Regularna aktywność fizyczna połączona z edukacją żywieniową przynosi efekty i wpływa na sprawność dzieci. Prezentujemy skrócone wyniki badania „Ocena wiedzy żywieniowej, sposobu żywienia i sprawności fizycznej dzieci i młodzieży biorących aktywny udział w programie sportowo-edukacyjnym Lekkoatletyka dla każdego!” oraz aktualne działania mające na celu poprawę wiedzy żywieniowej wśród dzieci i młodzieży.
Alarmujące tendencje dotyczące wzrastającej masy ciała dzieci i nastolatków obserwujemy od lat. Według Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości w Polsce nadwaga lub otyłość występują u 12% chłopców i 10% dziewczynek w wieku przedszkolnym oraz u 18,5% chłopców i 14,3% dziewcząt w wieku szkolnym [1]. W ostatnich latach odsetek dzieci mających nadmierną masę ciała w Polsce systematycznie rośnie [2].
Z danych Ministerstwa Zdrowia wynika, że obecnie jest to ponad 22% uczniów, podczas gdy w latach 70. XX wieku problem dotyczył mniej niż 10%. Tym, co dodatkowo niepokoi są nieprawidłowe nawyki żywieniowe, a także wysoki poziom zachowań sedentarnych (m.in. czasu spędzonego przed ekranami) czy chociażby negatywna moda na nieaktywne przemieszczanie się do i ze szkoły. Czas pandemii dodatkowo pogłębił te niekorzystne nawyki [3].
W ramach międzynarodowego projektu Global Matrix 4.0 przeanalizowano, jak wygląda aktywność fizyczna dzieci i młodzieży w Polsce. Z badania wynika, że mniej niż 20% dzieci i młodzieży jest wystarczająco aktywnych [4]. Wobec tak niepokojących informacji okazuje się, że istotną rolę mogą tu odegrać – i odgrywają – programy edukacyjno-sportowe. Dobrym przykładem takiej inicjatywny jest program Lekkoatletyka dla każdego! (dalej: Ldk!) realizowany od 2014 roku przez Polski Związek Lekkiej Atletyki pod patronatem Ministerstwa Sportu i Turystyki. Partnerem strategicznym programu jest Nestlé Polska. Objęte nim dzieci mają nie tylko dostęp do bezpłatnych zajęć sportowych, ale także uzyskują praktyczną wiedzę o zbilansowanej diecie i właściwym nawodnieniu podczas warsztatów żywieniowych. Od początku programu wzięło w nim udział już 775 000 dzieci.
Projekt badawczy #zacznijodlekkiej 2023
Już po raz trzeci firma Nestlé Polska we współpracy z Polskim Związkiem Lekkiej Atletyki, Instytutem Nauk o Żywieniu Człowieka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie przeprowadziła projekt badawczy #zacznijodlekkiej. W tym roku po raz pierwszy jako partner badania dołączyła również Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie.
Projekt badawczy „Ocena wiedzy żywieniowej, sposobu żywienia i sprawności fizycznej dzieci i młodzieży biorących aktywny udział w programie sportowo-edukacyjnym Lekkoatletyka dla każdego!” został przeprowadzony w całej Polsce od kwietnia do czerwca 2023 roku. Wzięło w nim udział 1012 dzie-
ci w wieku 10–14 lat (562 dziewczynek i 450 chłopców). Połowę próby stanowiły dzieci uczestniczące w programie Ldk!, a drugą część – dzieci nieuczestniczące w żadnym programie edukacyjno-sportowym (grupa kontrolna).
Wybór różnych technik i narzędzi badania pozwolił na kompleksowe podejście do postawionego problemu badawczego. Autorzy raportu przeprowadzili:
- bezpośrednie pomiary antropometryczne masy ciała i wzrostu, które pozwoliły na wyliczenia wskaźnika BMI, a następnie interpretację wyników na podstawie siatek centylowych (opracowanych na podstawie ogólnopolskich danych statystycznych), ocenę wiedzy żywieniowej na podstawie wypełnionego przez dzieci kwestionariusza autorstwa Dickson-Spillmann,
- badanie nawyków żywieniowych dzieci na podstawie kwestionariusza Adolescents Food Habits Checklist, analizę źródeł białka w diecie dzieci przy wykorzystaniu półilościowego kwestionariusza częstości spożycia, przygotowanego na podstawie danych z tabel składu i wartości odżywczej żywności,
- ocenę sprawności fizycznej na podstawie europejskiego testu sprawności fizycznej EUROFIT oraz wykorzystywanego w programie Ldk! testu Oceny Sprawności Fizycznej OSF.
Najważniejsze wyniki badania #zacznijodlekkiej
Badanie pokazało, że w grupie nietrenującej odsetek dzieci z nadmierną masą ciała jest ponad trzykrotnie wyższy niż wśród trenujących i wynosi 19%, a w grupie trenujących w Ldk! jedynie 6% (Ryc. 1).
Analizy przeprowadzone w ramach projektu badawczego #zacznijodlekkiej! wskazują, że dzieci uczestniczące w programie Lekkoatletyka dla każdego! mają wyższy poziom ogólnej wiedzy żywieniowej niż dzieci z grupy kontrolnej. W teście wiedzy żywieniowej dzieci trenujące w programie Ldk! osiągnęły znacząco lepsze wyniki (75% prawidłowych odpowiedzi) niż ich nietrenujący rówieśnicy (65%) (Ryc. 2).
Kwestionariusz Adolescents Food Habits Checklist uwzględnia 23 pytania dotyczące nawyków związanych z kupowaniem, przygotowaniem i spożywaniem różnych rodzajów żywności oraz pozwala na określenie, jak bardzo te nawyki są prozdrowotne. Dzieci uczestniczące w programie Ldk! miały wyższy odsetek prawidłowych nawyków niż dzieci z grupy kontrolnej. Częściej deklarowały, że starają się jeść: zdrowo, dużo warzyw i owoców, przynajmniej 1 porcję warzyw do obiadu (wyłączając ziemniaki). Co więcej – dzieci trenujące w programie Ldk! relatywnie częściej odpowiadały, że zdarza im się nie zjadać deseru, mimo że jest on dostępny, ciastka i drożdżówki kupują rzadko, a na drugie śniadanie w szkole nie mają nic słodkiego (Ryc. 3).
Projekt badawczy #zacznijodlekkiej 2023 wskazuje, że działania edukacyjne przynoszą wymierne efekty. Jest to widoczne w obszarach, na których w ostatnich latach Nestlé Polska skupiało się podczas działań i warsztatów edukacyjnych (popularyzacja spożycia warzyw i owoców, właściwe bilansowanie drugiego śniadania, ograniczanie tłuszczu i słodyczy).
Badanie wykazało, że dzieci ćwiczące w programie Lekkoatletyka dla każdego! osiągają o 12% lepsze wyniki prób sprawnościowych niż nieaktywni rówieśnicy. Obszarami, w których była zaobserwowana największa różnica, są siła, szybkość, wytrzymałość i koordynacja ruchowa.
Dzieci z programu Ldk! osiągały również o 78% lepsze wyniki w próbie wytrzymałości, a także miały ponad dwukrotnie lepszy wynik próby gibkości i próby siły funkcjonalnej. To wszystko przekłada się na ich lepszą sprawność, co z kolei ułatwia wykonywanie zwykłych czynności każdego dnia. Jest też im łatwiej utrzymać prawidłową postawę ciała. To niezwykle istotne, ponieważ – jak pokazują liczne badania – konsekwencją niedostatecznej aktywności fizycznej (a także sedentarnego trybu życia) jest coraz częstsze diagnozowanie wad postawy. Problem ten dotyczy nawet połowy populacji dzieci i młodzieży [5]. W obliczu tych ustaleń niezmierne ważne staje się uczestnictwo dzieci i młodzieży w zorganizowanych zajęciach sportowych, które minimalizują skutki hipokinezji.
Podsumowanie
Wyniki badania pokazują, że konsekwentna edukacja przynosi efekty, wpływając na poprawę nawyków żywieniowych. Działania edukacyjne należy jednak kontynuować i obejmować nimi zarówno dzieci, jak i rodziców tak, by dzięki nim wykształcały się prawidłowe przyzwyczajenia żywieniowe. Dzięki zajęciom warsztatowym dzieci mogą wykorzystać zdobytą wiedzę w praktyce. Istotne jest również zachęcanie całych rodzin do podejmowania aktywności fizycznej oraz umożliwianie dzieciom uczestnictwa w zorganizowanych zajęciach, takich jak np. Lekkoatletyka dla każdego! Będzie to miało z pewnością pozytywne przełożenie na ich sprawność fizyczną oraz na niższą masę ciała.
Bibliografia
- Otyłość u dzieci – same z niej nie wyrosną [na:] https:// pacjent.gov.pl/aktualności/otylosc-u-dzieci-same -z-niej-nie-wyrosna
- Odsetek osób w wieku powyżej 15 lat według indeksu masy ciała (BMI) – dane statystyczne – [na:] https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/odsetek-osob-w-wieku-powyzej-15-lat-wedlug-indeksu-masy-ciala-bmi,23,1.html
- Mucha B., Mucha M., Aktywność fizyczna w dobie pandemii COVID-19 [na:] https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/132309/PDF/04_06_B_Mucha_M_Mucha_Aktywnosc_fizyczna_w_dobie_pandemii_Covid-19.pdf
- Raport o stanie aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce w ramach projektu Global Matrix 4.0 [na:] https://www.activehealthykids.org/wp-content/uploads/2022/10/Poland-report-card-long-form-2022.pdf
- Wawrzyniak A., Tomaszewski M., Mews J., Jung A., Kalicki B. (2017). Wady postawy u dzieci i młodzieży jako jeden z głównych problemów w rozwoju psychosomatycznym. Pediatr Med Rodz, 13(1), 72–78.
