Wstęp
W ostatnich latach na rynku zarówno spożywczym, jak i kosmetycznym, obserwuje się trend powrotu do produktów naturalnych i jak najmniej przetworzonych. Dobrym i ciekawym przykładem mogą być oleje roślinne. Dlaczego można zaliczyć je do produktów naturalnych? Ponieważ powstają z roślin olejkodajnych, mogą być wytwarzane bez zastosowania procesów technologicznych obniżających jakość produktu końcowego, nie wymagają stosowania środków konserwujących i innych dodatków oraz mają szeroki wachlarz wartości odżywczych [1].
Oleje roślinne jako wartościowy produkt dla zdrowia i skóry
Tłuszcze są jednym z podstawowych składników odżywczych człowieka, ponieważ pełnią wiele ważnych funkcji fizjologicznych. Źródłem tych substancji są zarówno rośliny, jak i zwierzęta. Olej roślinny to tłuszcz, który zazwyczaj w temperaturze pokojowej zachowuje konsystencję płynną. Może być ekstrahowany z różnych części roślin, takich jak nasiona, pestki, kiełki i owoce [2]. Oleje pod względem chemicznym to estry wyższych kwasów tłuszczowych (KT) i glicerolu. W klasyfikacji zalicza się je do lipidów prostych właściwych [3]. W olejach roślinnych wyróżnia się frakcję zmydlającą oraz niezmydlającą. W skład tej pierwszej wchodzą głównie triacyloglicerole. Frakcja niezmydlająca obejmuje związki, takie jak tokoferole i tokotrienole, węglowodory (skwalen), karotenoidy i chlorofile, alkohole triterpenowe, polifenole [4]. Oleje roślinne w odróżnieniu od tłuszczu zwierzęcego charakteryzują się:
- wysoką zawartością niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT),
- brakiem cholesterolu,
- niską zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych (wyjątek stanowi olej kokosowy i palmowy),
- wysoką zawartością witaminy E.
Wymienione powyżej cechy olejów roślinnych mają udokumentowane prozdrowotne działanie na organizm człowieka, o czym mowa w dalszej części artykułu [5]. Spośród produktów dostępnych na rynku żywnościowym i kosmetycznym warto zwrócić uwagę na kilka rodzajów olejów, takich jak oliwa z oliwek, olej lniany, olej z wiesiołka, olej z kiełków pszenicy. Każdy z wymienionych produktów charakteryzuje się innym składem chemicznym oraz właściwościami prozdrowotnymi. Wybierając olej, warto zwrócić uwagę na jakość produktu. Poniżej zamieszczono kilka informacji, które pomogą wybrać produkt o wysokiej jakości:
- oleje w grubym i ciemnym szklanym opakowaniu są mniej podatne na działanie promieni UV (dłużej zachowują świeżość),
- oleje o wysokiej zawartości kwasów omega-3 (np. olej lniany) powinny być przechowywane w lodówce,
- do spożywania na surowo oraz do stosowania na skórę należy wybierać oleje nierafinowane, ponieważ proces rafinacji usuwa z produktu część wartościowych substancji odżywczych,
- do gotowania i smażenia należy wybierać oleje rafinowane, ponieważ wysoka temperatura powoduje utlenianie substancji odżywczych do związków o negatywnym wpływie na organizm człowieka (np. akrylamid, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne).
Olej lniany
Olej ten pozyskiwany jest z nasion lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum). Najwięcej wartości odżywczych zawiera olej tłoczony na zimno. Zalicza się go do olejów schnących. Stosując olej lniany zewnętrznie, należy mieszać go z innymi olejami nieschnącymi (np. oliwa z oliwek), ponieważ w większych stężeniach działa wysuszająco [17]. W składzie oleju lnianego znajdują się:
- kwas alfa-linolenowy (ALA, omega-3) – 57%,
- jednonienasycone kwasy tłuszczowe (omega-9) – 18%,
- inne wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) – 16%,
- kwasy tłuszczowe nasycone – 9% [9].
Analizując skład oleju lnianego, można zauważyć, że jest on bogatym źródłem ALA. Kwas tłuszczowy ALA wykazuje szereg korzyści zdrowotnych zarówno dla skóry, jak i całego organizmu [9]. Działa regenerująco oraz przeciwzapalnie, co jest istotne w przypadku skóry zmienionej chorobowo. [17]. Olej lniany wykazuje korzystne działanie w profilaktyce oraz leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak miażdżyca i nadciśnienie tętnicze krwi, oraz chorób nowotworowych [8, 11].
Poszczególne funkcje wraz z ich mechanizmami działania zostały szczegółowo opisane w tab. 1 i 2.
Nazwa oleju | Funkcja w skórze | Mechanizm działania |
oliwa z oliwek |
|
|
olej lniany |
|
|
olej z nasion wiesiołka |
|
|
olej z kiełków pszenicy |
|
|
Nazwa oleju | Funkcja ogólnoustrojowa |
oliwa z oliwek |
|
olej lniany |
|
olej z nasion wiesiołka |
|
olej z kiełków pszenicy |
|
Oliwa z oliwek
Olej ten wytłaczany jest z owoców drzewa oliwnego (Olea L.). Najbardziej wartościowy produkt końcowy powstaje wtedy, gdy oliwki zbierane są ręcznie, a olej tłoczony jest na zimno. Oliwa z oliwek zaliczana jest do olejów nieschnących [17]. Składnikiem charakterystycznym dla oliwy z oliwek jest kwas oleinowy z grupy kwasów tłuszczowych omega-9, którego zawartość wynosi 72%. Mechanizm działania tej substancji szczegółowo opisano w tab. 1 i 2. Pozostałe elementy składu oliwy kształtują się w następujący sposób:
- nasycone kwasy tłuszczowe (palmitynowy i stearynowy) – 17%,
- kwas linolowy (LA) – 8%,
- ALA – 1%,
- pozostałe – 1% [10].
Olej z nasion wiesiołka
Olej z nasion wiesiołka pochodzi z Ameryki Północnej i Środkowej oraz Europy. Jest olejem schnącym. W jego skład wchodzą:
- kwas linolowy omega-6 – 67%,
- kwas gamma-linolenowy (GLA) – 14%,
- kwas oleinowy omega-9 – 11% [17].
Analizując skład, można zaobserwować, że olej ten jest bogaty w kwas linolowy omega-6. Olej z wiesiołka regeneruje skórę, łagodzi podrażnienia, poprawia elastyczność, nawilża i reguluje pracę gruczołów łojowych [17]. Mechanizmy biochemiczne działania oleju na skórę oraz organizm przedstawiono w tab. 1 i 2.
Olej z kiełków pszenicy
Olej ten tłoczony jest tylko na zimno. Charakteryzuje się jedną z najwyższych zawartości witaminy E spośród wszystkich olejów spożywczych (149 mg witaminy E/100 g oleju) [18].
Oznacza to, że jedna łyżka dziennie (8 g) pokrywa 150% dziennego zapotrzebowania na witaminę E u kobiet w wieku 19–30 lat [19]. Jest olejem schnącym. Ze względu na wysoką zawartość witaminy E działa przeciwstarzeniowo oraz przeciwnowotworowo. W połączeniu z olejem jojoba zapobiega powstawaniu rozstępów skórnych [17].
Ważne jest nie tylko wysokie spożycie olejów roślinnych bogatych w kwasy omega-3, omega-6 i omega-9, ale również odpowiednia ich proporcja w diecie. Stosunek spożycia kwasów omega-6 do kwasów omega-3 powinien wynosić nie więcej niż 5 : 1 [11]. Dla oleju lnianego wynosi on 0,7, co czyni go olejem o najkorzystniejszym dla zdrowia stosunku kwasów tłuszczowych [11]. Dla pozostałych olejów opisanych w artykule parametry te kształtują się w następujący sposób:
- oliwa z oliwek – 17,9,
- olej z kiełków pszenicy – 19,2,
- olej z wiesiołka – 143,8 [11].
Wysoki stosunek KT nie oznacza jednak, że olej wykazuje niekorzystnie działanie dla organizmu. Należy jedynie zwrócić uwagę, aby dieta bogata w oleje o wysokim stosunku była zawsze uzupełniona o oleje o wysokiej zawartości kwas...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- Roczną prenumeratę dwumiesięcznika Food Forum w wersji papierowej lub cyfrowej,
- Nielimitowany dostęp do pełnego archiwum czasopisma,
- Możliwość udziału w cyklicznych Konsultacjach Dietetycznych Online,
- Specjalne dodatki do czasopisma: Food Forum CASEBOOK...
- ...i wiele więcej!