CZYM JEST MIAŻDŻYCA
Miażdżyca, powszechnie nazywana arteriosklerozą, jest stanem chorobowym o charakterze przewlekłym. U podstaw tej choroby leżą czynnościowe i/lub strukturalne uszkodzenia śródbłonka naczyń krwionośnych, wywołane gromadzeniem i odkładaniem się lipoprotein o małej gęstości „LDL”, komórek piankowatych i pozakomórkowych skupisk cholesterolu. Zmiany te obejmują przede wszystkim aortę oraz tętnice o średniej wielkości (głównie tętnice wieńcowe, nerkowe, szyjne i kończyn dolnych). W wyniku zmian miażdżycowych następuje pogrubienie ścian naczyń oraz zanik ich elastyczności.
POLECAMY
SPRAWDŹ, CZY MASZ NIEPOKOJĄCE OBJAWY
Niestety, początkowo zachodzące procesy miażdżycowe nie powodują zazwyczaj żadnych objawów, do momentu, aż naczynia krwionośne nie zostaną poważnie zwężone lub całkowicie zablokowane. Zaawansowane stadium miażdżycy może dawać wiele zróżnicowanych symptomów, uzależnionych od lokalizacji blaszki miażdżycowej oraz tempa rozwoju zmian. Wśród najczęstszych objawów, które mogą świadczyć o postępujących zmianach miażdżycowych, wymienia się: uczucie zmęczenia po niewielkim wysiłku fizycznym, duszności, zaburzenia zapamiętywania i koncentracji, nagłe i silne bóle głowy, problemy z koordynacją i utrata równowagi, drętwienie twarzy, nóg, rąk. Pojawiające się również symptomy takie, jak: promieniujące bóle zlokalizowane za mostkiem, towarzyszące aktywności fizycznej, sytuacjom stresowym, czy też występujące bez wyraźniej przyczyny, zaburzenia mowy i widzenia, bóle mięśniowe łydek podczas wykonywanego ruchu (chromanie przestankowe), czy też oziębienie kończyn, powinny być ważnym ostrzeżeniem i zmobilizować nas do wizyty u lekarza rodzinnego, bądź kardiologa, który po zebraniu wywiadu, oceni sytuację i w razie konieczności skieruje na właściwe badania.
ZBADAJ SIĘ
Podstawowym badaniem, jakie należy wykonać, jest badanie laboratoryjne określające poziom stężenia lipidów we krwi (cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji „LDL” i „HDL”, triglicerydów). Niewłaściwe wartości analizowanych parametrów świadczą o zwiększonym ryzyku wystąpienia i rozwoju miażdżycy, a ich ustabilizowanie na odpowiednim poziomie jest istotnym celem dietoterapii oraz leczenia farmakologicznego. Zalecane, docelowe wartości wyników badań lipidowych zostały zamieszczone w tabeli 1. Przydatnym jest również oznaczenie glikemii na czczo, wykonanie morfologii krwi oraz kontrola ciśnienia tętniczego krwi. Spośród badań pomocniczych zaleca się również przeprowadzenie m.in.:
- ultrasonografii (USG) tętnic szyjnych i obwodowych, dla określenia zmian miażdżycowych,
- tomografii komputerowej, w celu ocenienia stopnia uwapnienia naczyń krwionośnych,
- koronarografii, jako podstawowego badania pozwalającego określić anatomię naczyń wieńcowych.
SPRAWDŹ, JAKIE POPEŁNIASZ BŁĘDY
U podstaw powstawania i rozwoju miażdżycy można dopatrywać się wielu przyczyn. Czynniki ryzyka można podzielić na modyfikowalne – czyli te, na które mamy wpływ poprzez zmianę naszego stylu życia i/lub leczenie farmakologiczne oraz niemodyfikowalne czynniki ryzyka, które są od nas niezależne. Jako modyfikowalne, wymienić należy przede wszystkim: palenie tytoniu, niską aktywność fizyczną, niewłaściwy sposób odżywiania, nadużywanie alkoholu, stres, nadwagę i otyłość, podwyższony poziom cukru i lipidów we krwi oraz wysokie wartości ciśnienia tętniczego. Do niemodyfikowalnych czynników zaliczamy głównie: płeć, wiek i uwarunkowania genetyczne. Mnogość potencjalnych czynników zaburzających pracę układu krążenia oraz nieprzestrzeganie zaleceń lekarzy i dietetyków sprawia, że choroby sercowo-naczyniowe stanowią najczęstszą przyczynę zgonów na świecie. Rocznie z powodu tych chorób umiera ok. 17 mln ludzi. W 2002 r. choroba niedokrwienna serca spowodowała śmierć 6,9 mln ludzi, zaś udar mózgu – 5,1 mln. Prowadzone w Polsce badania epidemiologiczne wskazują, że na podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu frakcji LDL, które jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka miażdżycy, cierpi ok. 55–67% kobiet i mężczyzn. Jak wcześniej wspomniano, nasz nieodpowiedni sposób żywienia stanowi ważny czynnik ryzyka powstawania i rozwoju miażdżycy. Za najważniejsze błędy dietetyczne będące przyczyną choroby uważa się:
- dostarczanie nadmiernej ilości energii,
- wysokie spożycie tłuszczów (ponad 30%), w tym nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, których źródłem są głównie produkty takie, jak: wieprzowina, pasztet, salami, bekon, baleron, smalec, masło, śmietana, podroby (wątróbka, nerki, ozorki, serca),
- duże spożycie słodyczy, miodu, dżemów będących źródłem cukrów prostych,
- nadmierne spożycie alkoholu,
- niskie spożycie błonnika pokarmowego,
- niska podaż witamin (głównie A, C, E, B6, B12) i składników mineralnych,
- spożywanie dużej ilości soli,
- nadmierne smażenie potraw i ich późniejsze, ponowne odgrzewanie.
PRZESTRZEGAJ ZASAD
Sposób leczenia miażdżycy uzależniony jest od stopnia zaawansowania choroby. W łagodnych i umiarkowanych stanach, stosuje się farmakoterapię opartą o leki hipolipemizujące – obniżające stężenie lipidów we krwi (statyny, fibraty, pochodne kwasu nikotynowego, żywice jonowymienne), leki hipotensyjne – obniżające ciśnienie tętnicze krwi oraz leki o działaniu przeciwzakrzepowym. W poważniejszych stadiach stosuje się operacyjne usunięcie blaszki miażdżycowej, angioplastykę, tzw. balonikowanie (zabieg polegający na udrożnieniu zwężonej tętnicy poprzez „zgniecenie” blaszki miażdżycowej), czy też wszczepienie pomostów naczyniowych (by-passów). W ostatnim czasie coraz więcej mówi się również o nieoperacyjnej metodzie leczenia miażdżycy – chelatacji. Terapia ta polega na przeprowadzeniu serii wlewów dożylnych, zawierających kwas wersenowy (EDTA), powodujący rozpuszczenie blaszek miażdżycowych. Składniki pokarmowe zawarte w produktach spożywczych wykazują różne spectrum działania w naszym organizmie i w różny sposób wpływają na stężenie frakcji lipoproteinowych we krwi. Głównym zadaniem odpowiedniego sposobu żywienia w miażdżycy jest obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego we krwi, frakcji LDL cholesterolu, triglicerydów oraz podwyższenie stężenia frakcji HDL cholesterolu. Ważnym elementem dietetycznym jest również dostarczenie dużej ilości przeciwutleniaczy, które wzmocnią ochronę antyoksydacyjną organizmu. Właściwy sposób żywienia w profilaktyce powstawania i rozwoju miażdżycy powinien charakteryzować się:
- zwiększeniem spożycia błonnika pokarmowego, którego źródłem powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe (kasza gryczana, makaron razowy, ryż brązowy, pieczywo ciemne) oraz warzywa i owoce,
- spożyciem produktów mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu, w tym produktów fermentowanych (jogurty, kefiry, maślanki, mleka acidofilne), chudych serów twarogowych,
- zwiększonym spożyciem warzyw i owoców, będących źródłem cennych witamin, składników mineralnych oraz związków bioaktywnych o działaniu przeciwutleniającym,
- uwzględnieniem w diecie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, których najlepszym źródłem są ryby morskie (łosoś, dorsz, makrela) oraz stosowaniem tłuszczów roślinnych na surowo (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany), które dostarczają korzystnie działających fitosteroli,
- regularnym spożywaniem 4-5 posiłków dziennie,
- spożywaniem chudego mięsa (drób, cielęcina); mięso czerwone (wieprzowina, wołowina) należy ograniczyć (nie rezygnować zupełnie!),
- umiarkowanym spożyciem roślin strączkowych (soja, soczewica, bób, groch) oraz orzechów, które wykazują działanie hipolipemiczne,
- ograniczeniem spożywania słodyczy i wyrobów cukierniczych,
- włączeniem do diety produktów bogatych we flawonoidy (gorzka czekolada, zielona herbata, naturalne przyprawy),
- ograniczeniem spożywania produktów wędzonych, konserwowanych, gotowych zup i sosów. Ponadto, należy pamiętać o odpowiedniej obróbce technologicznej produktów przeznaczonych do spożycia: usuwaniu skórki i widocznego tłuszczu w kawałkach mięs, nie stosowaniu zawiesin ze śmietany, czy też wykorzystywaniu niskotemperaturowych metod obróbki termicznej (gotowanie w wodzie, na parze, duszenie, pieczenie w folii, grillowanie, smażenie bez dodatku tłuszczu). W celu właściwego ustalenia indywidualnego planu żywieniowego, należy skontaktować się z dietetykiem, który odpowiednio zbilansuje dietę według potrzeb pacjenta, uwzględniając szczegółowo jego stan zdrowia, preferencje i możliwość zachodzenia interakcji składników pokarmowych z przyjmowanymi przez niego lekami. Wskutek odkładania się blaszki miażdżycowej, zwężeniu ulega przekrój naczyń krwionośnych, co powoduje znaczące trudności w transporcie krwi do wszystkich tkanek. Przy zaawansowanym stadium miażdżycy, złogi cholesterolowe mogą zajmować nawet ponad połowę światła arterii. Następstwem tego jest niedokrwienie wielu narządów.
Najczęstsze objawy, które mogą świadczyć o postępujących zmianach miażdżycowych:
- uczucie zmęczenia po niewielkim wysiłku fizycznym,
- duszności,
- zaburzenia zapamiętywania i koncentracji,
- nagłe i silne bóle głowy,
- problemy z koordynacją i utrata równowagi,
- drętwienie twarzy, nóg, rąk.
