Mleko modyfikowane – rodzaje i właściwości (cz. II)

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego (Dz. U. Nr 180, poz. 1214) wyróżnia się: preparaty do początko­wego żywienia niemowląt, w tym mleko początkowe, oraz preparaty do dalszego ży­wienia niemowląt, w tym mleko następne, a także mieszanki specjalistyczne:

Mleko początkowe 1 (infant formulae – IF) – dla niemowląt mających 0–6 miesięcy. Bebiko 1, Bebilon 1 – wzbogacone o oligosacharydy o właściwościach prebiotycznych, Humana 1 z dodatkiem L-argininy i tryptofanu, Humana 1 plus – zawiera nieco więcej energii w porównaniu do innych preparatów. Obok laktozy zawiera modyfikowaną skrobię i dekstryny, wskazana jest dla dzieci gorzej przybierających na wadze, NAN 1 – wzbogacony w nukleotydy, które stymulują wzrost oraz syntezę przeciwciał, wpływają korzystnie na funkcjonowanie przewodu pokarmowego, poprawiają wchłanianie żelaza, wykazują korzystne działanie w profilaktyce biegunki, Bebiko Omneo 1 – o właściwościach prebiotycznych; zapobiega dolegliwościom o niewielkim nasileniu, takim jak kolki, wzdęcia, zaparcia, ulewania, HiPP 1 BIO, Enfamil Premium 1 – wzbogacony w kwasy tłuszczowe LCPUFA (ARA i DHA), wspomagających rozwój mózgu i ostrość widzenia oraz nukleotydy.

Mleko następne 2 (follow-on formulae – FF) – dla niemowląt mających 6–12 miesięcy (mleko następne przeznaczone jest do żywienia niemowląt od szóstego miesiąca życia i stanowi składnik stopniowo różnicującej się diety, zawiera więcej białka i żelaza niż mleko początkowe. Mleko następne nie jest tak przetworzone jak mleko początkowe – od krowiego różni się przede wszystkim obniżoną zawartością białka, zwiększoną zawartością żelaza. Zawiera więcej witamin (przede wszystkim A i D) oraz węglowodanów. Ma niższą zawartość tłuszczu. Jest gęstsze, dostarcza organizmowi więcej energii.

Bebilon Profutura 2, Bebilon 2 z Pronutra+, Bebilon HA 2 ProExpert, Bebiko 2 NutriFlor+, Bebiko PRO+ 2, Bebiko Comfort 2 Nutriflor+, Bebiko 2 R Nutriflor+, Bebiko HA 2 Nutriflor+Nestle NAN OPTIPRO 2, Nestle NAN OPTIPRO R H.A 2, NAN OPTIPRO Plus 2, Humana 2, Enfamil Premium 2, Enfamil A.R 2, Babydream mleko następne 2, HIPP Bio 2 Combiotik.

Mleko typu junior, 3 – przeznaczone dla dzieci powyżej pierwszego roku życia i mleko typu junior, 4 – dla dzieci powyżej drugiego roku życia. Można je stosować do ukończenia trzeciego roku życia. Po drugim roku życia dziecka rodzice/opiekunowie mogą podjąć decyzję o wprowadzeniu do diety mleka krowiego lub kontynuować stosowanie mleka modyfikowanego. 

Bebilon Profutura 3, Bebilon Junior 3 z Pronutra+, Bebiko Junior 3 NutriFlor+, Bebiko PRO+ 3, Bebiko Junior 3 Nutriflor+, Bebiko 3 R Nutriflor+, Bebilon Junior 3 z Pronutra+, Bebilon Junior 5 z Pronutra+, Bebiko Junior 4 Nutriflor+, Nestle NAN OPTIPRO 3, Nestle NAN OPTIPRO R H.A 3, NAN OPTIPRO Plus 3, Enfamil Premium 3, Enfamil Premium 4, HIPP 3 Junior Combiotik, Humana 3, HIPP 3 Combiotik.

Poza mlekiem modyfikowanym (1, 2, 3, 4) dostępne są preparaty specjalistyczne dla niemowląt o specjalnych potrzebach żywieniowych, np. dla niemowląt urodzonych przedwcześnie i/lub z hypotrofią wewnątrzmaciczną – z niską masą ciała urodzeniową (low body mass – LBM), niemowląt i małych dzieci z refluksem żołądkowym, nietolerancją laktozy, kolkami i bólami brzucha, zaparciem stolca, jak również po biegunce i leczeniu antybiotykami).

Niemowlęta urodzone przedwcześnie lub z hypotrofią wewnątrzmaciczną wymagają mleka, które pozwoli im na harmonijny rozwój. Uwarunkowania wcześniactwa, takie jak: szyb­kie tempo wzrostu, duże zapotrzebowanie metabo­liczne, niewystarczające zapasy składników odżyw­czych, niedojrzałość fizjologiczna narządów i układów, wczesne i odległe powikłania wcześniactwa, predysponują do powstania niedoborów żywieniowych. Mleko modyfikowane stosowane u takich pacjen­tów, zwane preparatem „po wypisie” – PDF (post discharge formula), jest bardziej kaloryczne, a także bogatsze w białko, witaminy, sole mineralne i pierwiastki śladowe w stosunku do mleka początkowego. Większa jest również w nim za­wartość żelaza, gdyż według aktualnych zaleceń ESPGHAN dzieci z niską urodzeniową masą ciała (2000–2500 g) powinny otrzymywać suplementację żelazem w dawce 1–2 mg/kg m.c./dzień do 6. m.ż. Większość noworodków urodzonych przedwcze­śnie w czasie wypisu ze szpitala jest nadal wcze­śniakami (35.–36. tydzień wieku postkoncepcyjnego) o masie ciała 1900–2100 g, dlatego najbardziej istotne w ich dalszym rozwoju są pierwsze dwa mie­siące pobytu w domu. W tym czasie nie należy zamieniać żywienia na preparaty mleka modyfikowanego przeznaczonego dla noworodków donoszonych. Według Komitetu Żywienia ESPGHAN należy sto­sować preparaty PDF do „planowanego terminu porodu”, a w przypadku dzieci z masą ciała poniżej należnej, do 52. tygodnia wieku postkoncepcyjne­go. Część autorów preferuje podaż mieszanek PDF nawet do 9.–12. miesiąca wieku korygowanego. Mleko modyfikowane dla dzieci urodzonych przed terminem zawiera zwiększoną ilość białka i tłuszczów. W porównaniu z mlekiem modyfikowanym dla noworodków donoszonych, mleko to jest bardziej energetyczne (80 kcal/100 ml), zawiera więcej białek serwatkowych, mniej laktozy, więcej wapnia, fosforu, witaminy D3, niacyny, kwasu foliowego, żelaza, miedzi, jodu. Jest wzbogacone w długołańcuchowe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe – 
niezbędne dla rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Mleko dla wcześniaków, podobnie jak mleko początkowe, jest wzbogacone karnityną i tauryną. Preparaty te dostępne są tylko w aptekach i wskazane do stosowania po konsultacji z lekarzem pediatrą. Oznaczone są symbolem PRE, Nenatal lub 0. Dostępne są również tzw. wzmacniacze naturalnego pokarmu, które wzbogacają go o składniki mineralne, tłuszcze, np. Bebilon HMF.

Mleko modyfikowane zalecane dla wcześniaków i noworodków z małą urodzeniową masą ciała – LBW: Bebilon Nenatal, Bebilon BMF, Enfamil Premature Premium, Bebilon Nenatal, Bebilon BMF. Modyfikowane mleko hipoalergiczne (HA) zawiera częściowo zhydrolizowaną frakcję białek mleka krowiego (partially hydrolyzed formula – pHF). Należy je zastosować w profilaktyce alergii na białko mleka u dzieci z ob­ciążonym wywiadem rodzinnym. Bebilon HA 2 ProExpert, Bebiko HA 2 Nutriflor+, Nan Expert Sensitive Nestle, Humana HA 2.

Mleko modyfikowane AR (tzw. antyrefluksowe) zawiera niezhydroli­zowaną lub częściowo zhydrolizowaną frakcję bia­łek mleka krowiego i oligosacharydy. Jako substancje zagęszczające stosowane są: mączka z ziaren chlebowca świętojańskiego, skrobia ryżowa, ziemniaczana, kukurydziana oraz guma skrobiowa z nasion fasoli. Substancje zagęszcza­jące nie wpływają na zmniejszenie liczby refluksów. Tym samym mają ograniczone działanie w leczeniu choroby refluksowej. Stosowanie mle­ka modyfikowanego z substancją zagęszczającą jest uzasadnione jedynie u niemowląt z chorobą refluksową z towarzyszącymi zaburze­niami wzrastania spowodowanymi stratami energe­tycznymi i zawsze pod nadzorem lekarza. Nie powinny być stosowane u zdrowych, prawidłowo rozwijających się niemow­ląt, u których występują tylko ulewania.

Niepotrzebnie wprowadzone zagęszczane preparaty mleka modyfikowanego u zdrowego, ulewającego niemowlęcia może w rezultacie doprowadzić do nadwagi. Spośród preparatów wymienić można m.in. Bebilon AR – przeznaczony dla niemowląt od drugiego miesiąca życia, zawiera mączkę z chlebowca świętojańskiego, Enfamil AR – przeznaczony dla niemowląt od pierwszego miesiąca życia, zawiera skrobię ryżową wzbogaconą w amylopektynę, NAN AR – odżywka hipoalergiczna dla niemowląt od pierwszego miesiąca życia, składnikiem zwiększającym lepkość mleka jest skrobia ziemniaczana. Dzięki substancjom zagęszczającym utrudnione jest cofanie się pokarmu po posiłku. Bebilon AR ProExpert, Bebilon Nutriton, Bebiko AR 1 Nutriflor+, Nestle NAN Espert A.R, Humana AR. U dzieci z obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku alergii wybiera­ się preparaty AR o częściowym stopniu hydrolizy. 

U dzieci z większym łaknieniem, szczególnie tych, które budzą się w nocy, można zastosować przed snem mleko oznaczone R lub GR. Zawiera ono kleik ryżowy, który podnosi jego wartość energetyczną (zazwyczaj o 15% więcej kalorii w porównaniu do zwykłej mieszanki) i powoduje, że dziecko jest w nocy spokojniejsze, np. Humana 3R.

Mleko modyfikowane niskolakto­zowe lub bezlaktozowe stosuje się u niemowląt z biegunką osmotyczną, z towarzyszącymi wzdęciami, bólami brzucha. Początkowo wprowadza się prepara­ty niskolaktozowe, a bezlaktozowe tylko w przypadku nieskuteczności uprzednio stosowanych. Te drugie są preparatami pierwszego wyboru we wrodzonej nietolerancji laktozy. Spośród preparatów niskolaktozowych można wy­różnić mleko modyfikowane typu Comfort. Wskazania do ich stosowania obejmują niemowlęta ze skłonnością do kolek, wzdęć oraz zaparcia stolca. Preparaty te zawierają niezhydro­lizowaną lub częściowo zhydrolizowaną frakcję białek mleka krowiego, prebiotyki lub probiotyki. Z pewnością pomogą też delikatne mieszanki o obniżonej zawartości laktozy (białko jest częściowo poddawane hydrolizie). Zapobiegają kolkom i bólom brzucha. Bebilon Comfort 1 ProExpert, Bebilon Comfort 2 ProExpert, Bebiko Komfort 2 Nutriflor+, Nan Expert Comfort, Humana Anticolic. Zaparciom przeciwdziała dodanie prebiotyków i/lub probiotyków, które wzmacniając ekosystem przewodu pokarmowego, wpływają na poprawę jakości stolca i łatwiejsze wydalenie go (wszystkie rodzaje mleka modyfikowanego wzbogaconego o nie, np. HIPP z probiotykami, NAN Active).

Preparaty mlekozastępcze stosowane w alergii na białko mleka, soi, nietolerancji disacharydów, tylko ze wskazań lekarskich. Dostępne w aptekach na receptę z odpłatnością ryczałtową lub 30%. Wśród tych mieszanek można wyróżnić pochodne serwatki, zawierające drobne peptydy, z obniżoną zawartością laktozy (Bebilon pepti 1 DHA i Bebilon pepti 2 DHA). Wyjątkiem w tej grupie preparatów jest Bebilon pepti MCT, który nie zawiera laktozy, ale wzbogacony jest o tłuszcze MCT. Niektóre z hydrolizatów białek serwatkowych zawierają oligosacharydy prebiotyczne, które wydają się mieć wpływ na zapobieganie rozwojowi alergii na pokarm. Preparaty pochodzące z hydrolizatów kazeiny nie zawierają laktozy, wzbogacone są o szczepy probiotyczne – Lactobacillus rhamnosus LGG (Nutramigen 1LGG, Nutramigen 2LGG) w ilości nie mniejszej niż 106 CFU w 1 g proszku, (zakres 108 do 106). Mieszanki lecznicze w alergii na białko mleka krowiego muszą wykazać w badaniach klinicznych, że nie wywołują reakcji alergicznych u 90% niemowląt lub dzieci z potwierdzoną alergią na białko mleka krowiego. Jak widać, dostępne obecnie mocne hydrolizaty różnią się pochodzeniem i zawartością niektórych ważnych żywieniowo składników. W odróżnieniu od preparatów serwatkowych hydrolizat kazeiny zawiera w składzie węglowodanowym syrop glukozowy, zawierający krótkie łańcuchy glukozy, które są łatwo trawione i wchłaniane w jelicie, a także wspomagają absorpcję wapnia i cynku. 

Odrębną grupę stanowią mieszanki aminokwasowe (elementarne, ami­no acid formula – AAF). Mieszanki na bazie aminokwasów nie zawierają składników pochodzących z mleka, są uważane za niealergizujące.

Mieszanki te dostarczają azot w formie aminokwasów wolnych, również syntetycznych, nie zawierają peptydów. Modyfikowany może być skład tłuszczów i węglowodanów. Inną grupą preparatów są mieszanki wzbogacone w średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, MCT. Zazwyczaj zawierają obniżoną ilość laktozy, np. Humana MCT, lub bezlaktozowy hypoantygenowy preparat typu Bebilon pepti MCT. Mieszanki dla niemowląt produkowane są zazwyczaj w formie koncentratów w proszku, przeznaczonych do rozpuszczenia w wodzie. Powinny odznaczać się łagodnym, przyjemnym smakiem, akceptowanym przez dzieci.

W sklepach można też znaleźć mleko w płynie, przygotowane do picia (np. produkty firmy Candia). Aktualnie dostępna jest też oferta mleka sproszkowanego pochodzącego od różnych zwierząt, oferowanego często jako produkt do wykorzystania w żywieniu małych dzieci, np. mleko kozie, ośle, kobyle, wielbłądzie i bawole.

W żywieniu niemowląt, które nie są karmione piersią, największy udział mają mieszanki oparte na modyfikowanym mleku krowim. Wybór tego surowca nie był powodowany jego szczególnymi właściwościami prozdrowotnymi, lecz dostępnością (ogółem na świecie 80–90% spożywanego mleka pochodzi od krów) i niską ceną. Rodzice poszukujący alter...