Silna odporność - co naprawdę działa?

Rola układu odpornosciowego

Układ odpornosciowy to skomplikowany zespół mechanizmów – zarówno wrodzonych, jak i nabytych – który uczy sie przez kontakt z drobnoustrojami, by w przyszłosci móc reagowac szybciej i skuteczniej. Aby stymulowac odpornosc niezbedny jest kontakt z mikroorganizmami. Badania wskazuja, ze nadmierna izolacja od drobnoustrojów moze skutkowac słabszymi mechanizmami odpornosciowymi lub nieprawidłowa regulacja zapalenia [1]. Warto podkreslic, ze wysoka odpornosc nie oznacza braku chorób w ogóle, lecz zdolnosc organizmu do przechodzenia infekcji łagodniej i bez powikłan. Nauka potwierdza, ze powszechnym celem nie jest absolutna odpornosc, lecz odpornosc funkcjonalna, czyli dobrze działajacy system obronny zrównowazony, uczacy sie, adaptujacy i reagujacy.

Jelita jako kluczowy element odpornosci

Mikrobiota jelitowa, czyli społecznosc mikroorganizmów zasiedlajacych przewód pokarmowy, odgrywa fundamentalna role w regulacji układu odpornosciowego. Interakcje miedzy mikrobiota a układem odpornosciowym sa „złozone, dynamiczne i zalezne od kontekstu” [2].

Już w pierwszych latach życia mikrobiota jelitowa kształtuje się i wywiera wpływ na dojrzewanie mechanizmów odpornościowych. W okresie niemowlęcym różnorodność mikrobioty jest najwyższa i najbardziej podatna na zmiany. U dorosłych zmiany mikrobioty mogą wpływać na funkcjonowanie barier jelitowych, tolerancję immunologiczną oraz na regulację stanów zapalnych.

Jak mikrobiota wpływa na odporność?

Interakcja między mikrobiotą jelitową a układem odpornościowym jest dwukierunkowa – to znaczy, że mikrobiota wpływa na odporność, ale też odporność oddziałuje na mikrobiotę na różne sposoby. Na przykład limfocyty B wytwarzają duże ilości immunoglobuliny A (IgA), która wiąże się z bakteriami bytującymi w jelitach. Z kolei błona śluzowa jelit produkuje mucynę, czyli główny składnik śluzu. Te dwie tworzą razem barierę ochronną w świetle jelita, która chroni przed nadmiernym rozrostem bakterii. Neutrofile, czyli komórki odpornościowe, również pomagają kontrolować mikrobiotę. Są przyciągane do nabłonka jelit i ograniczają liczbę niektórych bakterii poprzez pobudzanie produkcji białek przeciwdrobnoustrojowych w błonie śluzowej. Dodatkowo przemieszczają się do wnętrza jelita, gdzie hamują nadmierny rozwój drobnoustrojów, głównie dzięki wytwarzaniu reaktywnych form tlenu. Inna grupa komórek odpornościowych rozpoznaje metabolity pochodzące z bakteryjnych szlaków syntezy ryboflawiny (witaminy B2). Dzięki temu wywołują odpowiedzi przeciwbakteryjne, które również wpływają na skład mikrobioty. Na koniec komórki Treg (regulatorowe limfocyty T) odgrywają ważną rolę w utrzymaniu równowagi mikrobioty. Pomagają one utrzymać komensalizm, czyli pokojowe współistnienie między mikroorganizmami jelitowymi a gospodarzem.

Wpływ stylu życia na odporność

Odporność nie zależy jedynie od mikrobioty, styl życia i dieta mają kluczowy wpływ na funkcjonowanie całego układu immunologicznego oraz na środowisko jelitowe. Dieta bogata w błonnik, warzywa, owoce, produkty fermentowane i niskoprzetworzone sprzyja różnorodności mikrobioty, a co za tym idzie – lepszej odporności. Nadmiar przetworzonej żywności, brak błonnika i niekorzystne nawyki żywieniowe wpływają na zaburzenia mikrobioty, co może skutkować zaburzoną odpornością. Czynniki, takie jak sen, aktywność fizyczna, stres, a także unikanie nadmiernego stosowania antybiotyków, mają wpływ zarówno na mikrobiotę, jak i na układ odpornościowy. Układ odpornościowy potrzebuje „ćwiczeń” – czyli kontaktu z drobnoustrojami, by uczyć się rozpoznawać, tolerować lub zwalczać zagrożenia. Nadmierna izolacja może prowadzić do braku odpowiedniej edukacji immunologicznej (hipoteza higieniczna). Warto więc zaakceptować, że choroba w łagodnej postaci może być elementem zdrowego funkcjonowania systemu odpornościowego [3].

Pasożyty a odporność

Wpływ pasożytów na odporność człowieka jest wielowymiarowy. Z jednej strony niektóre z nich potrafią skutecznie oszukiwać układ odpornościowy, z drugiej – ich obecność może prowadzić do trwałych zmian w regulacji reakcji immunologicznej. Pasożyty rozwinęły szereg mechanizmów przystosowawczych, które pozwalają im przetrwać w organizmie gospodarza przez długi czas. Potrafią m.in. pokrywać się białkami pochodzącymi z tkanek gospodarza, dzięki czemu są rozpoznawane jako własne, a nie obce elementy. W ten sposób unikają odpowiedzi immunologicznej i mogą bytować w organizmie latami bez wywoływania ostrych objawów. Kolejnym mechanizmem jest aktywne hamowanie reakcji odpornościowych. Pasożyty wydzielają substancje, które osłabiają lub wyciszają działanie komórek immunologicznych, co prowadzi do tzw. immunosupresji. Wpływają również na charakter odpowiedzi immunologicznej, przełączając ją z reakcji typowo obronnych na reakcje bardziej tolerancyjne, co pozwala im uniknąć zniszczenia. Nie bez znaczenia jest także ich wpływ na mikrobiotę jelitową. Pasożyty jelitowe, takie jak Giardia lamblia, mogą zaburzać skład mikrobiomu, zmniejszać liczebność pożytecznych bakterii i tym samym osłabiać funkcje bariery jelitowej. Skutkiem takiego działania jest przewlekły stan zapalny o niskim nasileniu, większe zmęczenie układu odpornościowego, a także wzmożona podatność na inne infekcje. Dodatkowo część pasożytów może prowadzić do niedoborów składników odżywczych, co wtórnie pogarsza funkcjonowanie mechanizmów obronnych organizmu [4].

Szczepy probiotyczne wspierające odporność

Escherichia coli Nissle 1917 jest dobrze przebadaną bakterią probiotyczną. Badania pokazują, że może ona modulować układ odpornościowy poprzez stymulowanie szlaków metabolicznych i zapalnych. Dlatego faktem jest, że konkretne szczepy bakterii mogą wspierać układ odpornościowy na poziomie komórkowym. Badania wykazały, że Lactobacillus acidophilus może indukować ekspresję genów związanych z wirusową obroną w komórkach dendrytycznych, m.in. IFN-β, IL-12 poprzez receptor TLR-2 [5]. Dodatkowo Lactobacillus acidophilus szczep Er-2 317/402 Narine może wspierać układ odpornościowy poprzez pobudzanie produkcji interferonu (IFN) – białka, które odgrywa kluczową rolę w obronie organizmu przed wirusami i nowotworami. W warunkach laboratoryjnych (in vitro) zaobserwowano, że komórki krwi i limfocyty eksponowane na Narine zaczynały wytwarzać znaczne ilości interferonu – w niektórych próbach osiągające poziomy powyżej 100 jednostek międzynarodowych (IU/ml). Oznacza to, że bakteria ta potrafi aktywować naturalne mechanizmy przeciwwirusowe organizmu [6].

Praktyczne wskazówki

• Odporność nie jest w pełni zapisana w genach, styl życia i dieta mają na nią realny wpływ.
• Jelita i mikrobiota odgrywają kluczową rolę w edukacji i funkcjonowaniu układu odpornościowego. Utrzymanie ich w dobrej kondycji to inwestycja w odporność.
• Zdrowa dieta (bogata w błonnik, warzywa, fermentowane produkty), odpowiednia ilość snu, aktywność fizyczna, unikanie nadmiernych antybiotyków i umiarkowany kontakt z mikroorganizmami sprzyjają odporności.
• Suplementacja probiotykami przynosi korzyści zwłaszcza w zaburzeniach mikrobioty, ale także jako wparcie ogólnego zdrowego stylu życia.
• Odporność to nie brak chorób, a zdolność do reagowania, uczenia się i szybkiego powrotu do zdrowia. Silna odporność to przejście infekcji łagodniej i z mniejszym ryzykiem powikłań.

Fundamenty silnej odporności to dobre relacje między dietą, mikrobiotą jelitową i stylem życia. Choć nie wszystkie mechanizmy są w pełni poznane, nauka dostarcza jasnych wskazówek – zadbaj o swoje jelita, żyj aktywnie, zdrowo się odżywiaj, śpij dobrze i zaakceptuj, że kontakt z mikroorganizmami jest potrzebny. Nie każdy kontakt musi skutkować chorobą, ale może być ważnym treningiem układu odpornościowego.

Bibliografia

1. Zheng D. i wsp. Interaction between microbiota and immunity in health and disease. Cell Res. 2020; 30(6): 492–506.
2. Dawson S.L. i wsp. The Interplay of Nutrition, the Gut Microbiota and Immunity and Its Contribution to Human Disease. Biomedicines. 2025; 13(2): 329.
3. Brosschot T.B., Reynolds L.A. The impact of a helminth-modified microbiome on host immunity. Mucosal Immunol. 2018; 11(4): 1039–1046.
4. Weiss G., Rasmussen S. i wsp. Lactobacillus acidophilus induces viral immune defense genes in mouse dendritic cells via a Toll-like receptor-2-dependent mechanism. Immunology. 2010; 131(2): 268–81.
5. Institute Pasteur de Kyoto Masakazu, Kita Kishida Tsunataro. Interferon induction by Lactobacterium acidophilum Narine and the increasing effect of interferon production capacity. Clinical Report. 1987; 21(12).