Przerost bakteryjny jelita cienkiego
Częstym i dokuczliwym objawem zgłaszanym przez pacjentów klinik gastroenterologicznych oraz poradni dietetycznych są zaburzenia żołądkowo-jelitowe określane mianem przelewania i kurczenia w jamie brzusznej. Niejednokrotnie przyczyną powyższego stanu rzeczy jest nadmierny rozrost bakterii w obrębie jelita cienkiego (SIBO). Bakterie fermentują i powodują powstawanie nieprzyjemnych dla pacjenta dolegliwości. Najczęściej stwierdzane szczepy bakteryjne to Escherichia Coli, Enterococcus spp., Klebsiella pneumonia oraz Proteus mirabilis. Opisywane zaburzenie jest wywołane przez wiele różnych czynników: trzeba jednak wiedzieć, że również błędy dietetyczne mogą powodować nadmierny rozrost bakterii. Dietetyczni winowajcy SIBO to dieta o wysokiej zawartości mono- i dwusacharydów (słodycze, cukier, owoce, soki owocowe itp.), ale również umiarkowane nawet spożycie alkoholu. Objawy kliniczne SIBO to uczucie wzdęcia, dyskomfort i przelewanie w jamie brzusznej oraz zmiana rytmu wypróżnień. Obecnie w bardzo łatwy i nieinwazyjny dla pacjenta sposób można rozpoznać SIBO przy użyciu wodorowego testu oddechowego. Test polega na przyjęciu pożywki w postaci laktulozy (cukier, który nie ulega trawieniu w przewodzie pokarmowym), a następnie wykonywaniu wydechów do specjalnego urządzenia. Aparat dokonuje pomiaru ilości wodoru w wydychanym powietrzu, który jest ekwiwalentem aktywności bakteryjnej. W uproszczeniu: im więcej wodoru, tym więcej bakterii w jelicie cienkim. Test cechuje się stosunkowo wysoką czułością (60–90 proc.) oraz swoistością (85 proc.). Jak się okazuje, SIBO występuje także w przebiegu schorzeń, które nie zawsze są bezpośrednio związane z przewodem pokarmowym. Co ciekawe, obecnie coraz częściej stwierdza się SIBO u osób z nadmierną masą ciała. W terapii SIBO podkreśla się konieczność leczenia jednostki podstawowej, która prowadzi do nadmiernego rozrostu bakterii w obrębie jelita, eradykacji bakteryjnej (antybiotykoterapia), terapię probiotykami(Lactobacillus casei, Lactobacillus plantarum, Streptococcus faecalis, Bifidobacterium brevis), a także zindywidualizowanej terapii żywieniowej. W leczeniu dietetycznym zwraca się uwagę na ograniczenie zawartości cukrów prostych i oligosacharydów (sacharoza, laktoza), zwiększenie udziału tłuszczów w diecie, zwłaszcza w postaci tłuszczu MCT (trójglicerydy o średniej długości łańcuchów kwasów tłuszczowych) oraz na uzupełnienie niedoborów składników odżywczych, przede wszystkim witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, witaminy B12 oraz składników mineralnych.
POLECAMY
Najskuteczniejsza dieta
Kolejnym istotnym zagadnieniem współczesnej dietetyki jest dieta odchudzająca. W literaturze popularnonaukowej co jakiś czas można znaleźć doniesienia na temat spektakularnych efektów diet, które ograniczają podaż węglowodanów (diety wysokobiałkowe lub wysokotłuszczowe). Dieta CRDs (Carbohydrate Resticted Diets) dostarcza 25–30 proc. energii w postaci węglowodanów, 25–30 proc. W postaci białka, natomiast 45–50 proc. całodziennej podaży energii stanowi tłuszcz. Z fizjologicznego punktu widzenia nadmiar węglowodanów dostarczanych wraz z codzienną dietą nasila syntezę tłuszczu oraz powstawanie lipoprotein LDL (tzw. zły cholesterol). Wielu naukowców twierdzi, że diety o obniżonej zawartości węglowodanów prowadzą do zmniejszenia stężenia cholesterolu całkowitego oraz podwyższenia stężenia cholesterolu frakcji HDL w surowicy krwi.
Dieta CRDs pozwala na szybką redukcję masy ciała, co jest bardzo pożądane z punktu widzenia pacjenta, jednakże należy mieć na uwadze zagrożenia wynikające z nadmiernego ograniczenia węglowodanów w diecie. Długotrwały niedobór węglowodanów w diecie może przyczynić się do powstania zaparć, zwiększenia ryzyka osteoporozy, a także niedoborów witamin i składników mineralnych. Jednocześnie w badaniach naukowych podkreśla się fakt, że na redukcję masy ciała wpływa przede wszystkim deficyt energetyczny, a nie skład jakościowy diety. Porównując wpływ diety niskowęglowodanowej czy wysokobiałkowej oraz niskotłuszczowej – ubogoenergetycznej okazuje się, że w okresie pierwszych sześciu miesięcy dieta niskowęglowodanowa jest faktycznie bardziej skuteczna w przyspieszeniu redukcji masy ciała, aczkolwiek po roku stosowania powyższych modeli żywieniowych uzyskiwane są wyniki porównywalne.
Rodzi się zatem pytanie, czy jest sens obciążać organizm dietami wysokotłuszczowymi czy wysokobiałkowymi, które często są dla pacjenta trudne do zaakceptowania, chociażby z tytułu doznań organoleptycznych? Dodatkowo naukowcy podkreślają, że przewlekłe stosowanie diety niskowęglowodanowej wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zgonów. Istotne znaczenie ma również rodzaj tłuszczu dostarczanego w takiej diecie. Podaż tłuszczu zwierzęcego wiąże się z 23-proc. wzrostem ryzyka zgonów, z kolei tłuszcz roślinny jest związany z 20-proc. Zmniejszeniem ryzyka zgonów. Według ostatnich wytycznych amerykańskich diety stosowane w redukcji masy ciała o zawartości białka wyższej niż 35 proc. ogólnej podaży energii oraz zawartości węglowodanów niższej niż 45 proc. ogólnej podaży energii, nie są bardziej efektywne w uzyskiwaniu redukcji masy ciała niż diety o umiarkowanej zawartości składników odżywczych. Dodatkowo powyższe diety (> 35 proc. Energii z białka i < 45 proc. energii z węglowodanów) mogą pogarszać stan zdrowia i nie są rekomendowane w leczeniu otyłości. Biorąc pod uwagę skuteczność diet odchudzających, liczy się przede wszystkim motywacja wewnętrzna pacjenta i dążenie do wyznaczonego celu. Okazuje się, iż stosowanie czynników zwiększających przestrzeganie rekomendacji żywieniowych: kontakt telefoniczny, zawarcie umowy, video, informacja zwrotna (feedback) i połączenie różnych interwencji podnosi skuteczność terapeutyczną zaleceń.
Prewencyjne modele żywieniowe
Dieta, która może również sprzyjać redukcji masy ciała, ale jest stosowana przede wszystkim leczniczo u pacjentów z problemami kardiologicznymi, to dieta DASH (Dietary Approach to Stop Hypertension). Dieta ta jest uznanym modelem żywieniowym stosowanym w prewencji i terapii nadciśnienia tętniczego krwi. W obecnych doniesieniach naukowych można znaleźć wyniki badań wskazujące na skuteczność diety DASH/SRD (SRD – Sodium Restricted Diet – 1150 mg so-du/2100 kcal, czyli dieta z ograniczoną podażą sodu) u pacjentów z niewydolnością serca, z zachowaną frakcją wyrzutową HFPEF (Heart Failure with Preserved Ejection Fraction). Frakcja wyrzutowa to wartość, która pozwala ocenić stan serca oraz oszacować ryzyko nagłej śmierci sercowej. Stosowanie diety DASH/SRD u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym krwi i HFPEF poprawia podatność rozkurczową mięśnia lewej komory oraz zwiększa elastyczność mięśnia komór serca, wpływając tym samym na poprawę stanu zdrowia pacjenta kardiologicznego. Jednym słowem z aktualnych badań wynika, że dieta DASH/SRD jest zalecanym modelem żywieniowym dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym krwi i HFPEF. Innym problemem, który często trapi pacjentów poradni metabolicznych, jest cukrzyca. Terapia żywieniowa w prewencji i leczeniu cukrzycy typu 2 odgrywa istotną rolę, o czym świadczą liczne doniesienia naukowe z lat ubiegłych. Z badań naukowych przeprowadzonych w 2014 r. wynika, że zastosowanie prewencyjnej terapii żywieniowej o zbilansowanej zawartości składników odżywczych (dieta DASH, dieta śródziemnomorska) pozwala na aż 20-proc. spadek ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. Prewencyjne modele żywieniowe polegają na podaży w codziennej diecie produktów spożywczych o wysokiej zawartości włókna pokarmowego, warzyw, owoców, suchych nasion roślin strączkowych, tłuszczów roślinnych oraz orzechów. W najnowszych doniesieniach naukowych porównywano skuteczność dwóch terapii żywieniowych w leczeniu zespołu metabolicznego (współistnienie otyłości brzusznej oraz zaburzeń gospodarki lipidowej i węglowodanowej).
Tradycyjny model żywieniowy to dieta według AHA (American Heart Association), natomiast niestandardową opcją terapeutyczną jest dieta RESMENA. Na uwagę zasługuje fakt, iż model RESMENA dostarcza tylko 40 proc. Energii w postaci węglowodanów, natomiast wytyczne amerykańskie wskazują, że minimalna zawartość węglowodanów w diecie redukującej masę ciała to 45 proc. ogólnej podaży energii. Pozytywną cechą diety RESMENA jest większa częstotliwość spożywanych posiłków oraz zawartość w diecie składników odżywczych o działaniu bioaktywnym, które wpływają korzystnie na parametry metaboliczne. W dużym badaniu klinicznym udowodniono, że model RESMENA spowodował większą redukcję masy ciała, zmniejszenie wskaźnika masy ciała BMI i obwodu talii oraz zmniejszenie aktywności enzymów wątrobowych (ASPAT, ALAT) w porównaniu do tradycyjnej diety według AHA. Ostatecznie uznano, że model żywieniowy RESMENA jest korzystną opcją terapeutyczną w długofalowym leczeniu cech zespołu metabolicznego.
Jaja są zdrowe
Z najnowszych doniesień naukowych wynika, że konsumpcja jaj kurzych wpływa korzystnie na parametry profilu lipidowego. Tradycyjne i zarazem wieloletnie podejście dietetyczne eliminujące spożycie jaj, a szczególnie żółtek, u pacjentów z chorobami serca okazuje się bezpodstawne. W badaniach amerykańskich udowodniono, że codzienna konsumpcja trzech jaj (równoważnik około 534 mg cholesterolu) powoduje uczucie sytości, poprawia parametry profilu lipidowego (obniża stężenie lipoprotein LDL oraz cholesterolu całkowitego, zwiększa stężenie cholesterolu frakcji HDL) oraz hamuje odpowiedź zapalną organizmu (spadek stężenia białka C reaktywnego oraz TNF-α). Ponadto konsumpcja jaj podwyższa stężenie adiponektyny (ochronnej adipokiny) i zwiększa aktywność acylotransferazy lecytynowo-cholesterolowej (LCAT) odpowiadającej za estryfikację cholesterolu w osoczu. Okazuje się, że nie tylko konsumpcja jaj jest zbawienna dla pacjentów z hipercholesterolemią. Codzienne spożywanie grejpfrutów, migdałów czy orzechów włoskich również wpływa korzystnie na parametry profilu lipidowego.
Znaczenie diety portfolio
Działanie hipolipemizujące odnotowano także w wyniku stosowania diety portfolio. Dieta ta polega na zwiększonej podaży fitosteroli, błonnika rozpuszczalnego i białka roślinnego. W badaniach kanadyjskich udowodniono, że dieta portfolio jest tak samo skuteczna w terapii zaburzeń profilu lipidowego, jak leczenie farmakologiczne statynami. W diecie portfolio ogranicza się podaż tłuszczów zwierzęcych i dobiera takie produkty, które mają udowodniony wpływ na obniżenie stężenia cholesterolu (soja, błonnik, orzechy, sterole i stanole roślinne itp.). Zaleca się chociażby spożycie około pięciu migdałów dziennie z uwagi na wysoką zawartość fitosteroli. Jaja również stanowią istotny składnik odżywczy diety laktoowowegetariańskiej. Dużym wyzwaniem w diecie laktoowowegetarian jest pokrycie zapotrzebowania na kwasy EPA/DHA (kwas eikozapentaenowy/ dokozaheksaenowy).
Podstawowe źródło pokarmowe kwasów EPA/DHA to ryby morskie, których laktoowowegetarianie nie konsumują. Organizm ludzki jest w stanie samodzielnie zsyntetyzować kwasy EPA/DHA, jeśli wraz z dietą zostanie dostarczony kwas α-linolenowy. Bogate źródło kwasu α-linolenowego stanowią nasiona lnu, soja, orzechy włoskie oraz algi morskie. Kury karmione nasionami lnu, soją oraz algami morskimi dostarczają jaj bogatych w kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3. Jednak porównując skuteczność podaży jaj wzbogacanych kwasami tłuszczowymi omega-3 ze spożyciem orzechów włoskich, stwierdzić należy, że te
ostatnie mają bardziej korzystny wpływ na parametry profilu lipidowego (większy spadek stężenia cholesterolu całkowitego i trójglicerydów).
Dieta okinawska i jaśminowa herbata
Nie da się ukryć, że współcześnie kultura, ale również medycyna jest w dużej mierze zorientowana na młodość. Chcemy żyć dłużej, ale jednocześnie pragniemy cieszyć się zdrowiem i pełnią sił witalnych. Wraz ze starzeniem się społeczeństwa przybywa chorób związanych z wiekiem. Modelem żywieniowym szczególnie polecanym w prewencji chorób przewlekłych związanych ze starzeniem się jest dieta okinawska. Okazuje się, że mieszkańcy Okinawy są jedną z najzdrowszych i najdłużej żyjących populacji seniorów na całym świecie. Dieta okinawska polega na podaży składników biologicznie aktywnych oraz antyoksydantów, natomiast spożywane produkty odznaczają się wysoką zawartością włókna pokarmowego oraz niskim indeksem glikemicznym.
Dieta okinawska posiada wspólne elementy z dietą śródziemnomorską, dietą portfolio oraz DASH. W diecie okinawskiej dominują zielonolistne warzywa, nasiona roślin strączkowych i jadalne korzenie, a szczególnie dużą popularnością cieszą się słodkie ziemniaki (ipomoea batatas), okra (ketmia jadalna), soja, wodorosty, gorzki melon oraz japońska rzodkiew (daikon). Charakterystyczny jest również szeroki asortyment ziół i przypraw (np. kurkuma), które używane są zamiast soli kuchennej. W diecie dominuje podaż jedno- oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, a stosunek kwasów omega-6 do omega- 3 jest niski. Charakterystyczną cechą diety okinawskiej jest codzienna konsumpcja jaśminowej herbaty sanpin oraz umiarkowane spożycie alkoholu, najczęściej w postaci awamori (alkohol otrzymywany w procesie destylacji ryżu), a także niskie spożycie produktów nabiałowych. Cechą charakterystyczną diety okinawskiej jest również duża różnorodność spożywanych produktów, w myśl idei głoszonej przez japońskiego ministra zdrowia, który postuluje, że prawidłowa dieta codzienna powinna się składać z co najmniej 30 różnych artykułów spożywczych. Liczba stosunkowo duża w odniesieniu do diety przeciętnego Polaka, jednak jeśli jest szansa na zwiększenie młodzieńczej witalności, z pewnością warto spróbować.
Podsumowanie
- Zaburzenia dyspeptyczne (przykre objawy żołądkowo-jelitowe) często zgłaszane przez pacjentów klinik gastroenterologicznych oraz poradni dietetycznych mogą być skutkiem nadmiernego rozrostu bakteryjnego w obrębie jelita cienkiego (tzw. SIBO). U pacjentów z SIBO zastosowanie znajduje dieta z ograniczeniem zawartości cukrów prostych i oligosacharydów (sacharoza, laktoza). Wskazane jest także uzupełnienie deficytu witamin i składników mineralnych.
- Przewlekłe stosowanie odchudzającej diety niskowęglowodanowej może przyczynić się do powstania zaparć, zwiększenia ryzyka osteoporozy, a także niedoborów witamin i składników mineralnych.
- Dieta DASH/SRD jest zalecanym modelem żywieniowym dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym krwi oraz pacjentów z niewydolnością serca z zachowaną frakcją wyrzutową (HFPEF).
- Codzienna konsumpcja trzech jaj stymuluje uczucie sytości, poprawia parametry profilu lipidowego, obniża stężenie lipoprotein LDL oraz cholesterolu całkowitego, zwiększa stężenie cholesterolu frakcji HDL oraz hamuje odpowiedź zapalną organizmu.
- Dieta okinawska („długowieczności”) jest zalecanym modelem żywieniowym w prewencji chorób przewlekłych związanych ze starzeniem się. Dieta polega na podaży składników biologicznie aktywnych oraz antyoksydantów, a także spożyciu produktów odznaczających się wysoką zawartością włókna pokarmowego.
Wybrana literatura:
1. Burns-Whitmore B., Haddad E., Sabate J., Effects of supplementing n-3 fatty acids enriched eggs and walnuts on cardiovascular disease risk markers in healthy free-living lacto-ovo-vegetarians: a randomized, crossover, free-living intervention study, Nutrition Journal 2014.
2. Blesso C.N, Andersen C.J., Barona J., Effects of carbohydrate restriction and dietary cholesterol provided by eggs on clinical risk factors in metabolic syndrome, The Journal of Clinical Lipidology 2013.
3. Blesso C.N., Andersen C.J., Barona J., Whole egg consumption improves lipoprotein profiles and insulin sensitivity to a greater extent than yolk-free egg substitute in individuals with metabolic syndrome, Metabolism 2013.
4. Gabbard S.L., Lacy B.E., Levine G.M, The impact of alcohol consumption and cholecystectomy on small intestinal bacterial overgrowth, Digestive Diseases and Sciences 2014.
5. Grace E., Shaw C., Whelan K., Review article: small intestinal bacterial overgrowth – prevalence, clinical features, current and developing diagnostic tests, and treatment, Alimentary Pharmacology & Therapeutics 2013.
6. Hummel S.L., Seymour E.M., Brook R.D., Low-sodium DASH diet improves diastolic function and ventricular arterial coupling in hypertensive heart failure with preserved ejection fraction, Circulation Heart Failure 2013.
7. Iglesia R., Lopez-Legarrea P., Abete I., A new strategy for long-term treatment of the metabolic syndrome is compared with the American Heart Association (AHA) guidelines: the MEtabolic Syndorme Reduction in Navarra (RESMENA) project, British Journal of Nutrition 20142.
8. Li P., Xu J., Shi Y., Association between zinc intake and risk of digestive tract cancers: A systematic review and meta-analysis, Clinical Nutrition 2014.
9. Report of the Dietary Guidelines Advisory Comittee on the Dietary Guidelines for Americans 2010.
10. Willcox D.C., Scapagnini G., Willcox B.J., Healthy aging diets other than the Mediterranean: A focus on the Okinawan diet, Mechanisms of Ageing and Development 2014.
