Sklepiki szkolne powinny kształtować zdrowe nawyki żywieniowe

Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) opracował listę produktów spożywczych i napojów, które powinny być dostępne w sklepikach szkolnych. Eksperci IŻŻ wskazali też cztery grupy produktów, które nie są w takich sklepikach mile widziane.

Lekarze, epidemiolodzy i dietetycy biją na alarm! Polskie dzieci i młodzież źle się odżywiają. Z badań IŻŻ wynika, że w ich diecie powszechnie występują niedobory takich składników odżywczych jak: wapń, witamina D, potas, magnez i foliany (dotyczy to aż 74-98 proc. młodzieży). Lista niedoborowych składników jest niestety znacznie dłuższa. Często w diecie młodzieży brakuje też witamin: E, C, A czy B12, kwasów tłuszczowych omega-3, a także żelaza, cynku i jodu. Powodów do niepokoju jest jednak więcej. Ważnym problemem jest też obecnie nadmierne spożycie przez dzieci i młodzież różnych składników niepożądanych, w tym m.in. cukru, tłuszczu i soli. Ich nadmierna podaż w diecie jest m.in. skutkiem przyzwolenia społecznego na spożywanie tzw. żywności śmieciowej.

W efekcie, na tle wadliwego, nieregularnego i niezbilansowanego żywienia rozwijają się u dzieci i młodzieży różne dolegliwości i choroby, w tym m.in. niedowaga, nadwaga oraz otyłość. Aż 28 proc. chłopców i 22 proc. dziewcząt w ostatnich klasach szkoły podstawowej ma nadmierną masę ciała – wykazało wstępne badanie stanu odżywienia, poziomu aktywności fizycznej i nawyków żywieniowych polskich uczniów zrealizowane w 2013 r. w 16 województwach przez Instytut Żywności i Żywienia we współpracy z warszawską Akademią Wychowania Fizycznego. Dla porównania, z niedowagą boryka się około 9,5 proc. dziewcząt oraz 6 proc. chłopców.

Choć największy udział w kształtowaniu nawyków żywieniowych dzieci mają ich rodzice i dom rodzinny, to jednak trzeba pamiętać, że drugą najważniejszą „instytucją” wpływającą na wiedzę żywieniową i sposób żywienia dzieci jest szkoła. To dlatego w Polsce i wielu innych krajach od lat toczy się burzliwa dyskusja na temat pożądanego asortymentu sklepików szkolnych, automatów z jedzeniem i piciem oraz szkolnych stołówek. IŻŻ bierze w niej aktywny udział.

- Sklepiki szkolne odgrywają ważną rolę w żywieniu dzieci i młodzieży, zwłaszcza obecnie, w obliczu narastania epidemii otyłości. Dlatego działalność sklepików szkolnych powinna być jak najszybciej uporządkowana i uregulowana, tak aby sprzyjały one zdrowiu. Wiele krajów szuka rozwiązań, które zagwarantują, że w sklepikach szkolnych sprzedawane będą tylko te produkty spożywcze, które nie zwiększają ryzyka powstania otyłości i innych przewlekłych chorób niezakaźnych. Również w Polsce konieczne jest rozwiązanie tego problemu, najlepiej poprzez wypracowanie wspólnego stanowiska przedstawicieli nauki, przemysłu i polityki. Jednym z możliwych rozwiązań jest opracowanie listy produktów, które mogą być sprzedawane w sklepikach szkolnych. Wybór tych produktów musi się jednak odbywać w oparciu o jasne kryteria, takie jak: normy żywienia człowieka, oficjalne zalecenia żywieniowe, czy tworzone obecnie przez naukowców systemy profili żywieniowych. Taki model działania został wypracowany m.in. w Danii i Szwecji – mówi prof. dr hab. Mirosław Jarosz, dyrektor IŻŻ.

- Dzieci i młodzież powinni przestrzegać zasad prawidłowego żywienia w domu i w szkole oraz przyjąć je za stały element stylu życia. Oprócz realizowania podstawy programowej, szkoła powinna dostarczać wiedzy o prozdrowotnym żywieniu i zapewnić warunki jej praktycznego zastosowania podczas kilkugodzinnego pobytu ucznia w szkole – dodaje prof. dr hab. Jadwiga Charzewska, kierownik Samodzielnej Pracowni Epidemiologii i Norm Żywienia w IŻŻ.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rodziców, nauczycieli, dyrektorów szkół, a także przedsiębiorców i parlamentarzystów, eksperci IŻŻ opracowali propozycję listy kategorii produktów spożywczych, które powinny być dostępne w sklepikach szkolnych.

Poniższa lista rekomendowanych przez IŻŻ grup produktów została przygotowana w oparciu o aktualny, poparty dowodami naukowymi stan wiedzy na temat zdrowego odżywiania. IŻŻ ma nadzieję, że jej publikacja przyczyni się do podniesienia merytorycznego poziomu debaty na temat sklepików szkolnych, a także toczących się w związku z tym prac parlamentarnych, ale co najważniejsze - do poprawy zdrowia polskiego społeczeństwa, w tym szczególnie zdrowia dzieci.

Grupy produktów spożywczych i napojów zalecane przez IŻŻ do sprzedaży w sklepikach szkolnych:

1. Kanapki - do ich przygotowania zalecane jest użycie:

- pieczywa razowego / pełnoziarnistego: żytniego, pszennego, mieszanego;

- wędlin, np. szynki, polędwice – drobiowe, wołowe, wieprzowe

(kryterium ≤ 10 g tłuszczu/100 g), ryb, jaj, serów;

- wszystkie kanapki powinny zawierać dodatek świeżych warzyw.

2. Mleko, napoje mleczne, jogurty, kefiry, maślanki.

3. Produkty mleczne typu serki i desery mleczne

(kryterium ≤ 13,5 g cukrów/100 g).

4. Zbożowe produkty śniadaniowe oraz inne produkty zbożowe, bez dodatku cukrów oraz o obniżonej lub o niskiej zawartości soli/sodu, w tym:

- płatki śniadaniowe, musli;

- chrupki jedno- i wielozbożowe;

- pieczywo chrupkie, wafle ryżowe, maca.

5. Świeże owoce i warzywa przygotowane do bezpośredniego spożycia.

Zaleca się, aby owoce i warzywa w całości lub pokrojone były podzielone na porcje.

6. Suszone owoce i warzywa, orzechy, nasiona i migdały, bez dodatku cukrów oraz bez dodatku soli i tłuszczu.

7. Soki warzywne, owocowo-warzywne, owocowe.

8. Nektary warzywne, owocowo-warzywne, owocowe.

9. Przeciery oraz musy owocowe, warzywne i owocowo-warzywne z przecierów

i soków, bez dodatku cukrów.

10. Naturalna woda mineralna, woda źródlana, woda stołowa.

Grupy produktów spożywczych, które zdaniem IŻŻ nie powinny być oferowane w sklepikach szkolnych:

1. Napoje gazowane i niegazowane z dodatkiem cukrów.

2. Napoje energetyzujące i izotoniczne.

3. Słodycze.

4. Słone przekąski: chipsy ziemniaczane, smakowe, snacki, słone paluszki itp.

***

Źródło danych:

Badania, opracowania i publikacje ekspertów Instytutu Żywności i Żywienia

Więcej informacji na temat zasad zdrowego żywienia można znaleźć na stronie internetowej:

www.izz.waw.pl

Więcej informacji na temat żywienia dzieci i młodzieży można znaleźć na stronie internetowej:

www.zachowajrownowage.pl