Atopowe zapalenie skóry – dieta i suplementacja

Atopowe zapalenie skóry u dorosłych – przyczyny, objawy, leczenie

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła choroba o nawrotowym charakterze, która najczęściej rozpoznawana jest już w okresie dzieciństwa – w 85% przypadków pojawia się przed ukończeniem 5. roku życia. Patofizjologia atopowego zapalenia skóry wciąż nie jest do końca poznana, jednak uważa się, że przyczyny atopowego zapalenia skóry są wrodzone i częściej występuje u dzieci, których oboje rodziców choruje na alergię.¹ AZS często bywa również sprzężone z innymi chorobami alergicznymi – nawet w 50% przypadków współistnieje z astmą lub katarem siennym.²

Przyczyną atopowego zapalenia skóry jest uszkodzenie bariery ochronnej skóry (m.in. zaburzone działania filagryny – białka, które wpływa na prawidłową budowę skóry). Charakterystyczne w jej przebiegu jest świąd, nadmierna suchość skóry, a kontakt z alergenem powoduje pojawienie się zaczerwienienia, grudek, pęcherzyków, a nawet małych ranek.³

U osób dorosłych zmiany charakterystyczne dla wyprysku atopowego umiejscawiają się symetrycznie, głównie na twarzy, górnej części ciała oraz na grzbietach dłoni. Dominującym objawem w przebiegu AZS jest świąd, który bywa czasem bardzo uporczywy. Ma on charakter stały lub napadowy, a pojawiający się w nocy może nawet powodować bezsenność.⁴

Terapia atopowego zapalenia skóry jest czasem bardzo trudna i długotrwała. Jej celem nie jest wyleczenie AZS, a utrzymanie jak najdłuższych okresów remisji i dobrego stanu ogólnego chorego.  Podstawę stanowi leczenie przeciwzapalne, objawowe i wzmacniające naturalną warstwę skóry. W zależności od wieku pacjenta i nasilenia zmian na skórze może być zastosowana również fototerapia, leczenie immunosupresyjne lub biologiczne.⁵

Czy dieta ma znaczenie w przebiegu atopowego zapalenia skóry? Oś skóra-jelita w patomechanizmie AZS

Wyróżniane są dwa rodzaje atopowego zapalenia skóry – alergiczny i niealergiczny AZS.  Atopowe zapalenie skóry o typie alergicznym, tak jak inne choroby atopowe, związane jest z podwyższonym stężeniem immunoglobuliny IgE. Jest to jedno z białek układu odpornościowego, którego zadaniem jest walka z antygenami i aktywowanie naturalnych mechanizmów obronnych układu immunologicznego. U osób z alergiami, w tym z AZS, immunoglobuliny IgE nadmiernie reagują na dany czynnik uczulający, produkowana jest nadmierna ilość histaminy, czego wynikiem są objawy alergiczne takie jak wypryski, obrzęki, kaszel czy katar.⁶

W latach 90. ubiegłego wieku przeprowadzono badanie, które dotyczyło dzieci z podejrzeniem alergii. Wykazało one, że 56% z nich ma podwyższone stężenie całkowitego IgE we krwi. Co więcej, u przeważającej liczby pacjentów z atopowym zapaleniem skóry stwierdza się podwyższony poziom tej immunoglobuliny, nawet do kilkunastu tysięcy IU/ml.⁷

Przyczyny atopowego zapalenia skóry można więc dopatrywać się w mechanizmach immunologicznych – zarówno w natychmiastowych reakcjach IgE zależnych, jak i w opóźnionych reakcjach związanych z nadprodukcją specyficznych pokarmowo immunoglobulin IgG. Badania dowodzą, że eliminacja najczęstszych alergenów pokarmowych, takich jak mleko, orzechy ziemne, jaja, soja, pszenica, owoce morza, już w ciągu trzech tygodni skutkuje znaczną poprawą kondycji skóry.⁸ Zaostrzenie zmian skórnych po spożyciu takich alergenów znacznie częściej obserwuje się u dzieci.
 

Dieta przy atopowym zapaleniu skóry (AZS) – czy warto stosować dietę eliminacyjną?

Stosowanie diety eliminacyjnej w przebiegu atopowego zapalenia skóry jest tematem budzącym wiele kontrowersji, bowiem nie ma badań naukowych potwierdzającej jej skuteczność. Nie jest zalecane stosowanie diety eliminacyjnej u wszystkich osób z atopowym zapaleniem skóry. Uczulenie na dany składnik żywieniowy powinno być udokumentowane objawami chorobowymi, które występują po spożyciu danego pokarmu.⁹ Dietę eliminacyjną mogą rozważyć osoby, które atopowe zapalenie skóry przechodzą bardzo ciężko.¹⁰ Przed wprowadzeniem diety eliminacyjnej warto zasięgnąć opinii dietetyka oraz alergologa, aby nie doprowadzić do niedoborów żywieniowych i innych groźnych dla zdrowia powikłań.

Co więcej, dieta eliminacyjna zdecydowanie nie jest polecana dzieciom. Badania naukowe dowodzą, że takie ograniczenia dietetyczne u najmłodszych mogą zwiększać ryzyko rozwoju uczulenia na poszczególne alergeny pokarmowe.

Atopowe zapalenie skóry – co jeść a czego unikać?

Dieta u osób z atopowym zapaleniem skóry ma ogromne znaczenie - podstawą diety u osób z AZS jest wykluczenie produktów, na które stwierdzono alergię w badaniach alergologicznych. Do alergenów pokarmowych najczęściej raportowanych u pacjentów z AZS zalicza się: białka mleka krowiego, białka jaja kurzego, pszenicę, soję, pszenicę, orzeszki ziemne, kakao, ryby, skorupiaki, owoce (szczególnie cytrusowe) oraz konserwanty, barwniki czy dodatki wzmacniające smak i zapach.¹¹ Pokrywa się to z opublikowaną w 1999 roku przez Komisję Kodeksu Żywnościowego listą pokarmów, które są najczęstszą przyczyną uczulenia.¹²

W atopowym zapaleniu skóry najlepiej sprawdzi się dieta wykluczająca jeden lub kilka pokarmów, które wywołują ostre objawy alergiczne. American Academy of Dermatology u osób z AZS i potwierdzoną alergią na jaja zaleca wykluczenie z diety jaja kurzego, ponieważ udowodniono, że takie postępowanie może znacznie złagodzić przebieg atopowego zapalenia skóry.¹³ Kolejnym silnym alergenem, na które osoby z AZS powinny zwrócić szczególną uwagę jest pszenica. U wielu osób z wypryskiem kontaktowym obserwuje się podwyższony poziom antygenów przeciwko gliadynie – białku występującemu w tym zbożu.

Podstawę powinny stanowić zdrowe nawyki żywieniowe i utrzymywanie prawidłowej masy ciała – tak jak w przebiegu każdej innej choroby skóry. W codziennym jadłospisie powinny znajdować się owoce i warzywa, które wykazują działanie przeciwzapalne oraz tłuste ryby, orzechy i migdały, które są cennym źródłem tłuszczów omega-3.¹⁴ Korzystny wpływ na przebieg AZS wykazywać kwas γ-linolenowy, który w dużych ilościach znajdziemy np. w czarnej porzeczce. Badania dowodzą, że kwas ten jest może łagodzić stany zapalne skóry i zmniejszać przeznaskórkową utratę wody. Co więcej, osoby z atopowym zapaleniem skóry powinny zwrócić uwagę na odpowiednie spożycie DHA, który może łagodzić objawy AZS.¹⁵ Do swojej diety warto wprowadzić również kurkuminę, która wykazuje działanie przeciwzapalne.¹⁶

W wielu przypadkach na stan skóry osób z atopowym zapaleniem skóry źle wpływają produkty, które są bogate w histaminę lub stymulują jej wytwarzanie. Są to m.in. wędliny, sery dojrzewające, konserwy rybne, czerwone wino, jak również pomidory, truskawki, czekolada, orzechy ziemne i suszone owoce. Z zaostrzeniem przebiegu AZS może wiązać się również nadmierne spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych – tłustego nabiału, mięsa, słodyczy oraz fast-foodów.¹⁷

Suplementacja w atopowym zapaleniu skóry

Z uwagi, iż AZS jest ściśle związany ze stanem jelit i układem immunologicznym, wsparciem w walce z atopowym zapaleniem skóry może być suplementacja probiotykami. W 2005 roku przeprowadzono badanie, które sugeruje, że suplementacja Lactobacillus fermentum poprawia przebieg oraz ciężkość AZS.¹⁸ Inne badania wykazują, że połączenie doustnych preparatów probiotycznych w atopowym zapaleniu skóry u młodych pacjentów zmniejsza konieczność miejscowego stosowania kortykosteroidów.¹⁹ Przed rozpoczęciem suplementacji warto jednak skonsultować się z lekarzem, aby mając na uwadze nadwrażliwości pokarmowe, dobrał odpowiedni, dobrze przebadany i bezpieczny probiotyk na podstawie badania mikroflory jelitowej.²⁰

Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych zaleca również w przypadku niedoboru suplementację witaminy D. Chorzy na atopowe zapalenie skóry obok chorych na astmę należą do grupy ryzyka – deficyt witaminy D może mieć zasadniczy wpływ na rozwój i przebieg AZS. Witamina D bowiem poprawia szczelność bariery naskórkowej oraz zwiększa ekspresję peptydów antybakteryjnych, które zmniejszają ryzyko zakażeń bakteryjnych. Co więcej, witamina D jest również ważnym modulatorem odpowiedzi immunologicznej, która jest niezwykle istotna w wyprysku atopowym.²¹

Bibliografia:

1. Woldan-Tambor, A., & Zawilska, J. B. (2009). Atopowe zapalenie skóry (AZS)–problem XXI wieku. Terapia i Leki, 65(11), 804-811., https://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2009/11-2009/08%20%20AZS.pdf
2. Świerczyńska-Krępa M., Atopowe zapalenie skóry,  https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59313,atopowe-zapalenie-skory
3. Dermatolog.pl, Atopowe zapalenie skóry,  https://dermatolog.pl/choroby-skory-/atopowe-zapalenie-skory/
4. Lek. med. Małgorzata Wanat-Krzak, prof. dr hab. med. Ryszard Kurzawa, Atopowe zapalenie skóry - pierwsza manifestacja kliniczna choroby alergicznej,  http://www.jakowicki.pl/doc/Atopowe_zapalenie_skory_4.pdf
5. Durska G., Badanie przeciwciał swoistych IgE w alergii pokarmowej,  https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/65076,badanie-przeciwcial-swoistych-ige-w-alergii-pokarmowej
6. Gackowska-Lisińska M., Wielokierunkowe wsparcie w terapii Atopowego Zapalenia Skóry (AZS), https://food-forum.pl/artykul/wielokierunkowe-wsparcie-w-terapii-atopowego-zapalenia-skory-azs
7. Grabowska M., Rola osi skóra – jelita w patomechanizmie atopowego zapalenia skóry,  https://food-forum.pl/artykul/rola-osi-skora-jelita-w-patomechanizmie-atopowego-zapalenia-skory
8. Z sercem o atopii, Znaczenie diety w AZS,  https://www.zsercemoatopii.pl/wiedza/znaczenie-diety-azs/
9. Wróbel, O. (2017). w atopowym zapaleniu skóry.,  http://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/01/ke2017.5-3.pdf
10. Surmela P., Dieta przy atopowym zapaleniu skóry (AZS),  https://dietetycy.org.pl/dieta-przy-atopowym-zapaleniu-skory-azs/
11. Nowa Farmacja, Atopowe Zapalenie Skóry a dieta - co wolno jeść, czego należy unikać? https://www.nowafarmacja.pl/blog/atopowe-zapalenie-skory-a-dieta-co-wolno-jesc-czego-nalezy-unikac
12. Dronka-Skrzypczak J., Atopowe zapalenie skóry – dieta i probiotykoterapia mogą pomóc!,   https://www.dietaeliminacyjna.pl/atopowe-zapalenie-skory-azs-probiotykoterapia-dieta-eliminacyjna/
13. Kostecka A., Priobiotyki wskazane w leczeniu AZS,  https://www.termedia.pl/dermatologia/Priobiotyki-wskazane-w-leczeniu-AZS,28265.html
14. Gałęcka, M., Basińska, A. M., & Bartnicka, A. (2019). Znaczenie mikrobioty jelitowej w przebiegu atopowego zapalenia skóry (AZS)—nowoczesne metody profilaktyki i leczenia. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 13, No. 5, pp. 195-206).,  https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/61967
15. Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych, Witamina D,  https://www.ptca.pl/baza-wiedzy/produkty-naturalne-leczenie-azs/164-witamina-d