objawów zespołu nadpobudliwości (ADHD) u dzieci [5].

Odpowiednia podaż WNKT n-3 ma znaczenie w leczeniu zaburzeń metabolicznych u dorosłych, których głównym objawem i/lub przyczyną jest nadwaga i otyłość [6].

WNKT n-3 zapobiegają nadmiernej syntezie tkanki tłuszczowej w organizmie, regulują ośrodek głodu i sytości w mózgu, dzięki czemu stanowią nieodzowny element terapii syndromu X u dorosłych. Kwasy tłuszczowe omega-3 zapobiegają powstawaniu schorzeń na tle diabetologicznym, w tym insulinooporności, uwrażliwiając odpowiedź komórek na działanie insuliny [3]. Znajdują zastosowanie w leczeniu schorzeń kardiologicznych, odpowiednia podaż kwasów tłuszczowych omega-3 z dietą minimalizuje ryzyko choroby niedokrwiennej serca (ChNS) oraz jej następstw [7]. Wykazano również ich wymierny wpływ na profil lipidowy krwi. Kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 przejawiają działanie immunomodulujące, prawidłowa podaż kwasów tłuszczowych n-3 i n-6 zapobiega pojawieniu się przewlekłych chorób o podłożu zapalnym bądź opóźnia je [8]. W wielu badaniach udokumentowano pozytywny wpływ suplementacji diety kwasami omega-3 na zapobieganie i leczenie chorób neurodegeneracyjnych [9]. Korzystnie działają one na pamięć i funkcje poznawcze wśród osób dorosłych, znajdują zastosowanie w zapobieganiu i leczeniu stanów depresyjnych [10]. Suplementacja polecana jest też w prewencji chorób nowotworowych [11]. Istnieje szereg korzyści z doustnego przyjmowania preparatów z kwasami omega-3, należy jednak pamiętać, iż żaden suplement diety nie zastąpi prawidłowo zbilansowanej diety i umiarkowanej aktywności fizycznej, pojmowanych jako kluczowe elementy zdrowego stylu życia. 

Naturalnym źródłem kwasu alfa-linolenowego (ALA) są przede wszystkim oleje roślinne, tj. olej rzepakowy czy lniany, a także orzechy, pestki i nasiona oraz niektóre nasiona roślin strączkowych (tabela 1).
 

Tabela 1. Zawartość kwasu alfa-linolenowego w wybranych produktach żywnościowych

Produkt	Zawartość ALA (g/100 g produktu)
olej lniany	59,20
olej rzepakowy tłoczony na zimno	9,91
olej rzepakowy	8,07
olej sojowy	6,79
olej z zarodków pszennych	5,45
margaryny	1,16 ÷ 2,50
soja (suche nasiona)	1,49
orzechy włoskie	1,49
soczewica czerwona (suche nasiona)	0,27

Opracowano na podstawie: Normy żywienia dla populacji Polski 2017

Organicznym źródłem kwasu dokozaheksaenowego (DHA) są ryby morskie, oleje rybie oraz owoce morza (tabela 2).
 

Tabela 2. Zawartość kwasu dokozaheksaenowego w wybranych gatunkach świeżych ryb

Produkt	Zawartość DHA (g/100 g produktu)
łosoś	2,15
pstrąg tęczowy	1,76
makrela	1,12
tuńczyk	0,68
śledź	0,62
węgorz	0,57
halibut biały	0,37
morszczuk	0,32
pstrąg strumieniowy	0,29

Opracowano na podstawie: Normy żywienia dla populacji Polski 2017

Zapotrzebowanie na wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe n-3 determinowane jest przez wiek, stan fizjologiczny oraz stan zdrowia organizmu. Należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowy stosunek podaży kwasów tłuszczowych n-3 do kwasów tłuszczowych n-6, który wynosić powinien 1:5. Zalecenia dotyczące spożycia LC-PUFA n-3 opracowywane są na skalę międzynarodową oraz lokalną w danym kraju. Pożądane wartości spożycia w poszczególnych regionach geograficznych mogą różnić się od siebie. Obowiązujące rekomendacje dotyczące spożycia LC-PUFA n-3 i n-6 przedstawiono w tabelach 3 i 4.
 

Tabela 3. Zalecenia dotyczące spożycia kwasów tłuszczowych omega -3 (n-3) i omega-6 (n-6) w diecie niemowląt, dzieci i młodzieży

Grupa/wiek	LC-PUFA n-3	LC-PUFA n-6
Niemowlęta karmione piersią i małe dzieci
0–6 miesięcy	ALA 0,5% E DHA 100 mg na dobę	LA 4% E ARA 140 mg na dobę
6–12 miesięcy		LA 4% E
12–24 miesiące
24–36 miesięcy	ALA 0,5% E DHA + EPA: 250 mg na dobę
Niemowlęta karmione mieszankami mlekozastępczymi
Preparaty do początkowego i do dalszego żywienia niemowląt – skład podstawowy	ALA: 50–100 mg/100 k...