Melioran - w trosce o lepsze samopoczucie

Dobry stan zdrowia wymaga zachowania homeostazy (idealnego stanu równowagi organizmu) oraz sprawnych mechanizmów adaptacyjnych [Dawidowicz A., 1970]. Fundamentalne znaczenie dla utrzymania homeostazy ma współzależne działanie między trzema układami: nerwowym, hormonalnym i immunologicznym, określone mianem sieci neuro-immuno-hormonalnej. Organizm narażony jest na działanie czynników – nazywanych stresorami - które zakłócają jego czynności, a w sytuacji gdy ich działanie się przedłuża, są zagrożeniem dla homeostazy organizmu. Stresorem mogą być : warunki zewnętrzne (np. zanieczyszczenie środowiska, fatalna jakość jedzenia lub jego brak) oraz wewnętrzne (np. stany zapalne, wzrost temperatury ciała) i negatywne czynniki wywierające wpływ na psychikę. Organizm poddany czynnikowi stresowemu wytwarza reakcję alarmową, która z kolei wyzwala reakcję mobilizacji angażując przysadkę mózgową i rdzeń nadnerczy do wydzielenia hormonów stresowych. Działanie to ma na celu adaptację organizmu do krótkotrwałego stresu, przetrwanie i przywrócenie prawidłowej homeostazy. Jeżeli zdolności adaptacyjne organizmu człowieka umożliwiają odpowiednią reakcję i powrót do stanu równowagi, stres nie jest szkodliwy (stres fizjologiczny) [Lecerf J., 2022] . Jednak chroniczny stres może być uznawany za patologiczny. Permanentnie utrzymujący się poziom we krwi hormonów stresowych, prowadzi do zużycia większej ilości energii i kreuje wyższą niż normalnie koncentrację wolnych rodników, co z kolei powoduje uszkodzenie komórek i tkanek, szczególnie mitochondriów - potężnych ośrodków energetycznych ustroju. Prowadzi to do tak zwanej reakcji wyczerpania. Przywrócenie równowagi i powrót do zdrowia będą utrudnione. Efektem może być powstanie szkodliwych mechanizmów biologicznych i psychologicznych ze zmianami w zachowaniu (depresja, zmęczenie, ból, dysfunkcje poznawcze), dysfunkcje immunologiczne (zmniejszenie nabytej odpowiedź immunologiczna), zmiany metaboliczne (insulinooporność, osteoporoza) i zmiany neurobiologiczne [Raison CL., Miller AH., 2003]. Czynniki stresogenne nie wywierają jednolitego, identycznego efektu zarówno na układ neurohormonalny jak i funkcje immunologiczne. Z tego powodu bardzo trudno określić jaką indywidualną reakcję wytworzy organizm na czynnik stresowy i jakie zmiany chorobowe wystąpią po dłuższym czasie działania stresora.

Jednym z najniebezpieczniejszych czynników odpowiedzialnych za występowanie chorób cywilizacyjnych jest stres związany z negatywnymi skutkami życia w warunkach wysokorozwiniętej cywilizacji. Choroby, często określane mianem „chorób XXI wieku” mają charakter przewlekły, rozwijają się wolno i skrycie (tj.: choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, nowotwory, cukrzyca, osteoporoza, choroby alergiczne oraz choroby układu pokarmowego – IBS, przewlekłe nieswoiste zapalenia jelit) [Bulska J., 2008, Borzucka –Sitkiewicz K., 2008 ].

Największe możliwości unikania chorób cywilizacyjnych stwarza profilaktyka. Styl życia, rodzaj oraz jakość pożywienia czy odpowiedni poziom aktywności fizycznej mogą w dużej mierze zmniejszyć ryzyko występowania chorób cywilizacyjnych. Ważnym elementem w profilaktyce jest również suplemantacja preparatami, które istotnie wpływają na możliwość utrzymania równowagi biologicznej ustroju oraz wspierają procesy adaptacyjne organizmu. Zaliczamy do nich między innym roślinne adaptogeny. Wg Lazereva i Breckhmana adapotogen to substancja pochodzenia naturalnego, nieszkodliwa dla organizmu ludzkiego, działająca niespecyficznie, wykazująca właściwości normalizujące na ludzki ustrój [Dawidowicz A., 1970,  Moskalik M., 2015] . Mechanizm działania substancji adaptogennych nie jest jeszcze całkowicie poznany, ale wiadomo, iż doprowadzają one do zmian morfologicznych, biochemicznych i fizjologicznych na poziomie komórkowym (poprzez wpływ na układy enzymatyczne) oraz narządowym (poprzez regulacje gospodarki hormonalnej) [Wolski T. i wsp., 2009].  Stres jest jednym z najsilniejszych czynników, które mają wpływ na skład mikrobioty jelitowej. Na kompozycję flory bakteryjnej jelit oddziałuje zarówno stres emocjonalny, jak i fizjologiczny [Dinan TG., Cryan JF.,2012]. Mikrobiota jelitowa wydaje się pełnić znaczącą funkcję w patogenezie wielu schorzeń. Zwrócono uwagę, że mikrobiota jelitowa może być powiązana nie tylko z chorobami stricte gastroenterologicznymi [Lyte M., 2014], jak chociażby choroby zapalne jelit [Mayer EA. I wsp., 2014], lecz także z zaburzeniami psychiatrycznymi takimi jak: depresja [Naseribafrouei A. i wsp., 2014], zaburzenia lękowe [Jiang H. i wsp., 2015], autyzm [Hornig M., 2013], anoreksja [Karakuła-Juchnowicz H. i wps. 2017], a nawet choroba Alzheimera [Hill JM., i wsp. 2014] czy choroba Parkinsona [Scheperjans F. i wps. 2015]. Współwystępowanie zaburzeń w obrębie jelit i zaburzeń psychicznych, oraz najnowsze badania wykazujące interakcję pomiędzy układem nerwowym a mikroorganizmami jelitowymi, udowadniają, że probiotyki są ważnym elementem w zachowaniu nie tylko zdrowia fizycznego ale i psychicznego [Rhee, Sang H., i wps. 2009]. Rosnąca ilość badań wykazuje, iż pojedyncze szczepy i/lub kombinacja szczepów probiotycznych miały korzystny wpływ na stres i poziom lęku (testy behawioralne i pomiary biologiczne), aktywność mózgu, jakość snu i zapobieganie objawom fizycznym związanym ze stresem [ Del Toro-Barbosa M., 2020].

Jednym z lepiej przebadanych adaptogenów w świecie nauki jest Rhodiola rosea uznana za roślinę adaptogenną przez naukowców rosyjskich. Kłącza Rhodiola rosea L. mogą być uważane za jeden z najbardziej obiecujących surowców o działaniu adaptogennym. Roślina ta przywraca homeostazę organizmu, zwiększając odporność na choroby, poprawia reakcję na stres, ułatwiając szybki powrót do normy po ustąpieniu czynników stresujących, działa kardioprotekcyjnie, immunostymulująco, hepatoprotekcyjnie oraz antyoksydacyjnie. Natomiast w latach 2002–2004 w Teheranie przeprowadzono pierwsze badania kliniczne na osobach chorych na depresję, mające na celu ocenę skuteczności terapii z użyciem szafranu. Mimo krótkiego czasu obserwacji badania wykazały skuteczność szafranu w leczeniu łagodnych i umiarkowanych stanów depresyjnych [Szafrański T., 2013]. Z kolei Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) jest jedynym gatunkiem wśród 500 reprezentujących rodzaj Passiflora, który posiada monografię oraz status leku roślinnego według Europejskiej Agencji Leków (EMA – European Medicines Agency) [EMA, 2008]. Wyciąg z liści Passiflora incarnata wykazuje działanie przeciw lękowe, uspokajające i przeciwdrgawkowe oraz działanie przeciwzapalne [Dhawan K. i wsp., 2003] . Warto wspomnieć również o L-teaninie - niebiałkowym aminokwasie występującym w herbacie. Wykazuje działanie neuroprotekcyjne przez redukcję toksycznego działania glutaminianu, czyli neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za transport jonów wapnia do wnętrza komórki  [Shu-Qing i in. 2018].

Wiele substancji o działaniu adaptogennym stanowi świetną alternatywę dla leków uspokajających i nasennych, które często uzależniają i powodują intensyfikację lęku w dłuższym okresie. Substancje te indukują przebieg różnych reakcji charakterystycznych dla stresu, wspomagających organizm w radzeniu sobie z trudną sytuacją – stresorem. Mogą być wykorzystywane jako profilaktyka wielu chorób, zwłaszcza tych których czynnikiem indukującym jest stres.
 

Bibliografia

1. Dawidowicz A. Homeostaza. Warszawa: Wiedza Powszechna.1970.
2. Xiong J, Lipsitz O, Nasri F, Lui LMW, Gill H, Phan L, et al. Impact of COVID-19 pandemic on mental health in the general population: A systematic review. J Affect Disord. 2020;(1)277:55–64. https://doi.org/10.1016/j. jad. 2020. 08.001.
3. Bulska J. (red.). Zagrożenia zdrowia chorobami cywilizacyjnymi. Pedagogiczne konteksty badawcze. Kraków. Wydawnictwo Impuls. 2008.
4. Borzucka –Sitkiewicz K. Społeczne czynniki warunkujące zdrowie. Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna. Kraków. Wydawnictwo Impuls . 2006. Str. 9 – 22
5. Moskalik M. Adaptogeny. Praca Dyplomowa PSME PTL. 2015.
6. Wolski T., Baj T., Ludwiczuk A., Sałata M., Głowniak K. Surowce roślinne o działaniu adaptogennym oraz ocena zawartości adaptogenów w ekstraktach i preparatach otrzymanych z rodzaju Panax. Post. Fitoter. 2009; 2: 77–97.
7. Lecerf J. Les psychobiotiques contre le stress. https://pdf.sciencedirectassets.com. Updated July 7, 2022. Accessed July 7, 2022.
8. Raison CL., Miller AH., When not enough is too much: The role of insufficient glucocorticoid signaling in the pathophysiology of stress-related disorders. Am J Psychiatry. 2003;160(9):1554-1565.
9. Dinan TG, Cryan JF. Regulation of the stress response by the gut microbiota: Implications for psychoneuroendocrinology. Psychoneuroendocrinology 2012; 37(9): 1369–1378.
10. Lyte M. Microbial endocrinology: Host-microbiota neuroendocrine interactions influencing the brain and behavior. Gut Microbes 2014; 5(3): 381–389.
11. Mayer EA, Savidge T, Shulman RJ. Brain-gut microbiome interactions and functional bowel disorders. Gastroenterology 2014; 146(6): 1500–1512.
12. Naseribafrouei A, Hestad K, Avershina E, Sekelja M, Linlokken A, Wilson R i wsp. Correlation between the human fecal microbiota and depression. Neurogastroenterol. Motil. 2014;26(8): 1155–1162.
13. Jiang H, Ling Z, Zhang Y, Mao H, Ma Z, Yin Y i wsp. Altered fecal microbiota composition in patients with major depressive disorder. Brain Behav. Immun. 2015; 48: 186–194.
14. Hornig M. The role of microbes and autoimmunity in the pathogenesis of neuropsychiatric illness. Curr. Opin. Rheumatol. 2013; 25(4): 488–795.
15. Karakuła-Juchnowicz H, Pankowicz H, Juchnowicz D, Piedra JSL, Małecka-Massalska T.Mikrobiota jelitowa – klucz do zrozumienia jadłowstrętu psychicznego? Psychiatr. Pol. 2017;51(5): 859–870.
16. Hill JM, Clement C, Pogue AI, Bhattacharjee S, Zhao Y, Lukiw WJ. Pathogenic microbes, the microbiome, and Alzheimer’s disease (AD). Front. Aging Neurosci. 2014; 6: 127.
17. Scheperjans F, Aho V, Pereira PA, Koskinen K, Paulin L, Pekkonen E i wsp. Gut microbiota are related to Parkinson’s disease and clinical phenotype. Mov. Disord. 2015; 30(3): 350–358
18. Rhee, Sang H., Charalabos Pothoulakis, and Emeran A. Mayer. „Principles and clinical implications of the brain–gut–enteric microbiota axis.” Nature Reviews Gastroenterology and Hepatology 6.5 (2009): 306.
19. Del Toro-Barbosa M, Hurtado-Romero A, GarciaAmezquita LE, García-Cayuela T. Psychobiotics: Mechanisms of Action, Evaluation Methods and Effectiveness in Applications with Food Products. Nutrients. 2020;12(12). doi:10.3390/nu12123896.
20. Szafrański T. Zastosowanie szafranu (Crocus sativus) w psychiatrii.Przegląd piśmiennictwa. Psychiatra. 2013; 1(wyd. specjalne): 1–14.
21. . EMA. European Medicines Agency. Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC). Assessment Report on Passiflora incarnata L., Herba, London, 2008, 1-9.
22. Dhawan K, Kumar S, Sharma A. Evaluation of central nervous system effects of Passiflora incarnata in experimental animals. Pharm Biol 2003; 41:87-91
23. Shu-Qing Ch., Ze-Shi W., Yi-Xiao M., Wei Z., Jian-Liang L., Yue-Rong L., Xin-Qiang Z., 2018. Neuroprotective effects and mechanisms of tea bioactive components in neurodegenerative diseases. Molecules 23(3), 512, 1–17. https://doi.org/10.3390/molecules23030512