Maślan sodu – działanie, korzyści i skutki uboczne dla zdrowia jelit

Najważniejsze informacje

• Kwas masłowy należy do grupy krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (short chain fatty acids) – związków powstających w czasie fermentacji błonnika pokarmowego w przewodzie pokarmowym.
• Maślan sodu jest szczególnie ważny dla komórek jelita grubego – to ich podstawowy materiał energetyczny, niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania i regeneracji.
• Suplementacja maślanem sodu może przynosić korzyści u osób dorosłych w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego, po leczeniu antybiotykami czy w stanach zapalnych jelita. Bezpieczne stosowanie wymaga konsultacji z lekarzem, szczególnie w przypadku dzieci, kobiet w okresie ciąży i osób chorujących na przewlekłe schorzenia przewodu pokarmowego.

Maślan sodu i kwas masłowy – czym są i co je łączy?

Maślan sodu to sól sodowa kwasu masłowego – substancja, która powstaje w okrężnicy (najdłuższym odcinku jelita grubego) w wyniku fermentacji błonnika przez bakterie. Kwas masłowy jest jednym z najważniejszych produktów tej fermentacji – obok kwasu octowego i propionowego – i należy do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (ang. SCFA, short chain fatty acids).

Najwięcej kwasu masłowego powstaje z błonnika obecnego w otrębach pszennych, warzywach, niedojrzałych bananach, nasionach roślin strączkowych i skrobi opornej (czyli takiej, która nie ulega trawieniu w jelicie cienkim). Proces ten zachodzi naturalnie i wspiera florę jelitową – czyli zespół mikroorganizmów bytujących w przewodzie pokarmowym. Nierozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego są niezbędne w tym procesie – stanowią substraty dla bakterii jelitowych.

Komórki nabłonka jelita grubego – kolonocyty – wykorzystują krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe jako główne źródło energii.

• Można powiedzieć, że kwas masłowy to ich „paliwo” i jedyne źródło pożywienia – dostarcza aż 80% energii potrzebnej do regeneracji i prawidłowego funkcjonowania (to tzw. wysokie powinowactwo energetyczne – czyli zdolność komórki do pobierania konkretnej substancji i przekształcania jej w energię).

Jak działa maślan sodu?

Ze względu na przykry zapach kwasu masłowego i jego niestabilność (szybko ulega rozkładowi w górnych odcinkach jelita), w suplementach stosuje się trwalszą formę – czyli właśnie maślan sodu. Wysokiej jakości preparaty występują w formie kapsułek – związek jest zamknięty w specjalnej powłoce, która chroni go przed działaniem enzymów trawiennych i umożliwia uwalnianie w dalszych odcinkach jelita.

To właśnie tam – w okrężnicy – maślan działa najskuteczniej: wpływa na procesy regeneracyjne, przyspiesza regenerację komórek nabłonka, uszczelnia barierę jelitową (czyli strukturę zapobiegającą przenikaniu toksyn i drobnoustrojów do krwiobiegu) i wspiera równowagę mikrobioty.

• Badania potwierdzają również, że maślan wpływa na układ odpornościowy – zmniejsza wydzielanie cytokin prozapalnych (czyli substancji zaostrzających stan zapalny). Jego skuteczność jest jednocześnie badana pod kątem wspierania produkcji limfocytów Treg (czyli komórek odpowiedzialnych za wyciszanie nadmiernej odpowiedzi immunologicznej). Takie działanie obserwowano m.in. u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit​.

Korzyści zdrowotne maślanu sodu – dla pacjentów z zespołem jelita drażliwego, ale nie tylko

Maślan sodu korzystnie wpływa na stan jelit u osób dorosłych, zwłaszcza wtedy, gdy błona śluzowa jelita została osłabiona – na przykład po kuracji antybiotykowej. Jedną z jego najważniejszych właściwości jest wspieranie regeneracji nabłonka – czyli wewnętrznej wyściółki przewodu pokarmowego, zbudowanej z komórek jelitowych (kolonocytów).

Maślan sodu dostarcza tym komórkom energii, ale działa również ochronnie – wspiera odbudowę uszkodzonych tkanek, poprawia szczelność błony śluzowej jelit oraz łagodzi przewlekły stan zapalny.

Związek ten korzystnie wpływa na wiele objawów gastrycznych, zwłaszcza jeśli występują one przewlekle i nie reagują dobrze na standardową dietę. W literaturze naukowej wskazuje się na jego zastosowanie w takich dolegliwościach, jak:

• zaparcia,
• wzdęcia,
• biegunki,
• zespół jelita drażliwego (IBS – ang. irritable bowel syndrome),
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZGJ)
• choroba Leśniowskiego-Crohna (jedna z przewlekłych chorób zapalnych jelit).

W chorobach zapalnych jelit (IBD – ang. inflammatory bowel diseases) maślan działa poprzez hamowanie nadmiernej odpowiedzi immunologicznej i ograniczanie wydzielania cytokin zapalnych (m.in. TNF-α, IL-6). Dzięki temu zmniejsza się miejscowy stan zapalny w obrębie błony śluzowej, a to przekłada się na mniejsze dolegliwości bólowe oraz lepszą tolerancję posiłków.

• W badaniach wskazuje się również, że dodatkowa suplementacja maślanem sodu może zwiększać skuteczność probiotyków – czyli żywych kultur bakterii, które wspierają mikroflorę jelitową. Połączenie tych dwóch grup substancji sprzyja utrzymaniu równowagi bakteryjnej oraz korzystnie wpływa na odporność śluzówkową – szczególnie gdy występuje dysbioza jelitowa (czyli zaburzenie naturalnego składu flory bakteryjnej).

Wpływ kwasu masłowego nie ogranicza się wyłącznie do regeneracji nabłonka jelitowego i równowagi flory bakteryjnej. W badaniach wykazano, że te krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe mogą również wpływać na wchłanianie wapnia i metabolizm glukozy. To właściwości, które można wykorzystać we wsparciu terapii pacjentów z zaburzeniami wchłaniania, insulinoopornością lub chorobami metabolicznymi.

Kiedy warto stosować maślan sodu?

Stosowanie maślanu sodu jest szczególnie wskazane w terapii chorób układu pokarmowego, gdzie przyczynia się do regeneracji błony śluzowej jelit. Suplementację warto rozpocząć w okresie rekonwalescencji po antybiotykoterapii, po przebytych infekcjach przewodu pokarmowego oraz w trakcie leczenia stanów zapalnych błony śluzowej.

Związek ten wspiera regenerację komórek jelita (czyli odnowę nabłonka), poprawia jakość stolca, zmniejsza wzdęcia i uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej. W badaniach potwierdzono, że jego stosowanie może zmniejszać częstość epizodów biegunek i wspierać naturalną perystaltykę – czyli ruchy jelit odpowiadające za przesuwanie treści pokarmowej.

Jak w przypadku każdej suplementacji należy zachować odpowiednie środki ostrożności. Maślan sodu nie powinien być stosowany w ostrym przebiegu WZJG, gdy pojawia się krwawienie z odbytu lub znaczne pogorszenie stanu ogólnego. W takich przypadkach decyzję o suplementacji podejmuje lekarz, po analizie wyników badań, aktualnego stanu pacjenta i na podstawie dotychczasowego postępowania dietetycznego.

Jak przyjmować maślan sodu?

Skuteczność maślanu sodu zależy nie tylko od dawki, ale także od formy podania. Najlepsze efekty osiąga się wtedy, gdy maślan przyjmowany jest w postaci kapsułek. Maślan Sodu Forte (suplement UNS) dostępny jest w formie mikrogranulatu, który jest dobrze wchłaniany w przewodzie pokarmowym.

• Zaleca się przyjmowanie jednej kapsułki raz dziennie – najlepiej po posiłku. Tłuszcz obecny w jedzeniu ułatwia uwalnianie substancji aktywnej.

Preparat powinien być przechowywany w szczelnie zamkniętym opakowaniu, z dala od światła, w suchym miejscu i w temperaturze pokojowej – bez konieczności przechowywania w lodówce.

Ważne, aby nie przekraczać zalecanej dziennej porcji i stosować suplement zgodnie z opisem producenta i nadzorem lekarza lub dietetyka klinicznego.

Skutki uboczne maślanu sodu

Maślan sodu jest generalnie dobrze tolerowany i zazwyczaj nie wywołuje efektów niepożądanych. Jednak na początku suplementacji niektóre osoby mogą doświadczać przejściowych objawów ze strony układu pokarmowego, takich jak:

• wzdęcia,
• uczucie pełności,
• ból brzucha,
• dyskomfort jelitowy,
• luźne stolce.

Zazwyczaj są one łagodne i ustępują po kilku dniach. Jeśli jednak utrzymują się dłużej lub nasilają się, warto zmniejszyć dawkę lub przerwać suplementację i skonsultować się z lekarzem.

U osób z alergią na składniki kapsułki (np. barwniki, substancje powlekające) może wystąpić wysypka lub świąd skóry – w przypadku uczulenia należy zrezygnować z preparatu. Warto zwracać uwagę na skład maślan sodu i unikać zbędnych dodatków (np. dwutlenku krzemu lub syntetycznych wypełniaczy), które mogą wywołać niepożądane reakcje.

Czy sól sodowa kwasu masłowego naturalnie występuje w żywności?

W aptekach i sklepach dostępne są suplementy diety zawierające maślan sodu – zarówno w postaci tabletek, jak i kapsułek oraz proszku. Warto sięgać po suplementy, które mają wyraźnie opisaną tabelę składników aktywnych, czyli informację o dokładnej zawartości maślanu sodu oraz innych składników produktu, które mogą wspierać jego wchłanianie.

Naturalne źródła kwasu masłowego to niektóre produkty spożywcze: masło, twarde sery dojrzewające i mleko krowie. Jednak ich zawartość SCFA jest stosunkowo niewielka, dlatego w przypadku konkretnych wskazań warto rozważyć dodatkową suplementację.

Czy można łączyć maślan sodu z probiotykami?

Suplementy diety, które łączą maślan sodu z probiotykami, stanowią coraz popularniejsze rozwiązanie w terapii problemów jelitowych. Takie połączenie wspiera zdrowie przewodu pokarmowego – nie tylko przez działanie przeciwzapalne, ale także przez odbudowę naturalnej flory bakteryjnej.

• Probiotyki to szczepy żywych bakterii, które pozytywnie wpływają na funkcjonowanie jelit — m.in. poprawiają trawienie, ograniczają wzrost niekorzystnych drobnoustrojów i wspierają funkcje odpornościowe. Kiedy probiotyki są podawane jednocześnie z maślanem sodu, efekty mogą być silniejsze — to tzw. efekt synergiczny (czyli wzajemne wzmacnianie działania).

Połączenie tych substancji może wpływać na zahamowanie wzrostu bakterii patogennych (czyli takich, które mogą prowadzić do rozwoju chorób) i poprawić skład mikrobioty. W badaniach wykazano także poprawę w obrębie błony śluzowej jelita – czyli warstwy ochronnej zabezpieczającej przed szkodliwymi substancjami.

Co ważne, suplementacja łączona bywa skuteczna również w przypadku stosowania pozajelitowego żywienia – czyli sytuacji, gdy pacjent nie może spożywać pokarmu doustnie i jedynym źródłem pożywienia jest wlew dożylny. W takich przypadkach mikrobiota ulega szybkiemu zubożeniu, dlatego wsparcie jej przez odpowiednie szczepy bakterii i maślan sodu może korzystnie wpłynąć na powrót funkcji układu pokarmowego.

Przeciwwskazania do stosowania maślanu sodu

Chociaż maślan sodu uznaje się za bezpieczny, nie każda osoba może go przyjmować. Przeciwwskazaniem jest przede wszystkim nadwrażliwość na składniki preparatu.

W przypadku pacjentów z ciężką postacią zapalenia jelita grubego (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego z objawami krwawienia i ostrym bólem brzucha) suplementacja może nie być dobrze tolerowana. W takich sytuacjach niezbędna jest wcześniejsza konsultacja gastroenterologiczna i ścisły nadzór.

Bezpieczeństwo stosowania maślanu sodu u dzieci i kobiet w ciąży

Dzieci powyżej 7. roku życia mogą stosować preparaty zawierające maślan sodu – o ile nie ma ku temu innych przeciwwskazań medycznych. Przed rozpoczęciem suplementacji zawsze warto omówić tę decyzję z lekarzem pediatrą lub dietetykiem klinicznym – zwłaszcza jeśli dziecko ma inne schorzenia lub przyjmuje leki.

Preparaty zawierające maślan sodu mogą być trudne do połknięcia dla małych dzieci z powodu ich dużego rozmiaru. Dlatego zaleca się ostrożność i odpowiednie dostosowanie formy suplementu do możliwości dziecka.

W odniesieniu do kobiet w ciąży aktualne dane nie są jednoznaczne – dotychczasowe badania przeprowadzono głównie na modelach zwierzęcych. Nie wykazano toksycznego działania na płód, ale z powodu ograniczonych danych klinicznych u ludzi, każdorazowo decyzję o suplementacji powinien podjąć lekarz prowadzący. Szczególną ostrożność należy zachować również w okresie laktacji (w czasie karmienia piersią), gdy substancje z diety mogą mieć wpływ na dziecko.

Podsumowanie

Odpowiedni poziom kwasu masłowego w organizmie człowieka ma duże znaczenie dla zdrowia jelit. Związek powstaje w wyniku fermentacji bakteryjnej błonnika pokarmowego i dostarcza energii kolonocytom. Jego właściwości wspierają regenerację nabłonka, działają przeciwzapalnie i stabilizują mikrobiotę jelitową.

Jest skuteczny w leczeniu oraz profilaktyce zaparć, wzdęć, biegunek, IBS, IBD czy dysbiozy jelitowej. Może wspierać organizm także u otrzymujących żywienie pozajelitowe, u pacjentów w okresie rekonwalescencji i po operacjach w obrębie układu pokarmowego.

Przyjmowanie maślanu sodu wymaga zachowania środków ostrożności – szczególnie u dzieci, kobiet w okresie ciąży, osób z nadwrażliwością oraz w przypadku aktywnych stanów zapalnych. Każdą suplementację zawsze warto prowadzić zgodnie z zaleceniami lekarza oraz z uwzględnieniem dodatkowych, indywidualnie dopasowanych zaleceń dietetycznych – zwłaszcza jeśli występują inne choroby przewlekłe, zaburzenia wchłaniania lub nietolerancje pokarmowe.

Dobrze dobrany preparat, odpowiednia forma podania i właściwe dawkowanie mogą przynieść wyraźną poprawę jakości życia – bez niepożądanych objawów i z pełnym wsparciem fizjologii jelit.

Bibliografia

1. Piotrowicz, G. Znaczenie kwasu masłowego dla zachowania homeostazy. Lekarz POZ, 10(5).
2. Głąbień, M., Miłkowski, P., Kuśnierz, A., Kusiak, K., Aleksandrowicz, D., Wieczorek, O., ... & Kondratowicz, A. (2024). Sodium Butyrate as Gut Microbiota Modulators: Mechanisms of Action and Potential Clinical Applications-Literature Review and New Perspectives. Quality in Sport, 27, 55233-55233.
3. Karłowicz-Bodalska, K., Bęben, D., Janicka, N., Gądek, Ł., & Bodalska, G. (2024). Mikrobiota jelit jako czynnik determinujący efektywność i bezpieczeństwo terapii przeciwnowotworowej. Farm Pol, 80(2), 101-110.
4. Sarlak, Z., Naderi, N., Amidi, B., & Ghorbanzadeh, V. (2024). Sodium Butyrate, a Gut Microbiota Derived Metabolite, in Type 2 Diabetes Mellitus and Cardiovascular Disease: A Review. Cardiovascular & Hematological Agents in Medicinal Chemistry.
5. Panufnik, P., Banasiewicz, T., & Rydzewska, G. (2024). Maślan sodu-drogowskazy terapeutyczne. Medycyna Faktów, 17(1 (62)), 121-128.
6. Zielińska, A. (2023). Kwas masłowy i maślan–znaczenie biologiczne i zastosowania terapeutyczne. Lek w Polsce, 390(11), 16-20.
7. Kierzkiewicz, M. (2018). Maślan sodu–skuteczny partner w terapii. Medycyna Faktów, 11(1 (38)), 19-22.